Qaıda barsań qysqartý

Osy bizdiń zamanda,

Qaıda barsań qysqartý,

Qarapaıym adamǵa

Bolmaı jatyr ish tartý.

«Qarjyny biz únemdep,

Saqtaýdamyz» dep jatyr,

Mıllıondy «túgendep»,

Al jemqorlar jep jatyr.

«Quıryǵy jýan dıirmen tartady»

О́ndirisi órlegen,

Jińishkerip kórmegen –

Bir kásiporyn bar edi,

О́zinshe bıik jal edi.

Aıań jorǵa shabysy,

Tarazyly tabysy,

Sol óndiris ornyna

Bir dókeı «ǵashyq» boldy da –

«Bular endi dármensiz» dedi,

«Kúsh-qýaty pármensiz» dedi,

Adamy artyq shtatty,

Bastyǵy bir shal tisqaqty»

Dep, «bankrotqa» shyǵaryp,

Laqtyrdy «buǵalyq».

Teksertip, tergep tartyp aldy,

Jumysshylar tirliksiz qaldy.

Álimjettik jasaǵan,

Tas atty da tasadan,

Sottaspaı-aq jeńip shyqty,

Jeli ońynan turyp jelip shyqty.

Álgi dókeı tym qaltaly eken,

Halyq durys aıtady:

«Quıryǵy jýan dıirmen tartady eken».

Ázirbaıjan QONARBAEV

Mańǵystaý oblysy

Birde...

Belgili jýrnalıst Áshirbek Amankeldi ýnıversıtetti bitirgenderine 20 jyl tolýyna oraı, kýrstastar kezdesýin ótkizýge belsene aralassa kerek. Mundaǵy basty másele aqsha jınaý ekeni belgili. Kýrstastar tizimin jasaǵan Áshekeń birge oqyǵan dosy, belgili jazýshy-jýrnalıst Dıdahmet Áshimhanǵa kelip, mán-jaıdy túsindiripti. Bir sebebi boldy ma, sol keshke barýǵa zaýqy soqpaǵan Dıdaǵań:

– Áshirbek, men sendermen basynda oqyp, sońynda basqa kýrspen bitirdim ǵoı, – dep óziniń qatysýǵa nıeti joqtyǵyn bildiripti.

Qashanda jaýaby daıyn Áshirbek óz kýrstasyna qarap:

– Dıdash, bankettiń basynda otyryp, ortasynda shyǵyp ketesiń ǵoı! – degen eken.

***

Iran Ǵaıyp aǵaıyndarynyń amandyǵyn bilmek bolyp, Qyzylordaǵa ketken saıyn Almatyda bir dosy dúnıeden ótedi eken. Birde Keńshilikten, taǵy birde Jumataıdan aıyrylypty. Osy jaǵdaıdy syrttaı baıqap júrgen dosy Jarasqan bir kezdeskende Iran Ǵaıypqa:

– Seniń aýylǵa ketkeniń – bizge qaýipti. О́ziń bilesiń, eki dosymyzdan aıyryldyq. Senen úlken ótinishim bar. Biraz ýaqytqa deıin Qyzylordaǵa barmaı tura turshy. Meniń qazir júregim aýyryp júr. Álgi anaý she?.. Onyń da búıregi aýyrady. Sál shydaı tur, – deıdi.

Máseleni tez túsine qoıǵan Iranbek ázilge basyp:

– Olaı bolsa, maǵan kezektesip kúnde eki saptyaıaq syra áperip turasyńdar. Osyǵan kelisesińder me? Áıtpese, aýylǵa birjola kóship ketip, bárińdi «qyryp» salamyn, – depti.

Kórgen BILGENOV

ANAÝ-MYNAÝ

(Sahnalyq sketch)

Anaý men mynaý sahnanyń eki jaǵynan bir-birine qarama-qarsy shyǵady. О́zderin bir-birine baıqatpaýǵa tyrysady. Júzderinen jaqtyrmaǵandyq, jek kórý nyshany bilinedi. Bir-birin kórmegensip, buqpantaılap, alysyraqtaǵy mıkrofondarǵa taqap, kezekpe-kezek kúbirlep sóıleı bastaıdy.

Anaý: “Asyǵys kezde saıtandaı sap ete qalǵanyn aıtsańshy. О́zi de bir kók myljyń! Qazir jolyqtyń bar ǵoı, kemi otyz mınýt “tergep zertteıdi”. Bunyń janynda tergeýshiniń ózi teri ılep tentirep qalady. Túý, úrim butaqty, sonaý qyrdaǵy áke-shesheni qazbalap surap, kórmese de úıdegi eshkimmen sharýasy joq bópege deıin baryp, bótelkege úırendi me, mamasynyń mamasyn surap mazasyn almaı ma, –  dep, týý, atam zamanǵy ishiniń buzylǵanyn surap mezi qylady... О́te shyqsań ǵoı, erteń-aq: “Anaý bastyq bolǵannan saý ma, kóshede qarsy ushyrasyp edik, tanaýyn kóterip tanymady” degen  jel sóz aıtyp jiberetini sózsiz... О́zin sýqanym súımeıdi. Qara qurym qalada kóshe saıyn esendesip, eńiresip jatady. Tanymaıtyny joq. Qashan kórseń balaǵa da, shaǵaǵa da sharq ıilip sálem berip máımóńkelenip jatqany... Taǵy ózi ustasa aırylmaıdy... Osal jerdi biledi. Degenmen, sharýasy myǵym, qara basynyń qamyna kelgende Qarabaıyńa qara kórsetpeıdi...”

Mynaý: “E, Anaý, Álip pe? Kergip qalǵan bireý ózi... Sálemińdi salǵyrt alady. Amandasqanymen hal-jaǵdaı surasqannyń jónin bilmeıdi. Tárbıesi nashar. Kórgensizdiń kók ezýi! Jaqtyrmaı turǵanyn bilsem de burylaıyn. Buryndary anaý sharýany istep bererinde  ıilip ıin aǵash, tóselip tósenish bolǵanym bar. Degenmen, amandasýǵa tura ma ózi?”

Anaý: “Otqa janbaıtyn, sýǵa batpaıtynnyń ózi. Pysyqaılyǵy myǵym, keregi de bop qalar... e, kózimiz túıisken sııaqty. Endi burylyp ketý – yńǵaısyz”.

Mynaý: “Kórip qaldy, kóz taıdyrǵanym kórgendik bolmas. Onyń ústine ósýge áli múmkindigi bar dep estigenmin”.

* * *

Anaý: – Oý, Áleke, as-sa-laý-maǵa-leı-kým! Hal-jaǵdaılaryńyz qalaı? Úlken kisiler, úı-ishi, bala-shaǵa , kári-qurtań, shortan, oı, to est, bári-bári aman-esen be?! Bulaı kezdesemin dep kim oılaǵan. О́zińizdi sonadaıdan kórip burylyp keldim. Qalaı, jeńgeı, inishek, aıtpaqshy, álgi buzyqtyń ishi tıylǵan bolar?..

Mynaý: – Aman-esen. О́z jaǵdaı, kelin-bala degendeı. E, ózińdeı inishekterdi kórgende bir jasap qalamyz. Qazir sálem berip, jaǵdaıyńdy suraǵan pendeden artyq jan joq qoı... E, bári baıaǵy kóńil de. Bir-birimizge bólip berip jatqanymyz shamaly, osyndaı esendesip, hal-ahýal surasqanǵa ne jetsin. E, óziń sekildi estııarlar azaıyp bara jatyr emes pe. Amandaspaq túgil, ózińdi ıyǵymen qaǵyp ótip janyndaǵyǵa: “Anaý jańaǵy bizdiń aýyldyń kók ezýi” dep keketip bara jatqanyn talaı kórgenbiz. Oı, órkeniń óssin, ózińdi kórip bir jasap, sálemińdi alyp myń jasap qaldym ǵoı ózi...

Anaý:  – E, Áleke, aǵasy bardyń jaǵasy bar degendeı, ózderińizge keziksek, ataly sózderińizdi estisek, biz de bir jasap, mártebemiz ósip máńgirip qalamyz. Toqtap, qol ushyńyzdy bergenińizdiń ózi nege turady. Sizdiń istegen jaqsylyǵyńyzdy kelinińiz kók ezýlenip áli aıtyp otyrady. Qonaq etýdiń reti kelmeı qysylyńqyrap júrgenimiz.

Mynaý: – Oqasy joq, úlkendigimizdi bildirip úı kórsetý bizden. Amandyq bolsa aralasamyz áli... shaqyrysamyz áli... shartpa-shurt bolamyz áli...

Anaý: – Onda jaqsy... habarlasaıyq, jıi-jıi kezdeseıik, retin taýyp suhbattasaıyq, shurqyrasaıyq, qurquldasaıyq.

 Mynaý: – Álbette! Qudaı soǵan jetkizsin. Saý bola ǵoı... (Ekeýi kete berip, eki mıkrofonǵa sóıleıdi):

* * *

Anaý:  – “Dámesin, kári qaqpas!.. Qaıter eken desem, “qudaı soǵan jetkizsin” deýin, sary saıtan! О́zi amandasýdy úırengen eken. E, bizdi de baǵalaı bastaǵany bolar. Qudaı keziktirgennen saqtasyn. Qyzmeti óse jatsa kóre jatarmyz... Al ázirge mundaı qyzyl kózdi túsimde de kórmeı-aq qoıaıyn” (ketedi).

Mynaý:  – “Qyzyl sózdi qyzdyrdy-aı kep. О́zińizdi kórsem mártebemiz ósip, bir jasap qalamyz deıdi-aı... Qonaq qylmaq oıy bar! Tapqan eken aqymaqty! Habarlasqyshyn! Kezdespekshilin! Suhbattasqanda ne aıtpaq eken, á? Kórmegenim sen bolsyn! Bir jerden tesip shyǵyp jatsa kóre jatarmyz... Ázirge seni jelkemniń shuqyry kórsin!.” (Ketedi).

Ersultan MAǴJAN

Almaty oblysy

 STÝDENTTIK «SÚR» SО́Z

Bir stýdent tarıh sabaǵynyń emtıhanynan «2» degen baǵa alyp shyǵady. Sonda qasyndaǵy dosy oǵan ursyp jatyr eken:

– Eı, aqymaq, ne degen mısyzsyń?

– Ne boldy?

– Abylaı hannyń týǵan jyly men ólgen jylyn bilmediń be, qaýǵabas? Portretiniń astyna jazyp qoıǵan ǵoı.

– Men bilmedim, portrettiń astyndaǵy sandardy Abylaıhannyń telefon nómiri shyǵar dep oıladym!

* * *

Stýdentterdiń qatarynan besinshi sabaǵy ótip jatady. Bári sharshaǵan. Bir stýdent  shydamaı oqytýshyǵa:

– Biz sharshadyq, jibere salsańyz edi, – deıdi.

– Jaraıdy, tek myna qolymdaǵy bor qalaı bitedi, solaı doǵaramyz, – degende, artta otyrǵan bir stýdent.

– Maǵan beresiz be, men ony jeı salaıyn, – degen eken.

* * *

 Qarjy ınstıtýtynyń professory sońǵy emtıhanyn tapsyryp jatqan stýdentine:

– Al jigitim, eger seniń basyńa aspannan bútindeı mıllıard dollar top ete qalsa ne ister ediń? – dep qıǵashtaý suraq qoıady.

– Professor myrza, keshirińiz, sol sizdiń basyńyzǵa qulasyn!

– Túsinbedim...

– Ol degenińiz, baqandaı pálen tonna salmaq qoı...

Aýyldyń aıtqyshtary

Eger ótirikten jarys ótkizilse bizdiń Mádibaı aǵamyz bas báıgeden úmitkerlerdiń aldyńǵy qatarynda júrgen bolar edi.

– Baıaǵyda jaılaýda, – dep áńgimesin bastapty ol birde. – Báıbishem «qaraqat, qaraqat» dep qyńqyldap bolmaǵan soń, jıyrma kelilik shelekti bilegime ilip alyp ný jynys ósken shatqalǵa tústim de kettim. Jıdektiń qyzyǵymen qalyń ósken bir túp qaraqatqa kelip qalǵan ekenmin, dál aldymnan kúrkirep bir aıýdyń atyp turǵany...

Qolda qarý joq, qashar jerim taǵy belgili, órge qaraı aıý meni attata ma. Sasqanda oıyma bir amal túse ketti. Atylyp baryp eki qolymdy aıýdyń eki qoltyǵyna tyqtym da, bar kúshimdi salyp qytyqtaı bastadym. Pátshaǵar mundaı qytyqshyl bolar ma, ishek-silesi qatyp, domalap jatty da, kenet tynyshtala qaldy. Tamyryn ustasam, beıshara júrip ketipti.

Atpen súırep ákelip, soımaımyn ba. Men etti túgel buzyp, qýyrdaq týrap bolǵanda, ánsheıinde pysyq qatynym ishek-qaryndy áli myjyp otyr eken.

 – Áı, saǵan ne bolǵan? Áp-sátte tazalap qoıýshy ediń ǵoı, – degenimde ol ózime dúrse qoıa berdi:

 – Osynsha qytyqtaı ma eken adam degen? Qarasańshy, ishegi qyryq jerden túıilip qalypty!

* * *

Bizdiń taza qazaq turatyn Qoıtas aýylynyń bir jigiti kelinshek alyp kelip, ata-anasy máre-sáre bolyp jatsa kerek. Alǵashqy dyrdýlar saıabyrlaǵan soń úlkender jas kelindi ortaǵa alyp, jón-josyq suraı bastapty. Boıjetken Zyrıan óńiriniń týmasy, soǵan oraı oryssha tárbıelengen, qazaqsha  tilge de, salt-dástúrge de dúmbilezdeý jan bolyp shyǵady.

     – Iá, balam, súıegiń qaı el? – dep suraıdy atasy. Anaý kúıeýine qarap:

     – Prıchem moı kostı? – dep tańyrqaıdy.

     – Rýyńdy surap tur, rýyńdy, – deıdi enesi qabattasyp. Kelin biraz oılanyp otyryp, bir kezde:

     – A-a, ponıala, ıa – vodoleı! – dep salǵan eken.

(Sýretti salǵan Ǵalym Smaǵululy)

Hasen ZAKARIIа

Shyǵys Qazaqstan oblysy

Múıisti júrgizetin Berik Sadyr