HHI ǵasyrdyń basynda sol kep bizdiń basymyzǵa da keldi. Aýyl­dan jappaı kóshken halyq Almatynyń aınalasyna japa­tar­maǵaı qonys tep­ti. Jaryqqa jarymaǵan, jol­­dary balshyq-shalshyq, qys bolsa ys pen tú­tin basqan aýyldar qaptady. «Aýyz sý joq» dep qaýǵalaryn qań­ǵyr­latqan tur­ǵyndardy teledı­dardan talaı kórdik.

Qazir keremet bop ketti deý­den aýlaqpyz. Áıtkenmen kóshe­ler túzeldi, jol tóseldi, aýyz sý bardy, mektepter salyn­dy, kó­gil­dir otyn tartyldy. Biraq kó­she­leri túzelmegen, aýyz sý bar­maǵan, mektebine bala syı­maǵan, kógildir otyn kózi­nen bul­bul ushqan eldi me­ken­der de bar.

Tipti sonyń bári jolǵa qo­­ıyl­dy degenniń ózinde, onda­ǵy halyq ta órkenıet zamanyn­daǵy­daı ómir súrgisi keledi. Myna zamanda únemi sórkildep jumysqa baryp-kelip qana ómir súrý múmkin emes. Olardyń da Qudaıdan úmiti bar, ósip kele jatqan urpaǵy bar.

Qazaq qashanǵy qara tirshi­liktiń sońynda ǵana salpaqtap júrýge tıis? Osy suraq Alma­ty­­nyń aınalasynan tańda ke­lip, keshke qaıtatyn qalyń nó­pirdi kórgen saıyn kókire­giń­di jybyrlatatyn da tura­tyn. Bular qalaǵa nege kele bere­di deıin deseń, kóbiniń tir­shi­lik kózi qalada, qalaǵa sabyl­maǵan­da ne isteıdi?

Almaty qalasynyń ákimi Baqytjan Saǵyntaev jaqynda osyǵan baılanysty bir derek keltirdi. Qala mańyn qosa esep­tegendegi halyq sany 3 mıl­lıonǵa jaqyndap qalypty. Osy úsh mıllıonnyń jartysy­na jýyǵy qala syrtyndaǵy eldi­ mekenderde turady eken. Qala bul kórsetkishke aýyldan kó­ship kelgen týmalastarymyz arqyly jetip otyr.

Endigi jerde ulttyń ózegi bu­rynǵydaı aýyl emes, qazaqy­lana bastaǵan qala bolatyn shyǵar. Onda Almaty sııaqty úlken megapolıs yqpaldy kúshke aınalary aıtpasa da túsinikti. Ásirese qala mańyn­daǵy halyq tyń kúsh retinde tez ósip jetilip keledi. Endeshe olar neniń kúıin keship jatyr degen suraqtyń týýy da zańdy.

Maqalamyzdyń basynda fransýzdyń ataqty jazýshysy Emıl Zolıanyń sózin beker kel­­tirgemiz joq. Táýelsizdik al­­ǵan alǵashqy jyldary qala syr­tyndaǵy bos jatqan jer­le­rde aıaq astynan kıiz úı­ler paıda bola ketetin edi. Keı­bi­reýler olar­ǵa Shyńǵys han­­nyń urpaǵy kelip qonys teýip jatqandaı údireıe qarasatyn.

Sol aýyldar qazir úlken el­di­ mekenderge aınaldy. Al­maty­nyń aınalasy halyqqa lyq toldy. Endi olarmen sanas­sań da sanasasyń, sanaspasań da sa­na­sasyń. Biraq kúndelikti kez­­de­setin máselelerin sheship berý bir basqa da, keshe ǵana alys aýyl­dardan bosyp kelgen ha­lyq­ty órkenıet kóshine qosý bir bas­qa. Keıingi joba «Jańa Al­ma­ty» dep atalyp ta úl­ge­ripti. Qu­­laqq­a áýelgi tıgeni «Úlken Almaty» megajobasy bolatyn.

Bul joba boıynsha qala ma­ńyn­daǵy eldi mekenderdiń tur­mysy qalamen teńestiril­mekshi. Osy ıdeıa bizge óte tanys sııaqty kórindi. Keńes zamanynda da aýyl men qalany teńestiremiz degen naýqan júrgen. Biraq ol jańa ósip kele jatqan urpaqty arzan eńbek kúshi retinde aýylda qaldyrýdyń amaly bolatyn. Jas shopandar brıgadasy, traktorshy qyzdar brıgadasy degender sol úshin qurylǵan. Al endigisi ne?

Aıtaıyn degenimiz, Keńes zamanynda qalanyń qara­­syn sırek kórip kelgen qalyń qazaǵy­ma budan ne tıedi? Almatynyń mańyna kóship kelgender de, kóship ketken­derdiń ornyn bas­qandar da sol komsomol-jas­tar brıgada­sy músheleriniń búgin­gi urpaq­tary. Búkil jıǵan-tergen­deri úı, jer satyp alýǵa ketti. Úıdi de soqty, joldy da saldy, qudyqty da qazdy. Balalaryn mektepke ornalastyra almaı qınalǵan kezderine de kýámiz.

Olar da Almatynyń tóńire­ginde turǵanmen, ózderin Al­maty­da turamyz dep esep­teı­di. Ekiniń biri osynda ju­mys is­teı­di, bala-shaǵasy da osyn­da oqıdy. Qudaıdyń jaryq kú­nin Almatyda ótkerip, aýy­ly­­na túneýge ǵana baratyn­dar da jetip artylady. Bir sóz­ben aıtqanda, olar ózderiniń taǵ­dy­ryn áldeqashan Almaty degen alyp shaharǵa telip qoıǵan.

Ne kerek, Almaty qazir aýzy-murnynan shyǵyp tur. Qan­­daı da bir shekteý qoıý óz óziń­di ózekten tepkenmen bir­deı. Oǵash­taý bir nárse aıtylyp ketse: «Qazaqty taǵy da qalaǵa jo­lat­­­qysy kelmeı jatyr» degen sóz shy­ǵady. Osynyń birde-biri ót­i­rik sóz emes. Endi ne isteý kerek?

Shyńǵys han demekshi, onyń saraı salǵyzyp, qala turǵyzǵan ur­paqtary da bolǵan. Mine, so­lardyń keıbiri saraıǵa túne­meı, qala syrtyna kıiz úı tik­ti­rip erkin samaldap jatady eken. Eger bar jaǵdaı jasalǵan bolsa, tynys keńitip, arqany keńge salyp turmys keshkenge ne jetsin. Osy turǵydan al­ǵanda Almatydaı úlken me­ga­polıstiń mańaıyndaǵy el­di mekenderdiń jumaqtaı bol­masa da, junttaı jaınap, ja­qut­taı jarqyrap ketetin-aq jóni bar.

Almatyny qalaı órkenıetti qalaǵa aınaldyramyz dep júr­gende, aspannan izdegenimiz jer­den tabyla ketkendeı kórin­­­geni sondyqtan edi. Keı­bir oqý oryndary sonda baryp or­na­lassa, zamanaýı deńgeı­degi zaýyt-fabrıkalary dúril­dep jumys istep tursa, sport ke­shen­derin kirse shyqqysyz etip salyp beretin bolsa, qanekı. Elim, jerim degen azamattar aıyrylmaı jabysa ketetin-aq ıdeıa sekildi.

Alaıda, bul ıdeıany biz áli tolyq boıǵa sińirip te úlgerme­gen­deımiz. Áıtpese «Qala mańyn damytý kerek» degen sóz ap-anyq aıtylǵan. Budan buryn basy bastalyp ta qoıǵan aı­nalma jol da sóz ben istiń ara­sy alshaq kete qoımasyn ań­d­at­qan. Oǵan qosa elektr poıy­zy da iske qosylsa, Almaty ma­­ńyn­daǵylar úshin jol azaby da jeńildeı túspek. Osy ja­ńa­lyqtyń bári Almatynyń aına­lasyndaǵy halyqty kóp-kórim eleńdetip qoıdy.

Buǵan deıin de «Bizdiń turyp jatqan jerimiz Almaty qala­synyń quramyna engiziletin boldy» degen áńgimeni ár-ár tus­tan qulaǵymyz shalyp qala­tyn. Bul sózdi olar áldene­den úmittenip aıtatyn jáne «biz endi almatylyq bolamyz» degendeı estiletin. Ol turmys-tirshiliktiń ǵana qamy emes, aıaýly qalaǵa degen mahab­battyń da kórinisi desek qate­lese qoımaspyz. Shynyn aıt­saq, joǵaryda atalǵan joba «she­neý­nikterdiń shekpeninen» shyq­qanmen, halyqtyń óz ti­leýi­nen týǵandaı áser etti.

Oıda turǵan nárseni jasyryp neǵylamyz. Qala ákimi Baqytjan Saǵyntaevtyń mun­daı bastamaǵa aqjúrektene kiri­se­tinin kózimiz kórip júr. Biraq ol bastama aıaǵyna deıin jete me, másele sonda. Son­dyq­tan «Saǵyntaevtyń saǵy syn­basyn» dep qoldap qoıǵan­nyń esh artyǵy joq. Eń durysy, «Sa­ǵyn­taevqa sengen týmalas­tary­myz­dyń saǵy synbasyn» deńiz.

Áıtpese sol týmalastardyń biriniń aýylyna kúni keshe ǵana taǵy bardym. Ashy tútinnen áli aryla qoımapty. Kógildir otyn­ǵa biri qosylǵan, biri qo­syl­maǵan. Qaıtar jolda qalaǵa keptelekpen áreń kirdim.

Jolaı Keńsaı jaqqa shy­ǵyp, qalaǵa qaradym. Qazan­shuń­qyrdaǵy qalanyń ústindegi qara aspandy kórip, tilim baılanyp qala jazdady. «Jańa Almaty» jobasyn tezirek bas­tańyzdarshy!» dep aıǵaı sal­ǵym keldi. Qansha aıtqanmen men «Keńsaıda» bıikteý jerde turdym, al Úlken Almaty dóńgelenip tabanymnyń astynda jatty...

Júsipbek QORǴASBEK,

«Egemen Qazaqstan»