Avtovokzal jer telimin qaıtara almaı otyr

Jasyratyny joq, bul han saraıyndaı avtovokzal keıbir qalalardaǵy temir jol vokzaly túgil, áýejaılardyń ózimen básekege bás tigýge bar. Avtovokzal ashylǵan jyldary Qostanaı oblysynyń barlyq eldi mekenine avtobýs qatynaıtyn. Bir saǵatta 800 jolaýshyǵa qyzmet kórsetiletin. Táýligine 10 myń adam avtovokzal arqyly qalaǵa kelip, ketetin. Alaıda, 90-jyldarǵy josparly ekonomıkanyń naryqqa aýysar kezinde osy keremet ǵımaratqa da qaýip tóndi. Ásirese, jekeshelendirý degen jeleýmen talan-taraj bastalǵanda túıeni túgimen jutqandar avtovokzalǵa da kóz suǵyn qadaǵan. Jolaýshylar avtobýsynyń sany quldyrap, avtovokzal kútimsiz qalǵanda ony qolǵa alǵan kásipker Botagóz Bopataeva búginge deıin ádiletsizdikpen alysyp keledi. Kólik jáne kommýnıkasııa mınıstrliginiń Ulttyq standart boıynsha avtovokzaldarǵa qoıǵan talaptary 33 tarmaqtan turady. Avtovokzal janyndaǵy alańnyń bolýy sol talaptardyń ortasynan oıyp oryn alady.

Oǵan jolaýshylardy kútip alatyn, shyǵaryp salatyn jeke kólikter toqtaýy tıis. Qostanaı avtovokzaly salynǵanda bas jobasyna engen sol alań qazir joq. 2014 jyly Qostanaı qalasynyń sol jyldardaǵy basshylyǵy alańdy shetel azamaty N.Kýshnerov degenge jer telimi retinde satyp jiberdi. Kýshnerov avtovokzalǵa qystyryp, sol alańǵa «Aýdı-ortalyq» jasaý úshin, ıaǵnı sheteldik avtomobılder saýdasy úshin ǵımarat saldy. Germanııalyq kóliktiń saýdasy júrmegen soń, Kýshnerov endi álgi ǵımaratyn avtovokzal etip, Qostanaı avtovokzalyna «naryq básekesin» jasaǵysy keldi. Ol Qostanaı avtovokzalynan sheteldik, oblysaralyq baǵytta júretin avtobýstarǵa kórsetiler qyzmetke, ıaǵnı ýysy tolatyn paıdaǵa kózin satty. Jergilikti bılikten arqasúıeri boldy ma, áıteýir shetel azamaty Kýshnerov biraz qıǵylyqty saldy. «Qostanaı avtovokzaly» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń dırektory Botakóz Bopataevanyń ádildik izdep, sottan sot qoımaýymen ázir avtovokzal janyndaǵy alań taǵdyry qyldaı jipke ilinip tur. Olaı deıtinimiz, Kýshnerovke zańsyz satyp alǵan jer teliminde kásibin júrgizýge elimizdiń zańy tyıym saldy, biraq alań avtovokzalǵa túbegeıli qaıtarylǵan joq. Jolaýshylardy kútip alyp, shyǵaryp salatyn jeke adamdardyń kóligi búginde avtovokzal janynan mashınalar zýyldap ótip jatqan joldardyń shetine toqtaıdy. Bul jol erejesin buzý degen sóz.

– Jolaýshy tasymaly qaı zamanda da adamdardyń áleýmettik ómirindegi jáne ekonomıkadaǵy mańyzdy qyzmet boldy emes pe? 90-shy jyldary avtovokzal az ǵana ýaqyttyń ishinde tozyp ketken eken. 1997 jyly men alǵanda, basqasyn aıtpaı-aq qoıaıyn, kútý zalyndaǵy mármár edenniń tórt eli kirin zorǵa ketirdik. Al qazirgi jaǵdaıy adam qyzyǵarlyqtaı ekenin jolaýshylar kórip júr, – deıdi Botakóz Bopataeva.

 Avtobýstar da azaıyp barady

Avtovokzaldy áńgime etkende, tutas óńirge tán ózekti máseleniń qu­la­­ǵy qyltııady. Jolaýshy legi azaı­ǵan joq, tasymal máselesi ótkir. Elimizdegi avtomobıl kóligi jolaýshylary tasymalynyń retke kel­ti­ril­meýi saldarynan jyl saıyn Qos­tanaı avtovokzalynan júretin avtobýs baǵyttary kemı túsýde. Mysalǵa, Qostanaı qalasyndaǵy avtovokzaldyń byltyrǵy men bıylǵy málimetterine nazar aýdaraıyq. 2018 jyly kúnine júretin avtobýstar saparynyń sany 120 bolsa, 2019 jyly bul 100-ge tústi. Soǵan oraı kúnine júretin jolaýshylar sany da 2200-den 1500-ge kemidi. 2018 jyly halyqaralyq, oblysaralyq, oblysishilik baǵyttardyń barlyǵy 98 bolsa, bıylǵy málimette olar 66-ǵa toqtap tur. Qostanaı avtovokzaly osyǵan deıin 105 adamdy jumyspen qamtyp otyrǵan edi, bıyl amalsyzdan 88-ge quldyrady.

– Munyń barlyǵy jasyryn jolaýshy tasymalymen aınalysatyndar sanynyń kóbeıýine baılanysty bolyp otyr. Olarǵa «bul qalaı?» deıtin, jolaýshy tasymalyn retteıtin eshkim joq. Jergilikti polısııa, transport organdarynan baqylaý jumysy jetkilikti júrgizilmeıdi. Taksıster kez kelgen ýaqytta jolaýshylardy salyp alyp, eshqandaı salyq tólemeı, kóligin tehnıkalyq tekserýden ótkizbeı kete beredi. Olardyń basym bóliginde jolaýshy tasymalymen aınalysýǵa ruqsat etetin qujat joq, – deıdi Botakóz Bopataeva. Sonda 2012 jyldyń
19 maýsymyndaǵy Premer-Mınıstrdiń elimizde avtomobıl kóligimen jolaýshylar tasymalyn damytý jónindegi sharalar keshenin bekitken buıryǵy qaıda qaldy? Ony eshkim qaperine almaǵan ba, álde habarsyz ba? Keshendi sharalarda eldi mekenderde avtovokzaldar, avtostansalar, aıaldamalar salý, olarǵa biryńǵaı talaptar qoıý, jolaýshylardyń júıesiz tasymalyna reıdtik tekserýler uıymdastyrý sekildi kóptegen másele qamtylǵan bolatyn. Onyń syrtynda elimizdiń «Avtomobıl kóligi týraly» Zańy qalaı oryndalyp otyr? Búgin kózge uryp turǵan nátıjesi kórinbeıdi.

Qazir jolaýshylar avtobýsy júr­meı­tin, turǵyndary oblys orta­ly­ǵy­na tek taksımen qatynaıtyn aýyldar ekiniń biri dese bolar. Avtovokzal, avtobýspen jolaýshy tasymaly eń aldymen adamdardyń jol qaýipsizdigin qamtamasyz etedi. Qostanaı avtovokzalynda júrgizýshiler sapar aldynda mindetti túrde medısınalyq tekserýden ótkiziledi, qan qysymy, ystyǵy kóterilse jumysqa jiberilmeıdi. Al avtobýstyń tehnıkalyq tekserisi birinshi kezektegi áńgime. Qazir oblys­ta­ǵy 8 aýdan ortalyǵynda avtovokzal joq, olar baıaǵyda buzylyp nemese tıyn-tebenge satylyp, qol ushynda ketken. Sońǵy ret Qashar kentindegi avtostansa da esigin japty.

Taksıler tyǵyryqtan shyǵarmaıdy

Taksı jol qaýipsizdigin tolyq qamta­­ma­syz ete almaıdy. Sony­men qatar iz-tússiz joǵalyp ketip, baqyt­syz­dyqqa ushyraıtyn adamdardyń da taksıge mingeni týraly nemese taksıst qyl­mys­kerler qolynan qaza tapqan oqıǵa­lar estilip jatady. Jaqynda ǵana Mádına atty áleýmettik jeli qol­da­ný­shy Nur-Sultan qalasynda poıyzdan keshi­gip qalady da, sol jerde inDriver taksı shaqyrtyp, Qostanaıǵa jetkenin jaza­dy. «Ekinshi ret taksıge minbespin, taksıst túnde 180 jyldamdyqpen júrdi. Qar jylymshylap erip jatyr, jol kóktaıǵaq, kelgenshe ımanymdy úıi­rip otyrdym» dep jazady ol. Oǵan Aman­gúl degen taǵy bir áleýmettik jeli paı­dalanýshy: «Negizi alys jolǵa shyqqan­da taksıge minbe, túnde sondaı jyldam­dyqpen júrgen júrgizýshiniń jol apatyn jasaýy ábden múmkin. Odan da basqa sumdyqtardy estip ja­ta­­myz ǵoı» dep jazdy. Adamdar qaýip­siz­digin saqtaýda eń senimdisi sapar­ǵa avtovokzaldan tekserilip shyq­qan reıdtik avtobýs ekenin jurt ta sezedi.

Avtokólikpen jolaýshy tasy­mal­daý­dyń problemalary ýaqyt ótken saıyn ýshyqpasa, bir retke kelgen joq.

– Biz bul másele boıynsha bar­lyq quzyrly oryndarǵa jazýmen kelemiz. Jasyryn jolaýshy tasy­mal­daý­shy­lar­dyń saldarynan aýdandyq, aýyl­dyq jerlerdegi avtovokzaldar men avto­stansalardyń barlyǵynan aıyry­la­tyn, bankrot bolatyn túrimiz bar. Jolaýshy tasymalymen aınalysatyn kásiporyndarǵa talap joǵary, olardyń lısenzııasy, bilikti mamandary, óndiristik bazasy, medısınalyq tekserý beketi bolýy tıis. Bul úshin kásip­ker biraz qarjy jumsaıdy. Jańa kólik satyp alýǵa májbúrleıdi. Kásip­kerler úshin bul kásiptiń paıdasy­nan shyǵyny kóbeıip turǵanda, kim jańa mashına alǵysy keledi? Bári de qarjysyn esepteıdi. Al osy talap­tar­dyń biri de joq jasyryn tasymaldaýshylar, taksıster salyq ta tólemeı, tek tapqanyn qaltaǵa basýdy ǵana biledi, – deıdi oblystaǵy tasymaldaýshylar qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Leonıd Kýshnerov.

Jolaýshylardy jasyryn tasy­mal­daýǵa qarsy kúresýge, baqy­laý­ǵa jergilikti polısııa men oblystyq kó­lik baqylaý ınspeksııasynyń ǵana qu­zyry bar. Alaıda, olar da qarap otyr­ǵan joq. Bıylǵa deıin ustaǵan, aıyp­pul salǵan pysyqaılar sotqa shaǵy­nyp, «sútten aq, sýdan taza» bolyp shyǵyp júrdi.

– Jasyryn jolaýshy tasymalymen aınalysatyndardy polıseı­ler­diń anyqtaýy, ustaýy ońaı emes. Bıylǵy 10 aıda polıseıler oblys ortalyǵy men aýdandarǵa, aýyldarǵa jeńil kóligimen jolaýshylardy jasyryn tasyǵan 146 taksısti anyqtap, olarǵa 3,5 mıllıon teńge aıyppul salǵan bolatyn. Solardan 137 adam sotqa shaǵymdanǵan eken, sot 4 isti ǵana qysqartqan, qal­ǵan­­dary aıyppul tóleıdi. Buryn olar­­dyń isi qysqaryp otyrdy. Bıyl sot­tar­dyń kózqarasy ózgere bastaǵan syńaı­ly. Munyń ózi bolashaqta jolaýshy tasymaly birte-birte retteledi-aý degen úmit uıalatady. Biraq qazirgi jaǵdaı báribir maqtanarlyq emes. Jolaýshy tasymalymen zańdy aınalysyp otyrǵan kásipkerler jasyryn tasymaldaýshylardyń saldarynan shy­ǵynǵa batyp, kásiporyndaryn jaýyp jatyr, – deıdi oblystyq Jolaý­shylar kóligi jáne avtomobıl jol­dary basqarmasynyń bólim basshy­sy Gúlnar Bekmuhamedova. Avtobýs júrmegen soń, alys aýdandar turǵyndarynyń ortalyqtarǵa júrip-turýy qıyndaıdy. Taksıdiń de baǵasy buryn­ǵydan qymbattaıdy. Onsyz da aýyl­dyń qalaǵa údere kóshýi azaımaı otyr­ǵanda, bul kóshti kúsheıte túsetin túri bar.

Ne isteý kerek?

Qazir zańdy jolaýshy tasymalymen aınalysatyn kásiporyndardyń ıeleri de, jasyryn jolaýshy tasy­ma­lyn baqylaıtyn, olarǵa qar­sy kú­resetin tıisti organdar da osy su­raq­qa jaýap tappaı otyr. Jolaý­shy­lar tasymalymen aınalysatyn kásiporyndar basshylary jasyryn, zańsyz tasymaldyń kóbeıýine kólik baqylaý, jalpy jergilikti atqarý organdaryn kinalaıdy.

– Bul máseleni biz jazbaǵan quzyr­ly oryn qalǵan joq. Barlyǵynan da sydyrtpa jaýap alamyz. Bizdiń ja­naı­qaıymyz múmkin jetpegen bolar? Olar oblysta qansha taksı ustalǵanyn, qandaı aıyppul salyn­ǵa­nyn jazyp, jaýyrdy jaba toqyp, sıpap jebere salady. Naqty sheshim áli kórgenimiz joq. Bizde «Avtomobıl kóligi týraly» Zań saýatty jazylǵan, eger jumys zań boıynsha júrse, bári de basqasha bolar edi, – deıdi Leonıd Kýshnerov.

Jolaýshy tasymalymen aınaly­sa­tyn kásipkerlerdiń barlyǵy da ózde­ri­ne ádiletsiz báseke jasap otyrǵan jasy­ryn tasymaldaýshylardyń isine ábden qanyq bolǵan. Taksıster avtobýs júrer aldynda keledi de, jolaýshylardy avtobýs baǵasymen alyp ketedi. Árıne olarǵa qarjysy barlar minedi. Al zeınetkerler men múgedekterge jasa­latyn jeńildikti paıdalanǵysy kelgender avtobýsty kútedi. Solaı avto­býs 200 shaqyrymdaǵy aýdanǵa taksı­den qalǵan 5-6 adamdy salyp alady da, saldyrlap jolǵa shyǵady. Al avtobýstan keshikkender úshin kelesi taksı baǵany kótere qoıady, úıine jetýge tyrysqan jolaýshy amalsyzdan taksıdiń suraǵan baǵasyn beredi.

– Alys aýdandarǵa jasyryn jolaýshy tasymaldaýshylar ár adamnan keminde 5 myń teńge alady, sonda barý-kelýi bir adamǵa 10 myń teńgege túsedi. Al avtobýsqa minse sondaı qashyqtyqqa bar-joǵy 500-1000 teńge tóler edi. Osyǵan tıisti oryndar nege tosqaýyl bola almaıdy?  – deıdi Leonıd Kýshnerov.

Oblystyq polısııa departamenti men oblystyq kólik baqylaý ınspek­sııa­syndaǵylar da qarap otyr­ma­ǵanyn kóldeneń tartady. 2013 jyldan bastap, jasyryn jolaýshy tasymaldaýshylardy baqylaý, olardy jolda toqtatý quzyry kólik ınspeksııasynan alynyp tastalǵan bolatyn. 2019 jyly baqylaý jumysy ınspeksııaǵa qaıta qaıtaryldy. Osy eki arada jasyryn jolaýshylar tasymaldaýshylardyń da, zań talabyna qol silteıtinderdiń qatary da tym kóbeıgen. Ázir zań aktileri kúshine enbegendikten, ınspeksııa qyzmetkerleri jergilikti polı­seı­lermen birlesip jumys istep otyr. Oblystyq kólik baqylaý ınspek­sııasynyń qyzmetkerleri jyl basynan beri jasyryn jolaý­shy tasymaldaýshylardyń 55 zań buzý­shy­­lyǵyn anyqtap, óz jumysyn jergi­­likti tıisti atqarý organdaryna habar­­la­maǵandardyń, ruqsat qaǵaz alma­ǵan­dar­dyń isin sotqa bergen.

– Jasyryn jolaýshy tasymaldaıtyndar 8 oryndyq shaǵyn avtobýs­pen negizinen Reseı qalalaryna jáne oblysishilik aýdandarǵa qatynaıdy. «Avtomobıl kóligi týraly» Zań bo­ıynsha jolaýshy tasymalyna paıdalanatyn kóliktiń keminde tórt esigi bolýy tıis. Al jolaýshylar mingen sha­ǵyn avtobýstardyń kóbine eki esigi ǵana bar. Sonymen qatar jasyryn jolaýshy tasymaldaıtyndar óz isi jóninde jergilikti tıisti atqarý organ­da­ryna habarlamaı, ruqsat qaǵaz almaı, eshqandaı talaptardy oryn­damaı jolǵa shyǵady. Taǵy basqa da talaptar bar. Biz osyndaı tasymal­daýshylardy jol boıynan toqta­typ, ereje buzǵandarǵa aıyppul sala­myz, isin joldyń qaı tusynan toqtat­qa­nymyzǵa qaraı aýdandyq jáne qala­lyq ákimshilik sottarǵa joldaımyz. Aýdandyq sottar bizdiń isimizdi qup­taı­­dy, talaı ret sotta utyp, jasyryn jolaýshy tasymaldaǵandar aıyppul tóledi nemese basqa da jazasyn aldy. Al qalalyq ákimshilik sottan únemi jeńilemiz. О́ıtkeni sot: «kóliktiń eki esigi ǵana bar, ıaǵnı ol taksı emes» degen ýáj aıtyp, jasyryn jolaýshy tasymaldaýshylardy qoldaıdy, isti qysqartady. Biz ári qaraı shaǵymdanyp, iske oblystyq, Joǵarǵy sottyń nazaryn aýdaraıyq desek, oblystyq prokýratýra qoldaýhat ber­meıdi. Prokýratýra qalalyq ákim­shi­lik sot biryńǵaı tájirıbege súıe­­nip sheshim shyǵaryp otyrǵanyn aıtyp, qoldaýhat berýdi negizsiz sanaıdy. Sonda bir iske eki sot eki túrli she­shim shyǵarady, – deıdi oblystyq kó­lik qadaǵalaý ınspeksııasynyń avto­kó­likterdi baqylaý bóliminiń bas ma­ma­­ny Nurlan Jolmekenov. Árıne qala­lyq ákimshilikti sottyń sheshimi tańǵaldyrady. Al «Avtomobıl kóli­gi» Zańynda: «Taksımen tasymaldaý­dy júzege asyrý úshin keminde tórt esigi bar, serııaly shyǵarylatyn jeńil avtomobılderdi paıdalanýǵa jol beriledi» dep taıǵa tańba basqandaı kórsetilgen. Zańnyń ózinde adamdar qaýipsizdigine, olardyń ómiri men den­saý­lyǵyn saqtaýǵa basymdyq berilgeni aıtylady.

Qoǵam men memleket úshin eń aldymen adam baılyǵy kerek. Oblystyq polısııa departamenti jergilikti polısııa qyzmeti basqarmasynyń arna­ıy tapsyrmalar aǵa ınspekto­ry, polısııa podpolkovnıgi Aıgúl Bekmaǵambetovanyń aıtýyna qara­ǵan­da, bıylǵy on aıda oblysta 330 jol kólik oqıǵasy tirkelip, 49 adam qaza bolǵan. О́tken jyly jolaýshylar tasıtyn 11 avtokólik jol apatyna ushyraǵan, eki adam kóz jumǵan. Aıgúl Muhametjanqyzy jol apatynyń sany bıylǵy on aıda 72 paıyzǵa, adam ólimi 50 paıyzǵa qysqarǵanyn aıtady. Degenmen bul kóńil jubatpaq emes. Zańsyz jolaýshy tasymaly qanshama eldi mekende avtobýstyń qysqarýyna, áleýmettik deńgeıdiń tómendeýine, memleket bıýdjetiniń salyq túsiminen qaǵaberis qalýyna sebepshi bolyp otyr. Adamdarǵa jumys berip, eldiń áleýmettik jáne ekonomıkalyq jaǵdaıynyń damýyna úles qosyp otyrǵan jolaýshy tasymalymen zańdy aınalysatyn kásiporyndar basshylarynyń «ne isteý kerek?» dep shyryldaǵan janaıqaıy jıilep barady.

QOSTANAI