Tarbaǵataıda dárilik shópter kóp

Qoǵam • 29 Qańtar, 2020

Tarbaǵataıda dárilik shópter kóp

833 ret kórsetildi

Árıne, Tarbaǵataı taýynyń florasy óte baı. Alaıda «Tarbaǵataı» memlekettik ulttyq tabıǵı parkiniń florasy men ósimdikter álemin zertteý HH ǵasyrdyń ortasynda júrgizilip, birneshe shaǵyn ekspedısııalar ǵana uıymdastyryldy. Sondyqtan bul óńirde naqty dárilik ósimdikterdiń qansha túri bar ekeni anyqtalmaǵan. Belgilisi, bul ólkede kezdesetin 1640 túrli ósimdik 504 týysqa, 84 tuqymdasqa jatady. О́simdikterdiń 169 endemııalyq túri bar. Jalpy 1640 ósimdiktiń 35 túri sırek kezdesetin jáne joıylyp ketý qaýpi bolǵandyqtan Qazaqstannyń Qyzyl kitabyna engen.

Egemen Qazaqstan

Jalpy alǵanda, jer betinde emdik qasıetke ıe alýan túrli ósimdik kezdesedi. Emdik shópterdi halyq erte kezden-aq paıdalanǵan. О́ıtkeni adam balasy ejelden beri densaýlyǵyn jaqsartýǵa, uzaq ómir súrýge qushtar. Qazirgi zamanaýı tehnologııalar damymaı turǵanda-aq adamzat túrli ósimdikten emdik tunbalar men qaınatpalar, dáriler jasap paıdalandy. Mine, Tarbaǵataıdyń da sırek kezdesetin ósimdikteriniń ishinde emge jaraıtyndary kóp. Mysaly, kádimgi qarǵakóz (Paris quadrifōlia) – bıiktigi 40 santımetrge deıin jetetin kópjyldyq ósimdik. Mamyr jáne maýsym aılarynda gúldeıdi. О́te ýly ósimdik. Ásirese tamyry men jemisi ýly bolyp keledi. Qarańǵy ári dymqyl jerlerde ósedi. Bul ósimdikti emdik maqsatta gúl ashqan kezinde paıdalanady. Onyń tamyry men gúlinen tunbalar, qaınatpalar daıyndaıdy. Jemisin túıilýde, sýyq tıgende, nesep aıdaýda dári retinde paıdalanady. Kádimgi qarǵakózdi resmı medısına salasynda paıdalanýǵa ruqsat joq. Tek halyqtyq emderde qoldanylady.

Nemese qyzǵylt semizot, keıde altyn tamyr dep te ataıdy (Rhodiola rosea). Bul – bıiktigi 70 santımetrge deıin jetetin kópjyldyq shóptesin ósimdik. Taýly aımaqtarda ósedi. Altyn tamyrdy farmokologııalyq salada qoldanady. Halyqtyq emde de keńinen paıdalanylady. Negizinen qalqansha bez aýrýlarynda, ınfeksııalyq aýrýlarda, qan qysymynyń tómendeýinde jáne joǵarylaýynda, jynystyq aýrýlarda paıdalanylady. Adamnyń ımmýnıtetin kóterýge oń áserin tıgizedi.

Sondaı-aq saflor tárizdes aıýdári (Rhaponticum carthamoides) – bıiktigi 80 santımetrge deıin jetetin kópjyldyq ósimdik. Keı jerlerde «maral shóp» dep te ataıdy. Sebebi buǵylar men maraldar kúz ben kóktemde bul ósimdiktiń tamyryn tuıaǵymen teýip qorektenetin bolǵan. Bıik taýly aımaqtarda ósedi. Emdik maqsatta onyń negizinen tamyrsabaǵy men tamyry paıdalanylady. О́simdikti álsizdik, júrek, búırek aýrýlaryna jáne qan qysymynyń tómendeýinde paıdalanady.

Árıne ár aımaqtyń halqy jergilikti jerdiń ósimdigin óz bilgenderinshe paıdalanýy múmkin. Degenmen de, ósimdikterdi emdik maqsatta paıdalanýdyń da ózindik tártibi, jóni bar. Iаǵnı, ulttyq park aýmaǵyndaǵy sırek kezdesetin nemese joıylyp ketý qaýpi bar ósimdikterdi de zańǵa saı paıdalaný qajet.

Saltanat MÁJENOVA,

«Tarbaǵataı» MUTP» RMM-niń aǵa ǵylymı qyzmetkeri

Shyǵys Qazaqstan oblysy