Shıkizattyq emes sektor órledi
«Bazalyq salalarda óndiristiń ulǵaıýy, ishki suranystyń artýy jáne kórsetiletin qyzmetter sektorynyń damýy, sondaı-aq ınvestısııalyq jobalardy iske asyrý – ekonomıkanyń negizigi ósý faktorlary boldy», dedi mınıstr.
IJО́-niń ósýine 3,8% deńgeıinde eń úlken úlesti shıkizattyq emes sektor, sonyń ishinde óńdeý ónerkásibi, kórsetiletin qyzmetter sektory jáne qurylys salasy qosty. Al shıkizat sektorynyń (aýyl sharýashylyǵy jáne ken óndirý ónerkásibi) úlesi 0,6%-dy qurady.
«О́tken jylǵy qazan men qarashada ishki jalpy ónim ósimi 4,1 %-dy, al 2018 jyldyń qorytyndysynda 4,1%-dy qurasa, bıylǵy qazan men qarashada bul kórsetkish 4,4%-ǵa jetti. Osyǵan baılanysty jeltoqsanda qarqyn tómendemeıdi deýge negiz bar», dedi R.Dálenov.
Mınıstrdiń aıtýynsha, bıyl negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısııalar 8,3%-ǵa deıin artqan. Qarasha aıynda jyldyq ınflıasııa 5,4%-dy qurady. Turǵyndar tabysy qańtar-qazanda 5,7%-ǵa ósti. О́nerkásip óndirisinde turaqty ósý úrdisi saqtalýda. О́ńdeý ónerkásibindegi ónim kólemi 3,8%-ǵa, sonyń ishinde mashına jasaýda 19,2%-ǵa, farmasevtıkada 16,7%-ǵa artty. Sonymen qatar qurylys salasy joǵary ósý serpinin kórsetip otyr. Qurylys jumystarynyń kólemi 12,1%-ǵa ósti. Paıdalanýǵa 11,1 mln sharshy metr turǵyn úı berildi. Kórsetiletin qyzmetter salasynda da iskerlik belsendiliktiń artýy baıqalady. Saýda kólemi 7,5%-ǵa, kólik qyzmeti – 5,6%-ǵa, baılanys qyzmeti – 4,7%-ǵa ósti.
Aǵymdaǵy jyly qańtar-qazanda syrtqy saýda aınalymy 79,1 mlrd dollarǵa jetti. Eksport kólemi 47,7 mlrd dollardy, al ımport 31,4 mlrd dollardy qurady.
О́ńirlerdiń basym bóligi negizgi kórsetkishter boıynsha oń qarqyn kórsetip otyr. О́nerkásip boıynsha 15 óńirde ósý baıqalady. Qurylys salasynda 14 óńirde, negizgi kapıtalǵa ınvestısııalar boıynsha 15 óńirde ósýge qol jetkizildi. Birqatar óńirde birneshe kórsetkish boıynsha (óńdeý jáne taý-ken óndirisi ónerkásibi, aýyl sharýashylyǵy, qurylys, turǵyn úı jáne ınvestısııalar) serpindi ósý baıqalady.
4 óńirde ınflıasııa dálizdiń joǵarǵy sheginde qalyptasty. Atyraý, Mańǵystaý, Qaraǵandy oblystary jáne Shymkent qalasy. Sonymen qatar 5 óńirde azyq-túlik taýarlary baǵasy aıtarlyqtaı joǵarylady.
R.Dálenov atap ótkendeı, jergilikti atqarýshy organdarda áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryna ruqsat etilgen shekti baǵalardy bekitý jáne onyń saqtalýyn baqylaý, sondaı-aq azyq-túlik taýarlarynyń óńirlik turaqtandyrý qorlaryn paıdalaný tetikteri ázirlengen. О́z kezeginde Básekelestikti qorǵaý jáne damytý komıteti básekelestikke qarsy jasyryn kelisý sekildi keleńsiz is-áreketterdi anyqtaýǵa qatysty sharalar qabyldaýda.
Azyq-túlik taýarlary naryǵyna qatysýshylarǵa zań men ereje buzýshylyq belgileri týraly 194 habarlama jiberildi. Qazirgi tańda onyń 152-si oryndaldy. Básekelestikti qorǵaý salasyndaǵy zańnamanyń buzylýyna jol bermeý maqsatynda osy jyldyń basynan beri naryq sýbektilerine qatysty 8 tergeý júrgizilip, 34 eskertý jasaldy.
Inflıasııa kórsetkishi kútkennen tómen
Bank salasynyń jaı-kúıi týraly baıandaǵan Ulttyq bank tóraǵasy Erbolat Dosaev 9 jeltoqsanyndaǵy jaǵdaı bazalyq stavka deńgeıi 2019-2020 jyldary ınflıasııany 4-6%-dyq deńgeıde ustap otyrýǵa múmkindik beretinin aıtty.
«Bıyl qarashada jyldyq ınflıasııa biz kútkennen tómen qalyptasyp, 5,4% boldy. Inflıasııaǵa kóp úlesti azyq-túlik taýarlary qosýda, ol bir jylda 9,7%-ǵa qymbattady. Nan-toqash ónimderi men jarma baǵasy 15,5%-ǵa, et pen et ónimderi – 13,4%-ǵa, balyq pen teńiz ónimderi – 12,2%-ǵa ósti», dedi Ulttyq bank tóraǵasy.
Azyq-túlikke jatpaıtyn taýarlar baǵasynyń ósýi kóbine benzın baǵasynyń 4,5%-ǵa tómendeýi esebinen ótken jylǵy jeltoqsandaǵy 6,4%-dan bıylǵy jylǵy qarashada 4,8%-ǵa deıin baıaýlady. Aqyly qyzmetter tarıfteri jyldyq kórsetkish boıynsha bar bolǵany 0,6%-ǵa ósti. Jyl sońyna deıin ınflıasııa deńgeıi 5,5-5,7% bolady dep baǵalanyp otyr.
Teńgeniń bırjalyq baǵamy 12 jeltoqsanda 1 dollar úshin 384,63 teńge bolyp, jyl basynan beri 0,1%-ǵa álsiredi. Syrtqy sektordaǵy qolaıly úrdisterdiń arqasynda valıýta naryǵyndaǵy ahýal qarasha men jeltoqsannyń basynda turaqty boldy. Munaı baǵasy álemdik naryqta qarashanyń basynan beri 5,8%-ǵa ósti.
E.Dosaevtyń aıtýynsha, 1 jeltoqsanda aldyn ala derekter boıynsha, Ulttyq banktiń altyn-valıýta rezervteri 28,7 mlrd dollardy qurady. Altyn portfeli qunynyń azaıýy jáne bankterdiń Ulttyq banktegi shottarynan shetel valıýtasynyń aǵymy nátıjesinde altyn-valıýta rezervteri bıyl qarashada 2,9%-ǵa nemese 842 mln AQSh dollaryna tómendedi. Alaıda, bul tómendeý Úkimettiń esepshotyna valıýtanyń túsýimen ishinara óteldi.
«Ulttyq qordyń aktıvteri 60,5 mlrd dollardy qurap, qarasha aıynda 0,9%-ǵa ulǵaıdy. Salymdardyń kólemi qazannyń sońynda 18,8 trln teńge bolyp, jyl basynan beri 1,2%-ǵa ulǵaıdy. Shetel valıýtasyndaǵy salymdardy teńge salymdarymen aýystyrý jalǵasýda. Bıyl 10 aıda ulttyq valıýta salymdary 8,5%-ǵa ósse, sheteldik valıýta depozıtteri 6,5%-ǵa tómendedi. Nátıjesinde, depozıtterdiń dollarlaný deńgeıi jyl basyndaǵy 48,4%-dan qazan aıynyń qorytyndysy boıynsha 44,7%-ǵa deıin tómendedi», dedi E.Dosaev.
Syıaqynyń eń joǵary stavkalary qazirgi kezde merzimsiz salymdar boıynsha 9,8%-dy, merzimdi salymdar boıynsha 12%-dy qurady, al jınaq salymdary boıynsha 14,6%-ǵa jetti.
Jyl basynan beri jalpy kredıttik portfel qazan aıynyń sońynda 3,1%-ǵa – 13,5 trln teńgege deıin ósti. Uzaq merzimdi kredıtter portfeli bıylǵy 10 aıda 3,9%-ǵa ósip, 11,5 trln teńgege jetti. Al qysqa merzimdi kredıtter 1,3%-ǵa tómendep 2 trln teńgege azaıdy. Jańa nesıeler berý kólemi 10 aıda 2018 jyldyń osyndaı kezeńimen salystyrǵanda 13,2%-ǵa ulǵaıǵan.
Ulttyq bank tóraǵasy ekonomıkanyń basym salalaryn jeńildikpen nesıelendirý baǵdarlamasy (600 mlrd teńge) iske asyrý jalǵasyp jatqanyn aıtty. Aǵymdaǵy jyldyń 6 jeltoqsandaǵy jaǵdaı boıynsha bankterge 265,6 mlrd teńgege 434 ótinim túsip, 149,1 mlrd teńgeniń 268 jobasy maquldandy. 54,8 mlrd teńgelik 174 qaryz berildi. «7-20-25» baǵdarlamasyn iske asyrý sheńberinde 5 jeltoqsandaǵy jaǵdaı boıynsha 11 369 otbasy 130,8 mlrd teńgege qaryz aldy.
Kiris kóbeıdi
Premer-Mınıstrdiń birinshi orynbasary – Qarjy mınıstri Álıhan Smaıylov bıýdjettiń oryndalý jaıyn baıandady.
«2019 jyldyń 11 aıynyń qorytyndysy boıynsha memlekettik bıýdjetke 8 trln 514 mlrd teńge kiris jınaldy. Memlekettik bıýdjet boıynsha kiris 101,3%-ǵa, respýblıkalyq bıýdjet boıynsha – 100,3%-ǵa, al jergilikti bıýdjetter boıynsha – 104,1%-ǵa oryndaldy. Respýblıkalyq bıýdjettiń taza kirisi 6 trln 219 mlrd teńgeni qurady», dedi Á.Smaıylov.
Onyń aıtýynsha, aǵymdaǵy jyldyń 11 aıynda ótken jyldyń dál osy kezeńine qaraǵanda memlekettik bıýdjettiń kirisi 115%-ǵa nemese 1 trln 129 mlrd teńgege, respýblıkalyq bıýdjet kiristeri 118%-ǵa nemese 965 mlrd teńgege, al jergilikti bıýdjetterdiń kirisi 107,7%-ǵa nemese 165 mlrd teńgege ósken. Ol negizinen ishki taýarlarǵa salynatyn qosylǵan qun salyǵy, korporatıvtik tabys jáne halyqaralyq saýda men syrtqy operasııalarǵa salynatyn salyqtar esebinen qalyptasqan.
Salyqtardyń kóleminiń ulǵaıýyna salyqtyq jáne kedendik ákimshilendirýdi jaqsartýmen qatar ekonomıkanyń qurylys, saýda, kólik pen baılanys qyzmeti jáne óndiris sekildi jekelegen salalaryndaǵy taýarlar men qyzmetter kóleminiń ósýi sebep boldy.
Esepti kezeńde memlekettik bıýdjetten 12 trln 352 mlrd teńge bólindi. Respýblıkalyq bıýdjettiń shyǵystary 10 trln 594 mlrd teńgege atqaryldy. 69 mlrd teńge atqarylmady. Onyń 19 mlrd teńgesi únemdeý boldy. Al ıgerilmegen soma 50 mlrd teńgeni qurady.
«Esepti kezeńde jergilikti bıýdjetterge 1 trln 521 mlrd teńge nysanaly transfertter bólindi. Onyń 1 trln 455 mlrd teńgesi nemese 95,6%-y ıgerildi. 66 mlrd teńge atqarylmady, onyń 12 mlrd teńgesi únemdeý somasy. 54 mlrd teńge ıgerilmedi. Bul ótken jyldyń 11 aıyndaǵy kórsetkishten 26 mlrd teńgege kóp. Bul qarajattar oryndalatyn jumystardyń, kórsetiletin qyzmetterdiń jáne jetkiziletin taýrlardyń bekitilgen kesteden kesh qalýyna, sharttardyń jasalmaýyna, konkýrstyq rásimderdiń uzaq ótkizilýine baılanysty ıgerilmedi», dedi Á. Smaıylov.
Maqsat – mindet údesinen shyǵý
Otyrysta qaralǵan máseleni Premer-Mınıstr Asqar Mamın qorytyndylady. Úkimet basshysy ekonomıkanyń turaqty ósý qarqyny saqtalǵanyn atap ótti. 2019 jyldyń qańtar-qarasha aılarynda IJО́ ósimi 4,4%-dy qurap, ótken jyldyń osy kezeńindegi kórsetkishten asyp tústi. Sonyń ishinde qurylysta – 12,1%, saýdada – 7,5%, kólik salasynda – 5,6%, óńdeý sektorynda, onyń ishinde mashına jasaýda – 19,2%, avtokólik ónerkásibinde – 64%, jeńil ónerkásipte – 16,6%, tústi metaldar óndirisinde – 6,8%, koks jáne munaı óńdeý ónimderinde – 5,3%, metall kenin óndirýde – 15,7%, baılanys qyzmetterinde – 4,7%, ónerkásipte – 3,6% ósim qamtamasyz etildi. Ulttyq qor aktıvteri 4,3%-ǵa ulǵaıyp, 60,5 mlrd AQSh dollaryna jetti. Respýblıkalyq bıýdjetke 9595,7 mlrd teńge kiris kirip, jospar 100,2% oryndaldy, ósý qarqyny 117,6%-dy qurady.
«Elbasy Nursultan Nazarbaev pen Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev bizdiń aldymyzǵa ekonomıkanyń turaqty ósimin qamtamasyz etý mindetin qoıdy», dedi A.Mamın. Premer-Mınıstr salalyq mınıstrlikter men óńirlerdiń basshylaryna kórsetkishterdi jospardaǵy deńgeıge jetkizý úshin barlyq tıisti sharalardy qabyldaýdy tapsyrdy.
Úkimet basshysy 11 aıdyń qorytyndysy boıynsha ekonomıkanyń damýynyń joǵarǵy ósimi tirkelgen Aqtóbe, Jambyl, Shyǵys Qazaqstan, Qaraǵandy, Túrkistan oblystarynyń ákimdikteriniń jumysyna oń baǵa berdi. Artta qalǵan ákimdikterge problemalyq kórsetkishterge qatysty máselelerdi túzetý úshin tıisti sharalar qabyldaý qajettigin eskertti.
«Bıýdjettiń kiris bóligi boıynsha bıylǵy jyldyń jospary asyra oryndaldy. Biraq birqatar ákimshiler áli de bıýdjet qarajatynyń ıgerilmeýine jol berip otyr», dedi A.Mamın.
Úkimet basshysy bıýdjettik baǵdarlamalar ákimshilerine qarjylyq jyldyń sońyna, ıaǵnı 20 jeltoqsanǵa deıin bıýdjet qarajatyn tolyq ıgerýdi tapsyrdy.
