Aımaqtar • 09 Tamyz, 2019

On bes kúmbezdi kóne meshit

Qart Qarataýdyń baýraıynda, búgingi Talas aýdany, Úsharal aýylynyń ortalyǵynda Abdolla ıshan meshiti bar. Bul kóne meshit áli kúnge deıin jergilikti turǵyndardyń ǵıbadat orny bolyp keledi. Qulshylyq úıiniń jalpy qurylysy tórtburyshty, al qabyrǵasy kúıdirilgen kesekten órilip, tóbesi kóp kúmbezdi bolyp jabylǵan.

Hamıt ESAMAN

Sonymen qatar ǵıbadat úıiniń ortalyq zaly úlken kúmbezdi, qalǵan bólmeler men janyndaǵy úsh aıvan shaǵyndaý on bes kúmbezdi bolyp kelgen. Bir keremeti, aıvannyń syrtqy qaptaldarynyń arkaly kúmbezder túrinde asqan sheberlikpen órilgenin kórýge bolady. Al negizgi ortalyq bólmeniń ońtústik-batys qabyrǵasynda mıhrab qýysy men epıgrafııalyq mánerde jazylǵan jazýdyń izderi bolǵan. О́kinishke qaraı ol jazýdyń qandaı jazý ekeni bizge belgisiz.

Kóne tarıhı oryndardyń ózindik tylsymy bar. Abdolla ıshan meshiti týraly derekter kóp bolmaǵanymen, jazba derekterde ǵıbadat úıin 1945 jyly arheolog G.Pasıevıchtiń zerttegeni aıtylady. Búginde meshittiń úlken kúmbezderi shetinen mújilip, aıvannyń soltústik jáne batys jaqtary qıraǵan. Eskertkishte 1947-2004 jyldar aralyǵynda birneshe ret meshitti qalpyna keltirý jumystarynyń júrgizilgeni jazylǵan. Al keıingi jyldary meshit qabyrǵasynyń jekelegen bólikteri qaıta turǵyzylypty.

Al Abdolla ıshan kim desek, jergilikti kózi ashyq, kókiregi oıaý turǵyndar Abdolla ıshan Saıdı 1836 jáne 1914 jyldar aralyǵynda ómir súrgen taqýa bolǵanyn aıtady. Ol jergilikti óńirde dindar Saıtbattala haziret otbasynda dúnıege kelgen eken. Alaıda 9 jasqa kelgen Abdolla ıshan taǵdyr taýqymetine ushyrap, jetim qalady. Naǵashy atasynyń tárbıesinde bolyp, medresede bilim alady. Tipti ol 1853 jyly general V.Perovskııdiń áskerinde boryshyn ótep, Syrdarııa joryǵyna qatysqan delinedi. Keıinnen dinı bilimin jetildirý maqsatynda Buhara, Horezm, Ystanbul qalalarynda bolady. Sonymen qatar ol Buharada júrgen kezinde shákirtterdi oqytý maqsatynda medrese ashyp, jibek óńdeýmen aınalysqan deıdi. Mine, kóneniń kózi sanalǵan bul meshit osy Abdolla ıshannyń qurmetine salynǵan eken. Arada talaı jyl ótse de, jurttyń Jaratqanǵa jalbarynatyn qasıetti oryny retinde óz mindetin atqaryp keledi.

Jaqsy dúnıe jas urpaqtyń jaqsylyqqa nasıhatshysy bolady. Abdolla ıshan meshiti búginde Jambyl oblysynyń respýblıkalyq dárejedegi memlekettik tarıh jáne mádenıet eskertkishteriniń tizimine jáne 2017 jyly «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda «Qazaqstannyń kıeli jerleriniń geografııasy» jobasy boıynsha óńirlik qasıetti nysandar tizimine endi. Endi bolashaqta tarıhı meshittiń árbir qundylyǵyn kózdiń qarashyǵyndaı saqtap, urpaqqa amanattaý mindeti tur.

Jambyl oblysy