Bul jóninde saıası ǵylymdar doktory, professor Venera Abyhanqyzy úlken senimmen aıta kelip, aldymen saılaýdyń quqyqtyq negizine te­reń mán berdi. – Saılaý – kon­st­ıtý­sııalyq túsinik – dedi ol. – Bul túsinik Konstıtýsııamyzdyń 17-ba­bynda jazylǵan. Soǵan saı elimiz­diń joǵary basqarý jáne konstı­týsııalyq bılik organdarynyń basym bóligi úsh topqa sáıkes elektoral­dy qaǵıdat negizinde saılanady. Buǵan barlyq azamattardyń teńdigi, jal­pylyq, erkin saılaý, saılaýdyń balamalyq, merzimdilik, shynaıylyq, caılaý zańnamasyn buzǵany úshin jaýapkershilikke tartý jáne t.b. qaǵıdattar jatady. Qazirgi tańda osy konstıtýsııalyq túsinikterdiń jáne joǵary zańdarymyzdan týyndaı­tyn talaptardyń saqtalýy eldegi turaqtylyq pen qoǵamdyq kelisimdi nyǵaıta túsedi. Bul maqsatta «Qazaq­stan Respýblıkasyndaǵy saılaý týra­ly» Zańǵa kóz júgirtsek, osy zańdy buz­ǵany úshin jaýaptylyq naqty aı­qyndalǵan. Máselen, saılaý komıssııasynyń jumysyna aralasyp, daýys berýge kedergi keltirgen, kandıdatty, partııalyq tizimderdi tirkeýge baılanysty mindetterdi oryndaýǵa, daýystardy sanaýǵa jáne saılaý qorytyndylaryn anyqtaýǵa baılanys­ty mindetterdi atqarýǵa, kandıdatty, saıası partııany saılaý maqsatynda óziniń laýazymdyq nemese qyzmet jaǵdaıynyń artyqshylyqtaryn paıdalanyp, saılaý qujattaryn qoldan jasaǵan, daýystardy kópe-kórineý qate sanap, saılaý nátıjesin qate aıqyndaǵan, daýys berý qupııasyn buzǵan jáne Respýblıka azamatynyń óz saılaý quqyǵyn erkin júzege asyrýyna zorlyq-zombylyq jasap, aldaý, qorqytý, satyp alý jolymen kedergi keltirgen jaǵdaıda zańmen belgilengen qylmystyq jaýaptylyq belgilenedi.

Al professor V.Abyhanqyzy osy Konstıtýsııalyq zańnyń buzylýy anyq­talǵan kezde saılaý komıssııasy sotqa ne prokýratýraǵa júginýge quqyly deıdi. Ol elimizdiń úsh saılaýyn bastan-aıaq ázirleýi men ótkizilýine tolyq qatysyp kele jatqan Ortalyq saılaý komıssııasynyń bilikti de táji­rıbeli mamany retinde saılaý zań­dylyǵynyń buzylmaýy alǵyshart dep esepteıdi. Degenmen zańnyń buzyl­ǵany jóninde aryz túsip jatsa, ol dereý qaralady. Sottar, prokýratýra organdary men saılaý komıssııa­lary óz jumysyn saılaý prosesi kezinde, onyń ishinde demalys kúnderi jáne saılaý ótetin kúni, shaǵymdardy qabyldaý men qaraýdy saılaý týraly Konstıtýsııalyq zańda belgilengen merzimde qamtamasyz etetindeı etip uıym­dastyrady. Jergilikti memle­kettik basqarý jáne ózin ózi basqarý organdarynyń, kásiporyndar men uıymdardyń, olardyń laýazymdy adamdarynyń saılaý týraly zańnamany buzatyn sheshimderi men is-áreketterine sotqa shaǵym jasalady. Saılaý komıssııalaryna saılaý naýqanyn ázirleý men ótkizý kezeńinde túsken saılaý zańnamasyn buzýshylyqtar týraly ótinishterdi saılaý komıssııalary, Saılaý týraly Konstıtýsııalyq zańda ózgeshe kózdelmese, ótinish túsken kúnnen bastap 5 kúnniń ishinde qaraıdy.

Eger saılaý komıssııasy óziniń atyna berilgen ótinishti tekserý kezinde ótinishte kórsetilgen mán-jaılardy quqyq qorǵaý organdarynyń tekserýi qajet dep tanysa, onda tıisti organdar saılaý komıssııasynyń ótinishi boıynsha mán-jaılardy tekseredi jáne ótinishti alǵan kúnnen bastap úsh kúndik merzimde, al eger ótinish daýys beriletin kún aldyndaǵy bes kúnge jetpeıtin ýaqyt ishinde ne daýys beriletin kúni alynǵan jaǵdaıda dereý ótinish boıynsha sheshim shyǵarady. Al Konstıtýsııalyq zańda shaǵym jasaýdyń ózge merzimderi belgilenbese, saılaý komıssııasynyń sheshimderine jáne is-áreketterine (áreketsizdigine) sheshim qabyldanǵan nemese is-áreket (áreketsizdik) jasalǵan kúnnen bas­tap on kúnniń ishinde joǵary turǵan saılaý komıssııasyna jáne (nemese) sotqa shaǵym jasalýy múmkin. Kórsetilgen merzimder ótkennen soń saılaý komıssııasynyń sheshimine jáne is-áreketterine (áreketsizdigine) berilgen ótinish qaraýǵa jatpaıdy. Saılaý komıssııasynyń jáne onyń mú­sheleriniń sheshimderine jáne (nemese) áreketterine (áreketsizdigine) ja­salǵan shaǵymdardy joǵary turǵan saı­laý komıssııasy, eger Saılaý týraly Konstıtýsııalyq zańda ózgeshe kóz­delmese, shaǵym túsken kúnnen bas­tap úsh kún ishinde qaraıdy. Joǵary tur­ǵan saılaý komıssııasy ótinishtiń máni bo­ıynsha, bul rette, qajet bolǵan jaǵ­daıda, tómen turǵan komıssııa she­shi­­miniń kúshin joıa nemese toqtata turyp, derbes sheshim qabyldaýǵa qu­qy­ly.

Tıisti saılaý komıssııasy saılaý zańnamasyn buzýshylyqty joımaǵan jaǵdaıda, jeke nemese zańdy tulǵalar joǵary turǵan saılaý komıssııasyna nemese sotqa júginýge quqyly. Sóıtip odan joǵary turǵan saılaý komıssııasy ótinishte kórsetilgen faktilerdi tekserýdi júrgizedi. Saılaý komıssııalarynyń sheshimderi men is-áreketterine sot tártibimen shaǵymdanýǵa bolady. Joǵary turǵan saılaý komıssııasyna aldyn ala júginý sotqa aryzdaný úshin mindetti shart bolyp tabylmaıdy. О́tinishter saılaý komıssııasy men sotta bir mezgilde qaralǵan kezde saılaý komıssııasy sot sheshimi kúshine engenge deıin ótinishti qaraýdy toqtata turady. Sot túsken ótinish týraly jáne ony qaraý nátıjeleri boıynsha sot sheshiminiń zańdy kúshine engeni jóninde saılaý komıssııasyn habardar etedi. Saılaý komıssııalarynda jeke jáne zańdy tulǵalardyń ótinishterin tirkeý jýrnaldary bolýy tıis.