Naryqtyq dúrbeleńge jol berilmeıdi

Ulttyq ekonomıka mınıstri Rýslan Dálenovtiń aıtýynsha, álemdik taýar na­ryq­tarynda munaı men metall baǵasy­nyń aıtarlyqtaı tómendeýi baıqalýda.

Bıylǵy 9 naýryzdaǵy jaǵdaı boıynsha munaı baǵasy barreline 34 dollardy qurap, kúrt tómendedi. Bul jyl basymen salystyrǵanda eki ese arzan. Oǵan qosa bir kúnniń ishinde munaı baǵasy bir barreline 31 dollarǵa deıin tómendedi. Me­taldar baǵasy da máz emes. Myrysh baǵa­sy – 16%-ǵa tústi, mys – 12%-ǵa, temir keni – 4%-ǵa, ferroqorytpalar 1,2%-ǵa tómendedi.

Ulttyq ekonomıka mınıstri atap ótkendeı, syrtqy konıýnktýramen jaǵdaıdy nazarǵa ala otyryp, damýdyń ssenarıılik boljamdary men tıisti sharalar toptamasy ázirlendi. Bıýdjettiń teńgerimdiligin qamtamasyz etý boıynsha tásilder qalyptastyryldy. Bul rette memlekettiń áleýmettik mindettemelerin qarjylandyrý tolyq kólemde oryndalady.

«Azyq-túlik taýarlarynyń óńirlik turaqtandyrý qorlary jumys isteýde. Eńbek naryǵyndaǵy jaǵdaıǵa monıtorıng júrgizilýde. Investısııalyq jobalar pýly iske asyrylýda. Atalǵan sharalar makroekonomıkalyq turaqtylyqty saqtaýǵa baǵyttalǵan» dedi R.Dálenov.

Jalpy, bıylǵy eki aıdyń qory­tyn­dysy boıynsha oń qarqyn saqtalýda. Sonymen qatar syrtqy qaýipterdiń áserin tómendetý úshin ortalyq jáne jergilikti atqarýshy organdar syrtqy qaýipterge monıtorıng júrgizý jáne jedel áreket etý sharalaryn qabyldaý; kórsetkishterdiń tómendeýine jol bermeý úshin óńirler qaýipteriniń kartasyn anyqtaý; azyq-túlik taýarlarynyń óńir­lik turaqtandyrý qorlarynyń jumysyn jandandyrý; memlekettik uıymdardyń, ulttyq kompanııalardyń jáne jer qoı­naýyn paıdalanýshylardyń satyp alý­larynda jergilikti óndirýshilerdiń qaty­sýyn kóbeıtý boıynsha sharalar­dy kúsheıtý; jaǵdaıdyń jedel monıtorıngin qamtamasyz ete otyryp, eńbek na­ry­ǵyndaǵy turaqtylyq máselesin erekshe baqylaý; ınvestısııalyq jobalar pýlyn iske asyrý úshin naqty sharalar qabyldaý; áleýmettik shyǵystar men shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaıtyn shyǵystardy basym qarjylandyrýdy qamtamasyz etý sekildi mańyzdy máselelerge nazar aýdarýy qajet.

Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý birinshi vıse-mınıstri Qaıyrbek О́skenbaev syrtqy ekonomıkalyq ko­nıýnk­týranyń ózgeristerin eskere oty­ryp, ónerkásiptegi jaǵdaıdy turaqtan­dyrý úshin Úkimet shuǵyl sharalar pa­ketin qabyldaǵanyn aıtty: bul jumys oryndaryn saqtaý; ishki naryqqa baǵyttalǵan jańa óndiristerdi damytý (ımportty almastyrý); qazirgi saýda aǵyndaryn saqtaý úshin balamaly ótkizý naryqtaryn izdestirý máselelerine baǵyttalyp otyr.

Sonymen qatar «Nurly jol» jáne «Nurly jer» memlekettik baǵdarla­ma­laryn iske asyrý aıasynda otandyq kásip­oryndardy taýarlardy jetkizý, jumys­tar men qyzmetterdi usynýǵa barynsha tartýǵa basa nazar aýdarylady, bul qurylys materıaldaryn óndirý, metallýrgııa, hımııa jáne basqa da jaqyn sektorlarda kásiporyndardyń júktemesin qamtamasyz etýge múmkindik beredi.

2020 jyly memlekettik baǵdar­lamalar aıasynda 15 mln sharshy metr turǵyn úıdi paıdalanýǵa berý 2,6 myń shaqyrym respýblıkalyq mańyzdaǵy, 4,3 myń shaqyrym jergilikti mańyzdaǵy joldardy jóndeý jáne salý jumystary kózdelgen. Atalǵan sharalardy iske asyrý esebinen otandyq jetkizilimder úlesi 95%-ǵa deıin ulǵaıýy tıis.

Q.О́skenbaevtyń aıtýynsha, ekono­mı­kanyń mańyzdy salalalarynda jumys istep jatqan otandyq kásiporyndar jumysyn jaqsartý maqsatynda olar óndiretin ónimder túrlerin sýbsıdııalaý­dan bastap ishki suranysty yntalandyrý maqsatynda keshendi sharalar jobasy ázirlenýde.

Ulttyq bank tóraǵasy Erbolat Do­saevtyń aıtýynsha, osy jylǵy aqpanda ın­flıasııa 0,6%-dy qurady. Jyldyq mánde ol 6%-ǵa deıin ósti. «Negizgi úrdis azyq-túlik taýarlary baǵasynyń 8,6%-ǵa deıin ósýinen boldy. Azyq-túlikke jatpaıtyn taýarlar men aqyly qyzmetter tıisinshe 5,4%-ǵa jáne 3,2%-ǵa deıin qymbattady» dedi Ulttyq bank tóraǵasy.

Bıylǵy aqpannyń kóp bóliginde teńge shetel valıýtasynyń ákelinýi, eks­porttaýshylardyń valıýtalyq túsimdi satýy jáne bıýdjetke kepildik berilgen transfertter úshin Ulttyq qordyń valıýtalyq aktıvterin konvertasııalaý aıasynda nyǵaıa túsken edi. Osy jylǵy 24 aqpanda koronavırýstyń álemdik ekonomıkaǵa taralý áseriniń kúsheıýi jaǵdaıdy kúrt ózgertip jiberdi.  «Onyń ústine, 2020 jylǵy 6 naýryzda OPEK+ otyrysynyń qatysýshylary munaı óndirýdi qysqartý boıynsha mámileniń talaptary týraly kelise almady. Reseı óndirýdi tómendetý usynysyn qoldamady. Osyǵan baılanysty Saýd Arabııasy aǵymdaǵy jylǵy 8 naýryzda álemniń barlyq óńirleri úshin óz mu­na­ıynyń baǵasyn tómendetý jáne mu­naı óndirýdi táýligine aǵymdaǵy 9,7 mln barrelden 12 mln barrelge deıin ulǵaıtýǵa daıyn ekendigi týraly sheshi­min habarlady» dedi E.Dosaev.

Ulttyq bank teńgeniń erkin ózgermeli aıyrbastaý baǵamy rejimin ustanatynyn rastaıdy. Soǵan qaramastan, ózgerister oryn alǵanda qarjy júıesiniń turaq­ty­lyǵyn qamtamasyz etý úshin valıýtalyq ıntervensııalardyń júrgizilýin joqqa shyǵarmaıdy.

«Ulttyq bank álemdik ekonomıkadaǵy jáne halyqaralyq naryqtaǵy jaǵdaıdyń damýyn muqııat baqylaýda jáne qajet bolǵan jaǵdaıda Qazaqstannyń qarjy naryǵynda turaqtylyqty qamtamasyz etý úshin qosymsha sharalar qabyldaýǵa daıyn» dedi E.Dosaev.

Premer-Mınıstrdiń birinshi orynbasary – Qarjy mınıstri Álıhan Smaıylov 2020 jylǵy qańtar-aqpandaǵy memlekettik bıýdjettiń oryndalýy týraly baıandady.

Memlekettik bıýdjettiń kiristeri (trans­fertterdi esepke almaǵanda) esep­ti­lik kezeńniń josparyna qaraǵanda 97,3%-ǵa, onyń ishinde respýblıkalyq kiris­ter – 83%-ǵa, jergilikti bıýdjetter – 145,3%-ǵa oryndaldy.

Á.Smaıylovtyń aıtýynsha, respýb­lı­kalyq bıýdjet kiristeriniń tolyq oryndalmaýyna syrtqy faktorlar áser etti. Birinshiden, 2019 jyldyń sońynda QHR-da paıda bolǵan koronavırýs indetine qatysty jaǵdaı ımportqa QQS túsimine keri áser etýde. Atap aıtqanda, osy jyldyń aqpan aıynda 2019 jyldyń aqpanymen salystyrǵanda Qytaıdan kelgen ımport 11%-ǵa tómendedi, al onyń naqty kólemi 20%-ǵa tómendedi. Sonyń saldarynan Qytaıdan taýar ımportynan keden bajdary men salyqtarynyń túsýi 12%-ǵa azaıdy. Jalpy, osy jyldyń 2 aıynda avtokólik sanynyń 24%-ǵa jáne QHR-dan temir jol kóliginiń kelýi 14%-ǵa tómendegeni baıqalady. Budan ózge, osy jyldyń aqpan aıynda EAEO elderinen taýarlardy ımporttaıtyn avtokólik quraldary sanynyń 20%-ǵa tómendeýi tirkeldi.

Jalpy, syrtqy faktordyń teris áserine qaramastan 2019 jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda QQS boıynsha ósý qarqynyn 110,5%-ǵa qamtamasyz etýge qol jetkizildi. Jergilikti bıýdjet­terdiń menshikti kiristeri 559 mlrd teń­geni qurap, 174 mlrd teńgege artyǵy­men oryndaldy.

Á.Smaıylov syrtqy faktorlarǵa baı­lanysty qalyptasqan ekonomıkalyq jaǵdaılarda memlekettik bıýdjettiń teń­ge­rimdiligi men turaqty damýyn qamta­masyz etý úshin tıisti sharalar qabyl­da­natynyn atap ótti.

Aldymen respýblıkalyq bıýdjettiń shyǵystary ońtaılandyrylatyn bolady. Birinshiden, bul qymbat jıhaz ben kólik satyp alý, semınarlar, forým­dar jáne basqa da ımıdjdik is-shara­lar ótkizýge qatysty. Atalǵan shyǵys­tar boıynsha aldyn ala jumystar júr­gizildi. Memlekettik organdar­dyń, óńir­lerdiń jáne kvazısektor sýbek­tileriniń qadamdyq is-qımyldary men jol kartasy bekitildi. Ekinshiden, aǵymdaǵy jaǵdaılar úshin basym emes shyǵystar, neǵurlym keıinge qaldyrýǵa bolatyn jobalar men is-sharalar, sondaı-aq keıinge qaldyrý sharttary bar, bıýdjetke engizilgenderdi qosa alǵandaǵy jańa jobalar. Sonymen qatar barlyq áleýmettik mindetterdiń tolyq oryndalýy qamtamasyz etiledi. Budan ózge, ınflıasııa dáliziniń qaıta qarastyrylýyn eskere otyryp – zeınetaqy, járdem­aqy jáne ataýly áleýmettik kómek­ter­di ındeksasııalaý boıynsha sharalar qabyldanady. Sondaı-aq teńge ba­ǵa­myna baılanysty birqatar shyǵyn­dardy ındeksteý talap etiledi. Bul úkimettik boryshqa qyzmet kórsetý, tegin medısınalyq kómektiń kepildik be­­ril­gen kólemi aıasynda halyqty dári-dár­­mekpen qamtamasyz etý, Qazaqstan aza­mattaryn shetelde emdeý, «Bolashaq» baǵ­darla­masy boıynsha oqytý jáne t. b. Úshin­­shiden, bıýdjettiń teńgerimdiligin qam­­tamasyz etý aıasyndaǵy taǵy bir baǵyt –  kvazımemlekettik sektor kompa­nııa­­la­ry­nyń dıvıdendtik saıasatyn qaıta qaraý.

Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri Birjan Nurymbetov eńbek naryǵyndaǵy ahýal týraly baıandap berdi.

«Búgingi talqylanyp jatqan ahýal aıasynda Úkimet azamattardy áleýmettik qamsyzdandyrý boıynsha barlyq áleý­mettik mindettemelerin tolyq kólemde oryndaıtyn bolady. 2020 jylǵa mem­lekettik bıýdjette 4 mln-nan astam áleý­mettik tólemder alýshylarǵa 3 377 mlrd teńgege jýyq qarjy qarasty­rylǵan», dedi B. Nurymbetov.

Zeınetaqy men járdemaqy alýshy­lar­dyń satyp alý qabiletin saqtaý maqsatynda 2020 jylǵy 1 qańtardan ınflıa­sııa deńgeıin eskere otyryp, bar­lyq áleýmettik tólemder 5%-ǵa ósti, onyń ishinde zeınetaqy mólsheri 7%-ǵa, ıaǵ­nı ınflıasııadan 2%-ǵa ilgerilep artty­ryldy. «Syrtqy naryqta qalyptas­qan jaǵdaıdy eskere otyryp, halyq úshin múmkin bolatyn saldaryn jeńil­detý maqsatynda barlyq áleýmettik tó­lem­derdiń mólsheri ınflıasııa deńgeıine sáı­kestendiriletin bolady» dedi mınıstr.

Eńbek naryǵyndaǵy turaqtylyqty qamtamasyz etý jáne jumyssyzdyq deń­geıiniń kúrt ósýine jol bermeý shara­laryn iske asyrý maqsatynda áleý­mettik nysandardy jóndeý jáne eldi mekenderdi abattandyrý boıyn­sha ınfra­qurylymdyq jobalardy iske asy­rý jó­nindegi Jol kartasyn ázirleý jos­par­lanǵan. Vedomstvo sýbsıdııalanatyn ýaqytsha jumys oryndarymen qamtýdy ke­ńeıtýdi, jumystan bosaýy múmkin ju­mys­kerlerdiń kásiptik oqytýyn uıym­das­tyrýdy jáne mıkrobıznesti damytýǵa arnalǵan granttar sanyn arttyrýdy kózdep otyr.

Premer-Mınıstr Memleket basshysy jedel áreket etý respýblıkalyq shtabyn qurǵanyn atap ótti. Tıisti shtabtar barlyq óńirde qurylǵan. Úkimet jaǵdaıdy odan ári damytýdyń birneshe nusqalaryn pysyqtady, olardyń árqaı­sysy qajetti resýrstarmen, onyń ishinde qarjylyq resýrstarmen qamtamasyz etil­gen. Ulttyq ekonomıkaǵa teris syrt­qy konıýnktýradan áserlerdi azaıtýǵa baǵyttalǵan birqatar shara ázirlendi.

«Atalǵan sharalardyń negizgi maqsaty – halyqtyń ál-aýqatynyń saqtalýyn qamtamasyz etý. Azamattarymyzdyń esh­qaısysy qıyn jaǵdaıda qalmaıdy» dedi A. Mamın.

Úkimet basshysy ákimdikterge áleý­mettik mańyzy bar taýarlar boıynsha na­ryqtarda taýar ıntervensııalaryn ótkizý úshin turaqtandyrý qorlarynyń tıimdi jumysyn qamtamasyz etýdi tapsyrdy.

«Biz otandyq kásiporyndardyń taýarlary men qyzmetterine suranysty yntalandyrý boıynsha qolda bar barlyq ishki rezervterdi iske qosýymyz kerek» degen Premer-Mınıstr, ımportty almastyrýdy kúsheıtý jónindegi naqty sharalar men jospar ázirleýdi tapsyrdy.

Premer-Mınıstr «Samuryq-Qazyna» UÁQ» AQ-qa, ulttyq basqarýshy holdıngterge jáne Úkimetke esep beretin basqa da uıymdarǵa valıýta naryǵyndaǵy óz operasııalaryn Ulttyq bankpen kelisýdi tapsyrdy.

Qarjy mınıstrligine memlekettik organdarmen birlesip, bir apta merzimde basym emes ınvestısııalyq jobalar­dy iske asyrý merzimin aýystyra oty­ryp, bıýdjettik shyǵystardyń basym­dyq­taryn qaıta qaraý jóninde usynystar engizý tapsyryldy.

Úkimet basshysy Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligine ýaq­tyly áleýmettik tólemderdi tolyq kó­lemde qamtamasyz etýge jáne ju­myspen qamtýdyń jańa Jol kartasyn ázirleýge tapsyrma berdi, onyń aıasynda ınfraqurylymdyq jobalardy iske asyrý, áleýmettik nysandardy jóndeý jáne eldi mekenderdi abattandyrý jónindegi jumysty kúsheıtý, sondaı-aq ákimdiktermen birlesip azamattardyń eńbek quqyqtarynyń saqtalýyna qatań baqylaýdy qamtamasyz etý tapsyryldy.

«Bizdiń ortaq mindetimiz – áleýmettik turaqtylyqty qamtamasyz etý jáne ju­myspen qamtý. Jumys oryndaryn saq­taýǵa jáne jańa jumys orynda­ryn qurýǵa erekshe nazar aýdarý qajet. Mem­lekettiń barlyq áleýmettik mindet­temeleri oryndalady. Barlyq zeınet­aqy men járdemaqy ýaqtyly ári to­lyq kólemde tólenedi» dep túıindedi A.Mamın.