Atalǵan normalar, aldymen Prezıdenttiń Qazaqstan halqyna arnaǵan Joldaýyndaǵy tapsyrmalardy oryndaýǵa jáne azamattardyń quqyn qorǵaýǵa baǵyttalǵandyqtan atalǵan zańǵa kóptegen ózgerister men tolyqtyrýlar endi. Kóptegen oqyrmandarymyzdy bul jaǵdaıdan tolyq habardar etý úshin jańa zańǵa engen ózgerister týraly tıisti mamandar pikirin bilgen edik.

• О́tken jyly statıstıka deregi boıynsha, spırtti ishimdik iship mas kúıde kólik júrgizgen 26 myńnan astam júrgizýshi ustalǵan eken. Bul on bir aıda bolǵan jaǵdaı. Sonyń saldarynan 495 jol-kólik oqıǵasy tirkelip, onda 98 adam opat boldy. Myńǵa jýyq adam túrli jaraqat aldy. Bul jaı san ǵana emes, bul qaıǵyly jaǵdaı ekeni belgili. Al 2018 jyly mas bolyp kólik júrgizgender tipten kóp. Endeshe mundaı jol-kólik oqıǵalardyń aldyn alýǵa bolmas pa edi? Bul suraǵymyzǵa Ishki ister mınıstrligi Ákimshilik komıteti tóraǵasynyń orynbasary Serik Túsipov, Memleket basshysy ótken jylǵy 30 jeltoqsanda birqatar zańǵa qol qoıdy. Endi jańa jyldan bastap mas kúıde kólik júrgizgenderge jaza qatańdatyldy, dedi.

Onyń aıtýynsha, budan bylaı jańa zańnyń kúshi boıynsha, eger júrgizýshi kólikke mas kúıinde otyryp, eshqandaı apatty jaǵdaı jasamaı, eshkimge zııan keltirmese de, ol 15 táýlikke qamalyp, 7 jylǵa júrgizýshi kýáliginen aıyrylady. Al zań buzýshylyq qaıtalanǵan jaǵdaıda, ol 20 táýlikke qamalyp, 8 jylǵa júrgizýshi kýáligimen qoshtasady.

Júrgizýshi mas kúıinde jol-kólik oqıǵasyna sebepker bolyp, aza­mattardyń densaýlyǵyna zııan kel­tir­gen jaǵdaıda úsh jylǵa qamaýǵa aly­nyp, 10 jylǵa deıin merzimge júr­gizýshi kýáliginen aıyrylady. Jol-kólik oqıǵasynan adam qaza tapqan jaǵdaıda, 10 jylǵa bas bostan­dy­ǵynan jáne ómir boıyna júrgizýshi kýá­liginen aıyrylady.

Júrgizýshi kýáliginen aıyrylǵan adamdar, osyndaı zań buzýshylyqtar jasasa, ákimshilik emes, tek qana qyl­mys­tyq jaýapkershilikke tartylyp, 10 jylǵa deıin bas bostan­dy­ǵynan, ómir boıyna júrgizýshi quqyǵynan aıyrylady.

Jańa zań boıynsha, júrgizýshi quqyǵynan aıyrylǵan adam mas kúıin­de kólik rýline otyratyn bolsa, oǵan mindetti túrde kólik quralyn júr­­gizýge ómir boıy tyıym salý jaza­sy taǵaıyndalady. Kólikti júr­gi­zý­shi quqyǵynan aıyrylǵan adam bas­­qaryp kele jatqany anyqtalsa, tipti jol-kólik oqıǵasyn jasamaı, eshbir adamnyń densaýlyǵyna zııan kel­tirmese de, oǵan 5 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý (buryn 50 táý­likke deıin qamaýǵa alý) jazasy qol­da­nylady.

Abaısyzda kólik quraldarynyń ne ózge de múliktiń zaqymdanýyna, sondaı-aq adamnyń densaýlyǵyna jeńil zııan keltirýge ákep soqqan dál sol is-áreketter 4 jyldan 6 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrýǵa ákep soǵady (buryn jaýaptylyqqa tartý praktıkasy qoldanyldy).

Abaısyzda adamnyń densaýlyǵyna ortasha aýyrlyqtaǵy zııan keltirýge ákep soqqan áreketter – 5 jyldan 7 jylǵa deıin (buryn 2 jylǵa deıin); kólikti basqarý quqyǵynan aıyrylǵan adamnyń mas kúıinde júrgizýi adamnyń densaýlyǵyna abaısyzda aýyr zııan keltirgende – 6 jyldan 8 jylǵa deıin (buryn 5 jylǵa deıin); abaısyzda adam ólimine ákep soqqan áreket – 7 jyldan 9 jylǵa deıin (buryn 5 jyldan 7 jylǵa deıin); abaısyzda eki nemese odan da kóp adamnyń ólimine ákep soqsa – 8 jyldan 10 jylǵa deıin (buryn 7 jyldan 10 jylǵa deıin) qylmystyq jazalar qarastyrylady. Bul sharalar, ıaǵnı jol qozǵalysy erejelerin buzǵany úshin jaýapkershilikti qatańdatý kólikti basqarý quqyǵynan aıyrylǵandardyń mas kúıinde rýlge otyrýyn toqtatady degen úmit bar.

• Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes, bıyl 11 qańtardan bastap sheteldikterdi birden ýaqytsha tirkeý joıyldy. Elimizde júrgen sheteldikterdiń barlyq sanattary úshin ýaqytsha tirkeý 30 táýlikke deıin júrgizilmeıdi. Osy merzimnen asqan jaǵdaıda sheteldikke ýaqytsha bolý ruqsaty resimdeledi. Bul oraıda Qazaqstan Respýblıkasy Kóshi-qon qyzmeti komıteti tóraǵasynyń orynbasary Sabyrjan Seıitjanov, Ishki ister mınıstrligi sheteldikter úshin mindetti bes kúndik tirkeýdi joıdy, deıdi. Endi qonaqúıler sheteldikterdiń kelgeni týraly habarlaıtyn bolady.

Sheteldik azamat 30 táýlikten astam bolǵan jaǵdaıda (jumysqa, oqýǵa, emdelýge kelgenderge, bıznes jumystary boıynsha kóship kelýshilerge, otbasyna qosylý jáne turaqty turýǵa kelgenderge) elde ýaqytsha bolý ruqsaty resimdeledi. Sheteldiktiń kelýi, elde bolýy jáne ýaqytsha turýyna ruqsatty resimdeý týraly habardar etý jónindegi barlyq jaýapkershilik olardy qabyldaýshy jeke jáne zańdy tulǵalarǵa júkteledi. О́z kezeginde sheteldikti qabyldaýshy taraptar (qonaqúıler, hostelder, jalǵa beriletin páterler, emdeý-profılaktıkalyq mekemeler, jeke tulǵalar jáne t. b.) úsh jumys kúni ishinde kóshi-qon qyzmetin sheteldiktiń kelýi týraly habardar etýge mindetti.

Qazir Qazaqstanda habarlaý rásimi barynsha jeńildetildi. 2014 jyldan bastap Vızalyq kóshi-qon portaly arqyly, kelgen sheteldikter týraly shaqyrýshy tarap (jeke nemese zańdy tulǵa) elektrondy-sıfrly qoltańba bolǵan jaǵdaıda ınternet jelisi arqyly sheteldiktiń kelgeni týraly polısııany habardar ete alady. Onymen qosa, memleket tarapynan da, qonaqúılerdiń ákimshilikteri, hos­tel, taǵy basqa taraptardan qosymsha qarjy shyǵyny talap etilmeıdi. Internet jáne elektrondy sandyq qoltańba ǵana qajet bolyp tabylady.

2019 jyly Vızalyq kóshi-qon portaly arqyly habarlaý qyzmetin 250 qonaq úı paıdalanyp, ózderine 110 myń sheteldik azamattyń kelgeni týraly málimetter usynǵan. Sonymen qatar osy talaptar oryndalmaǵan jaǵdaıda ákimshilik jaýapkershilik kózdelgen. Qabyldaýshy tarap Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekstiń 518-baby boıynsha (jeke tulǵalarǵa eskertý jasaý, laýazymdy adamdarǵa, shaǵyn kásipkerlik sýbektilerine nemese kommersııalyq emes uıymdarǵa – 10 aılyq eseptik kórsetkish, orta kásipkerlik sýbektilerine  – 15 aılyq eseptik kórsetkish, iri kásipkerlik sýbektilerine 20 aılyq eseptik kórsetkish mólsherinde aıyppul salý) ákimshilik jaýapkershilikte bolady.

• Al esirtki satatyn ınternet saıt­tar­dyń jarnamasy bar graffıtı-sýretterdi salǵany úshin qylmystyq jaýap­kershilik qarastyrylady, deıdi Ishki ister mınıstrligi Esirt­ki qyl­my­syna qarsy is-qımyl departamenti bastyǵynyń orynbasary Nurtaı Ábilmájinov. Onyń aıtýynsha, aǵym­da­ǵy jyldyń 11 qańtarynan bas­tap esirtkini nasıhattaıtyn jáne satatyn ınternet-saıttardyń siltemelerin taratýǵa baılanysty qylmystyq zańnamaǵa engizilgen ózgerister kúshine endi. Qylmystyq kodekske esirtkini nasıhattaý nemese jarnamalaý úshin qylmystyq jaýapkershilik belgileıtin jańa 299-1-bap engizildi. Ol boıynsha úsh jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý túrindegi jaza kózdelgen.

Eger osy qylmys toppen, birneshe ret, bilim uıymdarynda nemese adam kóp jınalatyn oryndarda, buqa­ra­lyq aqparat quraldaryn nemese elek­trondy aqparat resýrstaryn paı­dalanyp, qyzmettik jaǵdaıyn paıdalanyp jasalsa 3 jyldan 6 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıy­rý túrindegi jaza belgilenedi. Budan basqa qabyldanǵan zańmen birqatar qyl­mystyq baptarǵa «elektrondy aqpa­rattyq resýrstardy paıdalaný arqy­ly» degen jańa saralaý belgisi engizildi.

Bul sharalar esirtkini taratýdyń jańa ádisteri úshin jazanyń bolmaı qoımaıtyndyǵyn qamtamasyz etý úshin qajet. Bul degenimiz, ınternet tehnologııalardy – saıttardy jáne elektrondy áleýmettik jelilerdi Instagram, Telegramm, Feısbýk, sondaı-aq elektrondy tólem júıelerin (Kıvı koshelek, Iаndeks dengı jáne t.b.) paıdalaný. Atalǵan qylmystar aýyr jáne asa aýyr qylmystar sanatyna jatqyzylǵan. Elektrondy aqparattyq resýrstardy paıdalaný arqyly esirtki ótkizý 10 jyldan 15 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıy­rýmen jazalanady. Elektrondy resýrstar arqyly esirtki qoldanýǵa kóndirý 3 jyldan 8 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrýǵa ákeledi. Olar­dyń kómegimen esirtki óndirisinde paı­dalanylatyn zattardyń aınalymy úshin 7 jyldan 10 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrýdy kózdeıdi. Demek, munyń bárin, ıaǵnı zańǵa engen jańa ózgeristerdi bilip júrgen artyq etpeıdi.