Qazirgi tańda AQSh, Ulybrıtanııa, Kanada, Sıngapýr, Belgııa, Malaızııa, Nı­der­land, Ispanııa, Shvesııa sııaqty damy­ǵan elderdi qosqanda, 9 elde bilim berý jınaqtaý shottarynyń júıesi sátti jumys istep tur. Al bizdegi bilim berý depozıti 2014 jylǵy 14 qańtarda «Memlekettik bilim berý jınaqtaý júıesi týraly» Zań negizinde qolǵa alyndy. Memlekettik bilim berý jınaqtaý júıesi – Qazaqstannyń ár azamatyna óziniń nemese balasynyń atyna bolashaqta Qazaqstanda ári shetelde kásiptik-tehnıkalyq jáne joǵary bilim alý úshin oqý aqysyn tóleýge paıdalanýǵa bolatyn bilim berý jınaqtaý salymyn ashý múmkindigi. 2018 jyly ótken rebrendıngten keıin bilim berý jınaqtaý salymdary «AQYL» degen jańa ataýǵa ıe bolǵan. 

Depozıtke degen adamdardyń senimi qanshalyqty ekenin salymshylar sanynan bilýge bolady. «AQYL» depozıtine osy kúnde 19 myńnan astam adam aqshasyn salyp­ty. Bul nebári 5 jylǵy jetistik. «Qar­jy ortalyǵy» AQ ókili Ilııas Túrkis­tan bul kórsetkishtiń kúnnen-kúnge artyp ke­le jatqanyn jetkizdi. Al osyǵan deıingi bilim berý jınaqtaý salymdarynyń jal­py somasy 16 mlrd teńgeden asady. Sa­lym­shylardyń jyldan-jylǵa artýyna ondaǵy talap etiletin qujattar qatarynyń azdyǵy da septigin tıgizetin kórinedi. Atalǵan depo­zıtti ashýǵa eki-aq qujat jetkilikti, ıaǵnı jeke kýálik pen balanyń týý týraly kýáligi. 

Jaraıdy, depozıtti ashý ońaı, qar­jy­ny salý jeńil deıik, alaıda onyń paıyz­dyq ótemaqysy da tıimdi bolýy kerek qoı? Zerdeledik. Qarjy ortalyǵynyń www.fincenter.kz resmı saıtyndaǵy atalǵan depo­zıttiń barlyq aıdary oryssha bolyp shyqty. Sondyqtan saıtta kórsetilgen 
8 8000 802 828 nómirine qońyraý soǵýymyzǵa týra keldi. «AQYL» depozıti boıynsha jaýap­ty menedjer Alpamys Satybaldınmen qara­paıym klıent retinde sóılestik. Maman­nyń málimetinshe, seriktes bankter­degi bi­lim berý depozıtteri boıynsha paıyz­dyq mól­sherleme ártúrli: Halyq banki (JTSM 10,4 %), Nurbank (JTSM 10,5 %), Sesnabank (JTSM 8,3 %), VTB bank (JTSM 6,17%)

Bankterdiń paıyzdyq mólsheri na­ryq­tyq, sondyqtan ýaqyt óte kóbeıýi de, tómen­deýi de múmkin. Biraq bankpen kelisim­shart jasasqanda, paıyzdyq mólsherdi bir qa­lyp­ta ustaýdy qalaıtynyńyzdy kórse­týge bolady. Sonda sol jyldar ishinde esh­bir daǵdarys sizdegi paıyzdyq syıaqy mól­sherine áser etpeıdi. 

Degenmen, banktiń paıyzdyq mólsheri naryqta ósse, kóterińki syıaqy­dan qalys qala­tynyń­yz­dy eske­ri­ńiz. 

Banktiń syıaqysynan bólek «AQYL» memlekettik bilim berý depozıtine jyl saıyn jınaqtalǵan somadan 5-7 pa­ıyz (ár bankte tıisinshe ártúrli) mólsherine teń aqshalaı balamada memleket syıaqysy qosa esepteledi. Memleket syıaqy mólsherin salym­shynyń áleý­mettik jaǵ­daıyna qaraı esep­teı­di, ıaǵnı ol kópbalaly nemese turmysy tómen otbasynan bolsa, syıaqy paıyzy joǵary bolady. Al mundaı krıterıılerge jatpaıtyn salymshyǵa tıisinshe 5 paıyzdyq syıaqy taǵaıyndalady. «Osylaı, memleketpen birge oqýǵa shyǵyndardy aıtarlyqtaı qysqartyp, otba­sy­lyq bıýdjetke túsetin júkti birshama jeńildetýge jáne bola­shaq­ta kepildi túrde balany oqytýǵa bolady», deıdi menedjer.

Kim kepildik beredi?

«Qarjy ortalyǵy» AQ ókili I.Túrkistan: «Bilim berý jınaqtaý depozıti – jeke tulǵa­lardyń depozıtterin mindet­ti kepil­dendirýdiń nysany (10 mln teńgege deıin). Bul bilim berý jınaqtaý salymdaryn ashqan kezde Qazaqstan Respýblıkasy azamattaryna senim­dilik beretindigi sózsiz», deıdi. Mamannyń málimetinshe, bul depozıt ári memleket tarapynan, ári basqadaı úshinshi tulǵalar tarapynan qandaı da bir óndirý sharalaryn júrgizýden tolyqtaı zańmen qorǵalǵan. «О́ıtkeni bul – memlekettik baǵdarlama, sonyń ózi salymshylarǵa senim syılaıdy», deıdi ortalyq ókili. Osy rette atalǵan memlekettik baǵdarlamanyń operatory – Bilim jáne ǵylym mınıstrligi «Qarjy ortalyǵy» AQ ekenin aıta ketkenimiz jón. 

Qashan jáne qalaı alamyn?

«AQYL» depozıtiniń, naqtylap aıtqanda, memlekettik syıaqy tóleýdiń negizgi maqsaty – joǵaryda atap ótkendeı, Qazaqstanda jáne shetelde ká­sip­tik-tehnıkalyq jáne joǵary bilim alý. Alaıda, bilim berý depo­zıtiniń salymshylary óz aqsha­syn qalaǵan ýaqytta ala alady. Áıtse de, jınaqtalǵan qarajat merziminen buryn óz maqsatyna saı jumsalmaǵan jaǵdaıda memleket syıaqysy qaıtarylady. Sebebi bul bel­gi­li bir baǵyty bar depozıt, ıaǵnı bilim alý úshin jınalǵan qarajat bilimge jumsalmasa, onda memlekettik syıaqy berilmeıdi, alaıda banktiń beretin syıaqysy qaltańyzda qalady. Al aqsha óz maqsatyna jumsalsa jáne balańyz grantqa túsip ketse de qos syıaqyny qatar ıemdene alasyz.

Osy tusta «Tótenshe jaǵ­daı bolyp qalsa, salymshy kenetten ómirden ótip ketse, qalaı bolmaq?» degen zańdy saýal paıda bolady. Buǵan da jaýap bar. «Memlekettik bilim berý jınaqtaý júıesi týraly» 2013 jylǵy 14 qańtardaǵy № 67-V Zańyna sáıkes salymshy qaza bolǵan, sot ony áreketke qabiletsiz, habarsyz ketken dep tanyǵan, ne qaıtys boldy dep jarııalaǵan nemese ol densaýlyq jaǵdaıyna baılanysty oqýyn jalǵastyrýǵa qabileti bolmaǵan jaǵdaıda bilim berý jınaqtaý salymyn tómendegideı talaptar boıynsha óteı alady.

Iаǵnı, salymshy Qazaqstan Respýb­lı­­kasynyń azamattyq zańna­ma­synda belgilengen tártip­pen jáne jaǵdaı­larda onyń zańdy ókili nemese onyń mura­ger­leri kez kelgen úshinshi tulǵanyń paıdasyna ashylǵan (ashylatyn) bilim berý jınaqtaý salymyna jiberedi.

Nemese ol memleket syıaqy­­­sy saqtala otyryp, salym­shyǵa Qazaqstan Respýb­lı­kasynyń azamattyq zańna­ma­synda belgilengen tártip pen jaǵdaılarda onyń zańdy ókiline nemese onyń muragerlerine salym shartyn buzý talaptary bo­ıynsha tólenedi.
Taǵy bir eskere ketetin jaıt, memleket syıaqysynyń eseptelýi salymshy qaza bolǵan, sottyń ony áreketke qabiletsiz, habarsyz ketken dep taný týraly sheshimi zańdy kúshine engen, ne ony qaıtys boldy dep jarııalaǵan kúnnen bastap toqtatylady. 

10 myń teńgeden 3 mıllıondaı jınaısyz

Tutynýshy retinde habar­las­qa­ny­myz­da, atalǵan depozıt boıynsha jaýapty menedjer A.Satybaldın osy joba qolǵa alynǵaly beri, ıaǵnı 6 jyl boıy senimdilik tanytyp kele jatqan salymshylar kóp ekenin aıtady. Demek, bolashaqqa salynatyn ınvestısııanyń tıimdi tetigi osy bolyp tur ǵoı. Buǵan deıin kórsetilgen saıtta depozıttiń kalkýlıatoryna salyp, óz betimizshe eseptep kórdik. 10 myń teńge. Bul aqsha búginde dúkenge bir kirip-shyqqanda-aq bitip qalady. Al ony aı saıyn depozıtke salyp tursaq, qansha jınalmaq? Balańyz birinshi synypta oqıdy deıik, ol 11-synypqa barǵanda, ıaǵnı 10 jyldan keıin sizde 1 mln 200 000 teńge jınalady, oǵan 10,4 paıyzdyq banktiń jáne 5 paıyzdyq memlekettiń 1 mln 706 980 teńge syıaqysyn qosyńyz, sonda mektep bitirgen balańyzdyń qorynda 2 mln 906 980 teńge da­ıyn turady. Eger baby men baǵy qatar shaýyp, balańyz grantqa túsip ketse, óz aqshańyzdy qos syıaqymen qosa onyń bolashaq otbasyn qurýǵa daıyn ınvestısııa nemese basqa ıgilikke jumsaýǵa tamasha múmkindik. Bastysy, úlkender aıtpaqshy, «Bardyń esebi tabylar-aý, joqty qaıdan qazaıyn?» degen suraq týmaıdy. 

Aıdana ShOTBAIQYZY,

«Egemen Qazaqstan»