Qaıtyp kelmes azamat Mahmet Qulmaǵanbetov edi...

Bizdi, jıyrmadan jańa asqan qos qazaq balasyn túsi sýyq lagerdiń bir buryshyndaǵy baraqka izdep kelip ákemizdeı baýyryna basqan Babaı jylap tur. Bıyl saıası aıypty bolyp Sibirdiń talaı lagerinde azapty kúnder men túnderin ótkizgenime 32 jyl. Endigi jyly 33 jyl bolmaq. Taǵdyr jazsa bosap, elge barmaq.

- Qaraqtarym-aı, qarttyq basty, bul ómirdegi sanaýly kúnim qaldy. Endigi jylǵa jetemin be, jetpeımin be? Ajal kelse en bolmasa ekeýiń bir duǵa oqyr dep oılaýshy edim. Endi, mine senderdi de áketip barady, - deıdi Qunanbaı Beısenuly aqsaqal.

Osy lagerdegi jastardy suryptap, basqa jaqqa áketpekshi. Tek qana jastardy ǵana.

– Myna kári-qurtań, yńǵaı resıdıvıst páleler jastardyń mıyn ýlap jatyr. Sovet mektebin kórgenderdi endi olardyń úgitinen arashalaý kerek eken.

        Toptap – toptap mal tıeıtin vagondarǵa syqap salyp, Oral taýynyń teriskeıindegi bir lagerge ákelip tókken. Kórshiles «8» lagerdiń jastaryn bizden buryn alyp kelipti. Lagerden lagerge adamdardy jıi aýystyryp jatady. Qazaq az jetinshi lagerde Babaı, Zeınolla jáne men ǵana. Kórshi (aramyz 30 shaqyrym) lagerde eki qazaq bar dep estımiz. Biri Toqtar degen Shý jaǵynyń azamaty, ekinshisi Mahmet. Osy jańa jastar lagerinde kezdesermiz degen edik, bolmaı shyqty.

Jastar lagerindegi jaǵdaı tipti aýyr, jumysqa aıdaıdy. Qaljyrap kelgende ishetinimiz boıǵa juqpaıdy. Sý, ne dymqyl tartqan kıimdi keptirer jer joq. Shalbarymyzdy astymyzǵa tósep jatyp keptiremiz. Lager basshylaryna da bizben jumys isteý ońaıǵa soqpady. Burynǵy lagerde qaıta úlkender bizge basý aıtatyn. «Bular aıamaıdy, urynshaq bolmańdar, atýdan taıynbaıdy» dep tejeıtin. Endi jastarǵa erkindik tıgendeı boldy. Buıyrǵandaryna kónbeý, jumysty aqsatý, kishkentaı aýyl kóshesimen aıdap bara jatqanda jappaı otyra qalyp qarsylyq tanytý óristep ketken. Iá , osy lagerde grýzın Indıko Kabalııa ekeýmizdi ıtke talatqan.

Aqyry keler jyly jastar lagerin japty. Bárimizdi qoısha aıdap jónelgen. Iosıf Andrýshkıvke jasatqan dombyramdy da aldyrtpady. Túrkmen Oraz dýtar dep máz bolǵan, tatar, bashqurt «dombyra» dep súısingen aspappen jalǵyz sheginen jalǵyz ún shyǵaryp qoshtastyq.

Taǵy jetinshi lagerge ákep tókti. Mine osy jerde Mahmet pen qoıan- qoltyq kezdesip, taǵdyr aıdaǵan dos bolyp kettik. Otyz úsh jyl ómirin sarp etken Babaı bosap eline ketipti. Onyń ornyn Mahmet basqan.

Taǵy da bizdi izdep kelgen Mahmet.

- Baýyrlarym-aý, bar ekensińder ǵoı. Aýysyp kelgender «seniń inilerin bar» degendi san aıtqan. Iаpyr-aı,  – deıdi betimizge qarap, – jap-jassyńdar ǵoı, qalaı iligip júrsińder KGB-nyń tyrnaǵyna?

– Úlkender bastap, biz qostap, –  dep máseleni ózine qaraı aýdaryp kúlisip aldyq.

  Mahmettiń jasy bizden úlkendeý eken. Aryqtaý kelgen qara qońyr jigit. Bireýler tesile qarady deýshi edi, joq Mahmet bar bolmysymyzdy bilgisi kelgendeı úńile qarady da rıza bolǵandaı sál ezý tartty. Iá, onan keıin de lagerdegi jigittermen pikir alysyp, keıde talasyp qalǵan jaǵdaıda onyń qarqyldap kúlgenin kórgen emespin. Tegim Qostanaı jaǵynan degen edi. Asa tergeı suramadyq ta, munymyz jastyq ta bolar. Onyń ústine biz úshin qazaq degen uǵym bárinen de qymbat. Rýyń kim dep suraý biz úshin masqaradaı kórinetin. Oǵan qyzyqpaıtyn edik. Áli de solaımyz-aý. Bıyl qaıtys bolǵan dos jar inim Sábıt Bekseıittiń rýynyń Qareke ekenin ólerinen eki aı ǵana buryn bildim.

– Al senderdi munda qonaqqa ákelmegen bolar, ne pıǵyldarmen ǵana jaqpaı qaldyńdar, – deıdi Mahmet.

Qazaqtyń búgingi basyndaǵy qorlyǵyn, myna tyń degen páleden qazaqtyń kórgen qııanatyn, qazaq mektepteriniń jappaı jabylyp jatqanyn, ulttyń joıylý qateri ústinde turǵanyn aıtyp jatyrmyz. Mahmet únsiz tyńdady, anda-sanda basyn ızep qoıady.

– Sonan soń ? – dedi sál jymıyp. Biz bir birimizge qaradyq.

– Sonan jasyryn uıym qurdyq,  ESEP dep atadyq.

Bizdiń eki jyldan artyq jasyryn jumys istep, lıstovka taratqanymyzdy estigende basyn shaıqap.

- Qalaı qolǵa túspeı júrgensińder, – dep tań qalǵan edi.

Mahmet Qulmaǵambetuly Túrkmenııanyń  Chardjoý ınstıtýtynda stýdentterge saıası ekonomıkadan dáris oqyǵan eken. Oǵan N.Hrýshevtiń tusyndaǵy sosıalızmde ustaǵan saıası baǵyty da unamaǵan. Ekonomıkanyń damýy qate júrgizilip jatyr degen tujyrymǵa kelgen. О́ziniń osy pikirin ábden qalyptastyryp, polıtekonomıka sabaǵyn óziniń baǵytymen júrgizgen. Bul jaǵdaı stýdentterge unaǵanymen basqasha pikir aıtady degen sóz basshylyqqa da jetken. Instıtýt basshylarynyń Mahmettiń tártibin qaraǵan aýqymdy jınalysynda Mahmet taǵy da óz pikirin dáleldep shyqqan soń, ol jumystan qýylǵan eken.

         Mahmettiń barar jeri Almaty. Almatyda ınstıtýttarǵa, tehnıkýmdarda ár jerde jumys istegen ol ózi ótkizgen dáristerinde óz pikirinde aıtýdan qaıtpaǵan. Sabaqtardan keıin stýdenttermen jeke otyrystar jasap, óziniń jańasha pikirin dáleldeı túsken. Aqyry ústinen aryz jaýyp, KGB-niń duzaǵyna iligip, jeti jyl arqalap, osy lagerge tap bolǵan.  

        - Sender Qazaqstannyń barlyq VÝZ-yna lıstovkalar taratyp, eldiń sónip qalǵan úmitiń oıatyp, tunshyǵyp jatqan namysyn túrtkilep, qazaq degen halyqtyń baryn, bolatynynda aıtyp jar saldyńdar, partııa qurdyńdar. Al, men tikeleı ashyq aıqasqa kiristim. Myna bıliktiń bet-perdesin sypyrdym. Júzdegen jastardyń kóńiline ot tastadym. Ol endi qansha tunshyqtyrsa da sónbeıdi, – deıdi Mahmet.

    – Nege jasyryn jumysqa ketpediń? –deımin.

   – Ol meniń qolym emes. Árkimniń óz joly bar. Biraq maqsat bireý. Qarańdarshy myna Hrýshev «Selına» dep búkil qazaq dalasyn tý-talaqaı etip jatyr. Shańy shyqqan jerge erteń egin de óspeıdi, mal da jaıylmaıdy. Munyń bári Hrýshevqa ataq úshin, bıliktiń basynda tura turýy úshin qajet. Oǵan qazaq degen halyqtyń túkke keregi joq. Ár beriden soń «Selına» shovınısterge qajet, qazaq jerin máńgi basyp qalýdyń jospary.

   – Stalınniń kinásin tarıh áli aıta jatar. Menińshe SSSR-daǵy ornaǵan orystyń shovınıstik sosıalızmi. Sosıalızm ıdeıasyn patshalyq Reseıden kele jatqan tutasqan shovınıstik saıasaty jeńgen, ne sol ábden boıyna sińgen. Munymen SSSR ilgeri baspaıdy, túbi ózin-ózi jeıdi. Qarashy myna Baltyq boıy elderin, kúnine úsh adam bosap shyqsa orynyna bes adam kelip jatyr. Bári jastar, – deımin.

   -SSSR-daǵy GOS kapıtalızm, - deıdi Mahmet. – Bul sosıalızmniń elesi ǵana. Gos kapıtalızmniń kapıtalızmnen aıyrmasy bar. Kapıtalızm elderinde halyqta erkindik bar. Fabrıka, zaýyttyń jumyskerleri óziniń qaqysyn qorǵap jappaı ereýilge shyǵa alady. Bul jaǵdaı kapıtalısti  eriksiz oılandyrady, jumys tásilin jańartýǵa májbúrleıdi. Al, bizdegi jumysker bılikke talap qoıa alama? Joq. Ana Temirtaýda, Novocherkaskide kóshege shyqqandy qyryp salǵan joq pa? Jumyskerdiń esh pravosynyń bolmaýy onyń yntasyn joıady. Aqyry ol  óz eńbeginiń nátıjesine nemketti qaraıtyn boldy. Munyń aqyry ekonomıkalyq daǵdarys.

     - Gost kapıtalızm ornatyp jatyrsyńdar dep Troskıı de qarsy shyqqan edi ǵoı, – deımin.

    - Iá onyń solaı dep aıtqany bar.

    - Ol partııanyń sheksiz bıligin de unatpaǵan tárizdi.

    -  Onyń ras. О́zi seni tym jas pa desem talaı dúnıeni tekserip tastaǵanyń kórinip tur. Iá, ol memleketti partııa emes profsoıýz bılesin degen. Partııa bılese partııanyń basshysy sheksiz bıleýshi bolyp, totolıtarlyq rejim ornaıdy. Profsoıýz degen ashyq demokratııalyq uıym. Onyń basshylaryn jumysker qaýym ózi saılaıdy. Unamaǵan basshyny qýyp ta jibere alady. Basshy eriksizden eldiń jaǵdaıyn oılaýǵa májbúr bolady. Sol sebepten sosıalızm elin profsoıýz basqarsyn depti Troskıı, – dep Mahmet bul jónindegi pikirin anyqtaı túsken. Mahmetpen aramyz kún saıyn jaqyndaı túsken. Pikirimiz ashyq. Menen el jaǵdaıyn kóp suraıdy.

   - Aýyldyń jaǵdaıy qalaı? – deıdi Mahmet.

   - Kolhozdy tastap sovhoz boldyq qoı.

  - Myna Nıkıta Sovhoz bolsaq kommýnızmniń esigi ashylady dep jar salyp jatyr ǵoı, - dep Mahmet myrs ete qaldy.

  - Áı qaıdam? Kolhozdardan qalǵan túıe ataýlyny bir aıdyń ishinde tegis etke ótkizdirip jiberdi ǵoı. Kommýnızm degen túıeden shoshıtyn bolsa kerek.

  - Oıbaı – aý, biz Amerıkany qýyp kele jatyrmyz ǵoı. Endi basyp ozamyz. Sonyń kórinisi – et degen dúkenderde sımaı turýy kerek. Bir túıe eki sıyrdyń etin beredi. Mine solaı. Ana Fransııanyń kompartııasynyń gazetinde Amerıkany qýyp kele jatqan Hrýshevtiń sýreti shyǵypty. Belýardan jalańash kókeń. Baltyrynan burq-burq shańǵa kirgen. Ter degen burshaq-burshaq túsip jatyr. Amerıkany qýyp jetý ońaı dep pe eń. Mahmettiń júzin mysqyl basqan.

   - Týf, sende aıtasyń-aý, - dep kúlip jiberdim.

  Kóz aldyma qaryny salaqtaǵan Hrýshekeń kele qalǵan. – Áı, olar da kommýnıst emes pe edi.

   - Kommýnısi-kommýnıst. Biraq olardyń kompartııasy demokratııalyq negizinde. Shyndyqty jazbasa el ondaı partııanyń esigin ashpaıdy.

   - E, onda bizge kommýnızmnen góri bult jýyq eken.

   Biz el, aýyl týraly da talaı ret pikir bólisýshi edik.

   - Degenimen sen mendeı emes naǵyz aýyldan keldiń ǵoı. Aýylda týyp óstiń. Aýyldyń tamyryn basyp kórdiń. Sol tamyr ne deıdi? – dep suraǵan Mahmet.

         Men 33 jyl otyryp, bıyl ǵana bosap shyqqan, bar lagerge Babaı atanǵan Qunanbaı aqsaqaldan estigenderimnen bastaǵanmyn. Baı eken. Alashordashyl eken. Eki myńnan asa jylqysy, myńnan asa qoıy, júz shamaly túıesi bolypty. Sol maldy baǵatyn aǵaıyn, týystary eken. Jylqysyn birde bir ret sanap kórmepti. Aǵaıynnyń kóńiline keler dep. Qaýym bolyp ómir súrgen. Qyz uzatý, kelin túsirý sharaly Qunekeńniń moıynynda. Aǵaıynnyń iship-jemi sol maldyń ishinde. Qunekeńniń jumysy aǵaıynnyń kerek-jaraǵyn taýyp berý eken.

         Myna kolhoz sovhoz degen ǵasyrlar boıy qaýym bop ómir súrgen qazaqtyń kóne jolyna jaqyn. Árıne biraz ózgerister kerek. Qaýym óz betimen ómir súrý qajet. Aýyl sharýashylyǵy qıyn másele.  Memlekettiń qamqorlyǵy da bolýy qajetti. Kázir tehnıkanyń ósken zamany. Ár úıdi jeke ómir súr dep taý – taýdyń qýys – qýysyna tyǵyp tastaý máseleni sheshpeıdi. Ár qystaqta jeke qalǵan úı álgindeı aýyr tehnıkany da satyp alyp, meńgerip kete almaıdy. Qazaqty XIX ǵasyrǵa keri súıreý keri ketkendik bolar edi.

  - Sondaǵy pikiriń ne?

  - Men qoǵamdyq menshikti jaqtaımyn. Qaýym ózin-ózi túzete alatyndaı, óristeı alatyndaı erkin túrde qurylýy kerek.

  - Qaýym bolyp ómir súrsek qazaqylyǵymyz saqtalady deısiń ǵoı. Árıne ultty saqtaý kerek. Degenmen qoǵamdyq menshikpen usaq jeke menshiktiń de bolǵany durys der edim. Qazaqta úı jasaıtyndar, etikshiler, er-turman jasaýshylar, teriden qaıys jasaýshylar taǵy basqa talaı óner ıeleri bolǵan  ǵoı. Sonyń bárin qurtqan joq pa myna ásire kommýnıster. Sony da qalpyna keltirý qajet- aý, – deıdi Mahmet.

         Taǵy bir de Mahmet Qazaqstanda talaı-talaı shahtalar, qalalarda fabrıka-zaýyttar bar. Solardyń bıligi tek Máskeýde, mınıstrlerdiń qolynda degendi aıtyp qaldy.

  – Qazaq úkimetinde bılik joq, bizdiń mınıstrler joǵarǵynyń aıtqanyn buljytpaı oryndaýshylar ǵana, – deımin men de.

  - Álgi Troskııdiń Goskapıtalızmdep júrgeni de osydan ǵoı. – Mahmet maǵan suraýly júzin burǵan.

  - Solaı sııaqty.

  - Osy másele jóninde oılanyp kórdiń be?

  - Myna Iýgoslavııanyń basshysy Iosıf Broz Tıto ózinshe jasap júr ǵoı.

  - Iá, – deıdi Mahmet meniń kóz qarasymdy anyqtaı túskisi kelip.

  - Qanshalyqty ras ekenin bilmeımin ár jerden oqyǵanym, estigenime qaraǵanda zaýyt, fabrıkalardyń ıesi sonda eńbek etetin jumysker qaýym tárizdi.

  - Iá, Tıtonyń ne istep jatqany jóninde bizde eshteńeni ashyp jazbaıdy. Ol da kommýnıst, bular da kommýnıst. Hrýshekeń Tıtomen araz. Ana Qytaıdyń Mao Sze Dýny sosıalızmdi ózinshe quryp jatqandaı. Tipti kapıtalısterin de saqtap otyr.

  - Iá, - deımin qostap.

  - Sonda...

  - Sonda men degenmende iri kásiporyndardyń bıligi jumysker qaýymynda bolǵanyn qalar edim.

  - Marksshylsyń ba?

  - Áýelde Álıhan Bókeıhanov ta marksshyl bolǵan, – dep bar qazaq moıyn sunǵan Alash kósemderin alǵa tarttym.

  - Markstyń ıdeıasy XIX ǵasyr úshin tup-týra. Biraq zaman ózgerdi ǵoı. Sheksiz despotızmniń zamany kelmeske ketip bara jatqanyn moıyndamasqa bolmaıdy. Biraq ana Rokfeller sııaqty mıllıarderlerdiń álem bıligin bere salýy kúmándy,  – dep Mahmet taǵy bir tereń oıdy araǵa tastaǵan edi.

    - Rokfeller, Morgan, Dıýpon... – deımin men de.

    - Olardyń tamyry búkil álemdi shyrmaǵan. Ár eldiń prezıdentterin de, qaptaǵan mınıstrlikterinde solardyń adamdary jeterlik. Qarý da solarda. Olar adam balasynyń sany óskenin qater dep esepteıdi. Sonda ..., - dep Mahmet basyn shaıqaǵan.

   - Mahmettiń isti bolyp sottalǵannan keıin jazǵan Kassasııalyq aryzy da bir kórkem, ári saıası shyǵarmadan kem emes edi. О́zin tergegenniń, ádil sottyń, prokýrordyń beınesin mysqyldap jazǵanyn jaı otyryp oqyp shyǵý múmkin emes. Tergeýshisi Ladygın degen bolsa kerek. Ladygın kerzi etigimen qyltamaǵynan basyp turyp «prıznavaısıa, terorıspin de» dep aqyrady. Demim bitip, tunshyǵyp ólip bara jatyrmyn. Shoshynyp atyp turamyn. Áıteýir túsim eken. Kúnde túrmede kóretinim osy, - dep jazypty aryzynda Mahmet. Týra myltyq bılegen zamannyń karıkatýrasy.

  -Mahmet osy joǵarǵy jaqqa jazǵan aryzynyń qol jazbasynyń «sender saqtańdar» dep bizge bergen. Men lagerde eleýsizdeý júretin Zeınollaǵa tapsyrdym. Aıtysyp-tartysyp qalatyn, karserden karserge túsip júretin meni jıi tintetin. Aqyry Zeınolla sol aryzdy lagerden alyp shyqty. Zeınolla 1988 jyly júrek aýrýynan qaıtys bolyp ketti de sol aryzdyń túpnusqasy qolyma túspeı júr.

    Karserge túse beretin maǵan Mahmet «bul jerde qarsylyq kórsetip eshteńe tappaısyń. Olarǵa jaǵynbasań da tik minez kórsete bermeı basyńdy saqta» dep eskertetin edi.

      Mahmet Baltyq boıynyń azamattarymen erekshe aralasty. Bıik oıly olardan rýhanı járdem alatyndaı edi. Bir aıdyń ishinde bir aptasyn ǵana lagerde ótkizip, qalǵan ýaqytyn karserde keshetin latyn jigiti Gýnnarmen aıryqsha dos boldy. Aqyn Knýt Skýenıeks, Vıktor Kalnynshpen qatty syılasty. Jıyrma shaqty Latysh jigitteriniń ortasynda bir krýjka shaı bolatyn. Sonan bárimiz bir urttaǵansyp kelesi azamatqa usynamyz. Jalǵyz krýjka aınalyp shyǵady. Áserli áńgimeler bastalatyn. Mahmettiń saıası ekonomıka týraly daý týdyrmas taldaýyn, álem fılosofııasynyń óristeýi jaıyndaǵy paıymdaryn jınalǵandar iltıfatyn tyńdap, ara-arasynda rızalyqtaryn da bildirip otyratyn. Gýnnar, Knýt Skýenıeks jeke menshikti qoldasa, Vıktor Kalnynsh qoǵamdyq menshik durys dep esepteıtin. Bular pikir alshaqtyǵyna qaramastan keremet aıyrylmastaı dos edi.

    Lagerde Sovet ókimetin terrorıstik jolmen de qulatyp tastaımyz degender bolǵan. Olar alǵashqyda qataryn kóbeıtkisi kelip Mahmetke de jýyqtady. «Osylar qaı ǵasyrda ómir súrip jatqanyna esep bere me eken» dep kúlýshi edi Mahmet.

   Saıası lagerdiń ishi tolǵan neshe túrli saıası aǵymdar. Basqa jurtqa dúrdıip mensinbeıtindikterin jasyrmaıtyn orystyń shovınıstik toptarynyń adamdarynyń jaǵdaıy salystyrmaly táýirleı nadzıratel ataýlynyń ózi olarǵa qamqorsı qaraıdy. «Fashıster qaıdan shyǵady deısiń ǵoı, mine osylar sonyń uıasy» deıdi Mahmet. Mahmetke bastan keshken bir jaǵdaıdy aıtyp bergenmin.  Qan qusyp jaǵdaıym aýyrlap ketken. Áıteýir bir jaqtaǵy ózderiniń aýrýhanasyna alyp barǵan. Aýrýhanadaǵynyń bári orys. Qanshalyqty naýqas ekenin kim bilsin, bir qaraǵanda qajymaǵan adamdar. Meni aıdaladan kelgen týzemes sanady bilem, áýeli óz dinderine tartyp álek boldy, sonan soń qys pen jazdyń aýysýy týraly sandyraqtaı jóneldi. Olarsha kún jerdi aınalady eken. Sender mektepte oqyp pa edińder deýge týra keldi. Az kúnniń ishinde baıqaǵanym, sózderinen ańǵarǵanym, orys halqy dúnıeniń tiregi, patsha aǵzamdar áýlıe, onyń taǵyna qaıta otyrǵyzý kerek eken.

   - Shovınısterdiń bári osynshalyq saýatsyz deýge kelmes. Olardyń ishinde de sol ıdeıany ustanǵan iri tulǵalar bar. Biraq olardan orta ǵasyrdyń ısi múńkip tur, - degen edi Mahmet.

    Mahmet sol kishirek aýylda ornalasqan mebel fabrıkasyndaǵy dıvan jasaıtyn sehta jumys istep júrdi. Aýysymdyq normasyn oryndamaý degen qııamettiń qıyny. Oryndamasań jazaǵa tartylasyń. Oǵan sol sehta isteıtin latysh jigitteri kómek etti ǵoı deımin, áıteýir isherlik nan-sýynan qaǵylǵan joq.

    Mynaý elde endi biz isterlik eshteńe qalǵan joq. Biz úshin endi bári jabyq. Kúrespeı qalaı ómir súremin. Ketemin. Shet elge ketemin. Ebin tabamyn deýshi edi Mahmet.

       - Ketpe qazaqqa kereksin. Bizdiń halyq áli uıqyda. Solardy oıatý kerek. Myna lagerde basqa ult ókilderi top-tobymen júr. Tipti alaqandaı bashqurttardan jıyrmaǵa jýyq adam bar. Bizdi qarashy? Barlyq joǵy úsheý-aqpyz. Sorlap jatyr halqymyz, - deımin.

   - Sen sonda ESEP-tiń jumysyn qaıta bastamaqshysyń ba? – deıdi Mahmet.

   - Joq. Endigi kúres joly basqa bolady.

 Bir kúni bir top adammen Mahmetti de basqa lagerge ala jóneldi. Tipti qoshtasa almaı da qaldyq. Endigi bir úsh-tórt aıda bizdi de bosatar degen úmitimiz bar. Tolqyp júrmiz. Meni bosatpaýy da múmkin. Áıteýir Mahmetti osy lagerge taǵy bir ákeler degen úmit bar. Oǵan arnap hat jazyp dosym ıngýsh Isa Kadzoevke berdim. Artyq birer kóılegim bar edi, Mahmetke berersiń dep grýzın dosym Indıko Kobalıege tapsyrdym.

   Keıin, pálen jyldan soń janyn shúberekke túıip júrgen azamat Mahmettiń túrmeden de shyqqanyn, ebin taýyp shetelge de ketkenin estidim.

  Iá, ol biz týraly «Azattyq radıosyna» áldeneshe ret habar da júrgizdi. Azattyq radıosynyń ár habary biz úshin azattyq, jeńildik emes kelesi bir qıyndyqtardy basymyzǵa ákeletin.

    Iá, ol «qaıta qurýshy» Gorbachevpen de shetelde kezdesip, pikir talasyn júrgizgen. Biraq bizdiń táýelsiz eldiń táýelsiz baspalary ol týraly tis jarǵan joq.

   Eliniń bolǵanyn, tolǵanyn ańsaǵan qazaqtyń bir týar azamaty Mahmet Qulmaǵanbetov shet elde dúnıeden ozdy. Bizdiń táýelsiz el ony kerek qylǵan joq.

    Táýelsiz elge táýelsizdikti ańsaǵan erlerdiń keregi bolmaı qalǵan zaman-aı. Esesin eldi korrýpsııa jaılady.

                                                                                  Kámel JÚNISTEGI,

                                                                                  Dıssıdent. Jazýshy.