Krıptovalıýta naryǵynda alaıaqtar kóbeıdi

Kóbine qarjy alaıaqtary zańsyz áreketterin krıptovalıý­ta naryǵy arqyly iske asyryp otyrǵan. Kóleń­keli opera­sııa­lar ásirese Binance jáne Huobi platformalarynda jıi oryn alypty. AQSh-tyń qarjy mınıstr­ligi (qazynashylyq departa­menti) reseılik mıllıar­der Oleg Derıpaskaǵa Reseı bı­li­gine tabysty jylystatýǵa qol­ǵa­bys etýi múmkin degen kúdik kel­tirdi. Qazaqstandaǵy ahýal da kóńil kónshi­terlik emes. Ege­men­dik alǵannan beri elimizden sha­ma­men 200 mlrd dollarǵa jýyq qarajat jyraqqa shyǵarylǵan.   

Eldegi jaǵdaıdy tarqatpas buryn, aldymen álemdik konıýnktýrany baǵamdap kóreıik. Sıfr­ly dáýirdiń artyqshylyǵyn kıberqylmyskerler utymdy paıda­lanyp keledi. Chainalysis kompa­nııasynyń málimetinshe, 2019 jyly bırjalarǵa bıtkoın tú­rinde zańsyz alynǵan 2,8 mlrd dollar túsken. Bul qara­jat­tyń 52%-dan astamy tek eki plat­formaǵa – Binance jáne Huobi-ge ji­berildi. Sarapshy­lar­dyń ba­ǵa­­laýynsha, 300 myń­nan asa esep­­shot qylmystyq ispen baıla­nys­ty bolǵan. Osy ret­te aqsha­nyń 75%-y, ıaǵnı jal­py somasy 819 mln dollar tek 810 ámııanǵa túsken.

Mamandar bul mekenjaıdyń deni táýelsiz brokerlerge tıesili bol­ǵan­dyqtan KYC rásimniń (klıentti anyqtaý tártibi) jeńildetilgen talaptary olarǵa alaıaqtarmen birlesip, bırjalardaǵy qarajatty jymqyrýǵa septesti dep sanaıdy. Osyǵan baılanys­ty Rogue 100 tizimi jasaqtalyp, oǵan tabysty jylystatýǵa kómektesetin 100 iri derbes brokerdiń esimi jarııalandy. Sol júzdiktiń 70-i Huobi bırjasynda jumys isteıtini jáne 2019 jyly bul brokerlerge qylmystyq qu­rylymdardan 194 mln dollar bıt­koın­men berilgeni anyqtaldy. Bir qyzy­ǵy, bul tizimdegi birde-bir broker Binance-te jumys istemeıtin bolyp shyqty. Alaıda keıbireýiniń atalǵan bırjada jáne basqalarynda akkaýnttary bolýy múmkin. Zertteý nátı­je­lerine qanyqqan Binance ókilderi plat­formadaǵy kiristi jylystatý táýekelderin azaıtý úshin KYC jáne AML prosedýralaryn jetil­d­irý­ge ýáde etti. Bul oraıda joǵary­da­ǵy ti­zimde alaıaqtarmen jumys isteı­tin bar­lyq derbes brokerler kór­setil­megen. Sebebi olardyń kópshi­ligin anyq­taýǵa týra keledi. Soraqysy sol qaýip­ti tizim­degi brokerlerdiń belsen­diligi jyl sanap artyp keledi.

 Dástúrli valıýtaǵa suranys joǵary

Byltyr tamyz aıynda AQSh-taǵy Vestvýd shaharynyń turǵyny Kýnal Kalra krıptovalıýta arqyly 25 mln dollardy jylystatqanyn moıyndady. Bul – kásipkerliktegi kiristi jymqyrýǵa qatysty Qurama Shtattardaǵy alǵashqy federaldyq qylmystyq is.

Osyǵan uqsas jaǵdaı Skandına­vııa aımaǵynda boldy. 33 jas­­taǵy danııalyq azamat bıtkoın­men 450 myń dollar  qarajat jym­­qyr­­ǵany úshin 4 jyl 3 aıǵa bas bos­­tandyǵy­nan aıyryldy. Jer­­­gi­likti polısııa­nyń málimetine súıensek, aıyptalý­shy bıtkoın satyp alyp, ony sheteldik krıptovalıýta bırjalarynyń shottary arqyly qa­tysýshylarǵa jiberip otyrǵan. Naqty qandaı bırjalar ekeni esepte kórsetilmegen. Tergeý ba­ry­synda kúdiktiniń banktegi shot­tary­nyń birine bopsalaý arqyly ıelengen aqshalary túsip otyrǵany áshkerelendi. 

Áıtse de arnaıy zertteý kórset­kendeı, qylmyskerler arasynda áli de dástúrli aqshaǵa suranys joǵary. О́ıt­keni qazir dúnıe júzin­de krıptovalıýta­men jasalatyn qyl­mysqa qarsy kú­res kúsheıip keledi. Sol sebepti qyl­­mys­ker­ler fıat­ty qarajatty paı­da­laný­dy jal­ǵas­­tyrýda. Rand Corpo­ration kom­mer­sııalyq emes taldaý or­ta­­lyǵy krıp­tovalıý­ta ter­rorızmdi qar­­jy­lan­dyrý ádisi retinde asa qatty qaýip tón­dir­meı­di degen qorytyndyǵa kelgen.

Kórshiles Reseıde aqsha men múlik aınalymyn Reseı qarjy monıtorıngi baqylaıdy. Bul qurylym banktegi qarajattyń shyǵýy týraly aqparatty surastyrýǵa quqyly. Al tekserýdiń qory­tyndysyn salyq nemese polısııa organyna bere alady. Reseıde qolma-qolǵa aınaldyrylǵan aqsha qatań baqylanbaıdy. Sol sebepti zańsyz aqsha aınalymy faktileri jıi kezdesedi. Batys elderindegi tabys­ty jylystatýdaǵy modeldiń asa tanymal bolmaýy da osynda jatyr. «Batys memleketteri men Reseıdegi zańsyz qolma-qol aqshamen kúreste aıyrmashylyq bar. Mysaly, Reseıde qolma-qol aqshaǵa páter alsańyz, bul aqshanyń qaıdan kelgenin eshkim suramaıdy. Al eger dál osylaı Va­shıng­ton ortalyǵynan baspana alýdy qalasańyz, onda bul oıyńyzdan túk shyqpaıdy. Eshkim sizge úıin satpaı­dy. Tek aqshasyz esep aıyrysý ar­qyly ǵana jyljymaıtyn múlikke qol jetkize­siz. Nege? Batysta qomaqty qolma-qol aqsha – qylmystyq ele­menttiń negizgi belgileriniń biri. О́ıt­keni esirtki bıznesi, jezókshelik jáne taǵy basqa qylmystar qolma-qol aqshamen jasalady. Geroın partııasy úshin aqshasyz esep aıyryssa, birden memlekettik qarjylyq qadaǵalaýǵa alynady. Sondyqtan qylmystyń deni qolma-qol aqshanyń aınalasynda shoǵyrlanǵan.

Al Reseıde barlyǵy kerisinshe. Iri kólemdegi qolma-qol aqshany qaı­dan aldyń dep eshkim suramaıdy. Eger esepshottaǵy qarajat bolsa, onda jaǵdaı basqasha. Bul oraıda salyq tólep, kiristiń qaıdan kelgeni jóninde aqparat berýge týra keledi. Bıýdjet qarajatyn syrtqa shyǵaryp, ony qolma-qol aqshaǵa aınaldyrý qarqyn aldy. Alaıaqtardyń júıesi qarapaıym: Bir kúndik fırmamen shart jasalady. Osydan keıin memlekettik bıýdjet qolma-qol aqshaǵa aýdarylyp, qylmyskerler izin sýytady. Kiristiń shyǵýy jóninde suramaıynsha, zańsyz qolma-qol aqshanyń máselesi Reseıde ózekti bolyp qala bermek», dep áleýmettik jelide oıymen bólisti reseılik zańger Rýslan Reshatov. 

Resmı derek beımálim...

Qazaqstanǵa kelsek, bul rette Qarjy mınıstrligi qarjy monı­torıngi komıtetine arnaıy saýalhat joldaǵan edik. О́kinishke qaraı, qu­­zyr­ly organ tarapynan qana­ǵat­­­tanarlyq jaýap ala almadyq. Vedomstvo­nyń resmı jaýaby mynaý: «QR Qarjy mınıstrliginiń Qarjy monıtorıngi komıteti Sizdiń Qazaq­stannan aqsha qarajatyn shyǵarý týraly máli­met­terdi usynýǵa qatysty 2020 jyl­ǵy 4 aqpandaǵy №08-46/62008 sura­nysyńyzdy qaras­tyryp, kelesini habarlaıdy. «Qylmystyq jolmen alynǵan kiristerdi zańdastyrýǵa (jy­lystatýǵa) jáne terrorızmdi qar­jy­landyrýǵa qarsy is-qımyl týra­ly» Qazaqstan Respýblıkasy Zańy­nyń 18-babynyń 3-bólimine sáıkes (budan ári – zań) quqyq qorǵaý organdary men arnaýly memlekettik organ­dardyń ýákiletti organǵa qarjy monıtorıngine jatatyn ope­ra­sııa týraly málimetter men aqpa­ratty usyný týraly suraý salýdy jiberýi Qazaqstan Respýblıkasy Bas Prokýrorynyń jáne onyń oryn­ba­sarlarynyń sanksııasymen júzege asyrylady. Zańnyń joǵaryda kór­se­tilgen babynyń 5-1 tarmaǵyna sáı­kes qarjy monıtorıngine jatatyn operasııalar týraly, sondaı-aq qar­jy monıtorıngi sýbektileriniń klıent­teri týraly málimetter men aq­pa­ratty ýákiletti organ osy zańda kózdelmegen tártippen bermeıdi. Osyǵan baılanys­ty, zańnama normalaryn buzýǵa jol bermeý maqsatynda osy suranys bo­ıynsha aqparat joldaý múmkin bolyp tabylmaıdy. Sonymen birge Qarjy monıtorıngi komıteti Sizben aldaǵy ýaqytta QR zańnamasy sheńberinde yntymaqtastyqqa daıyn».

Álbette, arnaýly ýákiletti organ­dardyń belgilengen jumys tártibi bar. Ony joqqa shyǵarý qısyn­syz, ol zańmen rettelgen. Dese de Pre­zı­dent Q.Toqaevtyń «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujy­rym­­damasynyń is júzinde oryndalýyn qalasaq, onda memlekettik organ­dar­dyń ashyqtyǵy, sondaı-aq qajetti aq­parattyń qoljetimdiligi soǵan la­ıyq­ty deńgeıde bolýy tıisti emes pe?!

Qosh, bizdegi zańsyz qolma-qol aq­shanyń konıýnktýrasyn bilý úshin sarap­shylardyń pikirine júgindik. Ási­rese shet elderdegi baǵaly qaǵaz­dar naryǵy, sondaı-aq valıýta jáne qor naryǵynan túsetin tabys Qazaq­stan­da qolma-qol aqshaǵa aýdarylýy múmkin degen aqparat beıresmı derek kózderinen qolymyzǵa tús­ti. Tutas­taı alǵanda, sheteldik treı­derler úshin Qazaqstanda tabysyn qolma-qol aq­shaǵa aınaldyrý qan­sha­lyqty tıimdi? Treı­derlerdiń tabysy Qazaqstanda fıskaldy organdarmen rettelgen be, ıaǵnı ta­bysynyń qansha paıyzy salyqqa tóle­nedi? Mine, osy suraqtarǵa Wall Street Invest Partners fılıalynyń dırektory Ilııas Qas­janov jaýap bergen-di.

– Aldymen qarjy naryǵynda saýda qalaı júrgiziletinin anyqtap alýy­myz kerek. Qarjy naryǵy dep meń­zep tur­ǵanym: valıýta, taýar, shıki­zat jáne qundy qaǵazdar na­ryǵy. Atal­ǵan naryq­tyń bireýine shy­ǵýǵa nıet bil­dir­sek, eń aldymen brokerdiń kómegine júgi­nýge týra keledi. Broker degenimiz kim? Ol – quzyrly organnyń ruqsatyn, ıaǵnı lı­sen­zııasyn alyp, jeke jáne zańdy tulǵalarǵa saýda alańyna shyǵýǵa múmkindik beretin kásibı qatysý­shy. Onyń negizgi kózdegeni – komıssııa. Iаǵnı, broker ár ınvestordyń jasa­ǵan saý­d­asynan belgili mólsherde óz paı­da­syn alyp otyrady. Árıne ol paı­da ın­ves­tordyń tabysymen salys­tyrǵanda áldeqaıda az. Son­dyq­tan shyǵysy da joq. Munymen aıtqym kel­geni, ár ınvestor ózi qala­ǵan naryqqa shyǵýǵa múmkindik bere­tin brokerdi tań­daıdy. Mysaly, eli­mizdegi bırjalar­da saýda jasaǵysy kelgen ınvestor biz­diń jergilikti brokerlerdiń kómegine júgi­ne­di. О́ıt­keni bul sala endi ǵana damyp kele jatqanyna qaramastan Ulttyq bank qatań qadaǵalaıdy. Broker ınvestorǵa saýda shotyn ashady. Aqsha bank­tegi esep­shotyńyz arqyly aýdarylady. Týra solaı aqshańyzdy sol bank ar­qy­ly alasyz. Eskertetin jaıt, broker aq­shany shottyń ıesine ǵana aýdarady. Bul standarttar AML dep atalady (qylmys­tyq jolmen alynǵan kiristerdi zańdas­tyrý­ǵa (jylystatýǵa) jáne terrorızmdi qar­jy­landyrýǵa qarsy is-qımyl týra­ly standarttar). Sondyqtan da shet el­degi qun­dy qaǵazdardan túsken paıda Qazaq­stan­ǵa kelse, ol tek elimizdiń órken­deýi­ne úlesin qosady. Sebebi qarjylaı saýat­ty adamdardyń ál-aýqaty eselene túsedi. Túsken paıdadan salyq tólenedi jáne suranysty óteıdi, – dedi I.Qasjanov.

Sala mamany sheteldik treıderler úshin Qazaqstannyń qundy qaǵazdary tartymsyz deıdi. Sebebi naryqtaǵy qatysý­shylar tym az. Demek, alatyn paıda da shamaly bolsa kerek. Son­dyq­tan treıderdiń tapqan paıdasy turyp jatqan elindegi bankterdiń shotyna túsedi. Qazaqstanda Elbasynyń basta­masymen irgesi qalanǵan Astana Halyq­aralyq qarjy ortalyǵy shetel­dik ınvestorlarǵa tıimdi usynys jasap keledi. Munda aǵylshyn quqyǵyna negizdelgen sot júıesi iske qosylǵan jáne qatysýshylar 50 jylǵa salyq tóleýden bosatylǵan, dedi I.Qasjanov.

– Qazaqstannyń salyq zańnamasy­na sáıkes qundy qaǵazdarmen saýda jasap, tapqan paıdaǵa salyq salynady. Bul óte aýqymdy taqyryp. О́ıt­keni qundy qaǵazdardyń baǵasy aýyt­qýynan tabatyn paıda bar. Dıvı­dend retinde kelgen paıda men shet el­degi brokerlerdiń kómegine júgin­gen adamdar da bar. Qysqasha aıtqan­da elimizdiń ár azamaty deklara­sııa toltyrǵan kezde ózindegi qundy qaǵaz­dardy kórsetýi kerek. Bul qaǵazǵa jeke tabys salyǵy 10% mólsherinde salynady, – dedi I.Qasjanov.

Sońǵy jyldary Qazaqstanda qarjy baqylaý organdary bir myńǵa jýyq qyl­mystyq istiń qozǵalýy­na negiz bol­ǵan kóleńkeli júıelerdi anyq­­ta­dy. Byltyr 800-ge jýyq jaýap­­syz klıent­termen iskerlik qaty­nas toqtaty­lyp, 280-nen astam ny­san qarjy monı­torınginiń esebine qoıyl­­dy. 2019 jyly 800-ge tarta kúmándi kompanııa­lar anyqtalyp, olardyń kiris aınalymy mıllıardtaǵan aqsha­ny quraǵan.