Buryn uly aqyndy qazaq jazba ádebıetiniń negizin salýshy, klassık, gýmanıst, aǵartýshy dep qana bilsek, endi munyń bárin qoshtaǵanymyzben qomsynatyn boldyq. Ras, kemeńger danyshpan dep te ataıtynbyz. Alaıda nesimen kemeńger, danyshpan ekenin dóp basyp dáleldep bermeı, jalpylama jalaýlatatynbyz. Bas abaıtanýshy Muhtar Áýezov bilse de, ashyq aıta almaı, meńzeýmen shektelipti.

Mekemtas Myrzahmetulynyń da uzaq ýaqyt «joly bolmaǵan». Tipti, doktorlyǵyn qorǵaı almaı júrgen.

Degende Abaıǵa ıslam dini men ıslam­dyq shyǵys aqyndarynyń áserin dıssertasııasynan alyp tastamaı tabandylyq kórsetken ǵalym aqyry aqynnyń óleń­deri men qarasózderinde kórinis beretin tosyn oılarynyń úzdik-sozdyq pikirler emes, belgili bir ilim ekenin júıeledi.

Jaı júıelegen joq, Turan jerinde terbelgen bul izgilik týraly ilimniń altyn júlgesi Qoja Ahmet Iasaýıdiń Hal, Júsip Balasaǵunnyń «Jáý-márttik», ál-Farabıdiń parasat ilimine, Turannyń uly bıleýshisi Alyp Er Tońanyń jomarttyq, márttik josyndaryna odan ári ejelgi grek oıshyldary men Konfýsıı ilimderine jalǵasatynyn dáleldedi.

Mine, osyndaı ulylarmen jalpylama oı uqsastyǵy emes, naqtyly ilim jalǵastyǵy dáleldengennen keıin baryp Abaıdyń álem aqyl-oıyndaǵy orny anyqtaldy deýge bolady.

Abaı Jaratýshynyń ózinen bastaý alatyn izgilik týraly ilimdi qaıtalaýshy, kóshirýshi emes, aldyndaǵy ulylar salǵan altyn júlgeni joǵaltpaı jalǵastyrýshy ári óz zamanyna, halqyna laıyqtap jańa ilim jasaýshy eken. Mekemtas Myr­zahmetulynyń uzaq jylǵy zertteýleri bizge osyny dáleldep berdi.

Qazaqta aqyndyǵy men aqyly keremet úılesim tapqan sýretkerler jetkilikti. Biraq Abaıdy olardan alabóten ardaq­taı­tynymyzdyń naqty sebebi osynda jatyr eken. Ádildik úshin aıtýymyz kerek. Abaıdyń qazaq mádenıetindegi or­nyn dóp basyp dál aıtqan taǵy bir adam bolypty. Ol – Jambyl Jabaev. Muhtar Áýezov, Ábilda Tájibaev bári tu­ryp, Abaı qandaı aqyn dep suraǵanda jaryqtyq Jákeń: «Abaı aqyn ba?» dep qarsy suraq qoıǵan ǵoı. Muny estigender, árıne, bastapqyda Abaıdy mensinbeı tur ma dep shoshyǵan. Al Jákeń óz suraǵyna ózi «Abaı paıǵambar ǵoı» dep jaýap ber­gen. Bul jerde Jambyl Abaıdy paı­ǵam­barǵa teńdestirip turǵan joq, ózge aqyndardaı tek sýretker ǵana emes, olar­dan joǵary paıǵambarlyǵy bar, demek jol kórsetýshi dep tur. Eskishe oqy­ǵan Jákeńniń bul baǵasyn jańasha oqy­ǵandar danyshpan, kemeńger dep aýys­tyrǵan syńaıly. Mine, endi sol danysh­pan­dyǵynyń, kemeńgerliginiń de kózi ashyl­dy. Sonymen Mekemtas Myrzahmetuly­nyń eńbekterinen biz neni uqtyq? Soǵan keleıik.

Abaı esi kirip, etegin japqan zamanda qazaq dalasy birjola otarlanyp bolǵan-dy. Handyq dáýiri kelmeske ketip, basqarýdyń jat júıesi engizildi. Ol júıe kóbine halyqtyń salt-dástúrlerinen de, ıslam jolynan da ústem turdy. Burynǵy qazaq eshýaqytta bı saılap kórmegen-di. Kim­ ádil, sonyń tóreligine júginetin. Al ol ádildikten taısa, qaıtyp oǵan jú­gin­bedi. Aralarynda kim jaýdy jasqap, urysty uıymdastyra alatyn batyr, sonyń sońynan erdi. Kim kóshi-qon, óris-qo­nystyń jaıyn ózgelerden jaqsy bile­tin sharýaqor, kisilikti adam áýlettiń aýyl-aımaqtyń tizginin sol ustady. Al otarshyldar bolsa bulardyń bárin saılaıtyn júıe engizip, biraq saılaýdyń tizgi­nin óz qolynda ustap, qalaǵan kandı­datýrasyn ózi ótkizdi. Sóıtip, halyq óz qalaýymen emes, otarshyl bıliktiń qa­laýy­men bolǵan bı-bolysqa júginýge májbúr boldy. Al olar bolsa halyq menen teris aınalyp, basqa ádil bı-bo­lys­qa júginedi dep qoryqpaı para alýdy ádetke aınaldyrdy. Osylaı el ishine indet kirdi. Sol kezde Abaı burynǵy qazaq­tardyń, ásirese eki minezin: biz jo­ǵaryda mysalǵa keltirgendeı «elbasy»,­ «topbasylarynyń» qara basynyń emes, hal­qynyń qamyn jegenin, ekinshisi namysqoı bolǵanyn joqtady. Joqtady da «qazaqty ıa qorqytpaı, ıa paralamaı aqylmenen, ne jyrlap, ne syrlap aıtqanmenen eshnársege kóndirý múmkin emes. Etinen ótken, súıegine jetken, atadan mıras alǵan, ananyń sútimen bitken nadandyq áldeqashan adamshylyqtan ketirgen... Endi ne qyldyq, ne boldyq!» dep kúıindi. Tipti túńildi deýge bolady. Biraq «aq qaǵaz ben qara sııany ermek qy­laıyn, kim de kim ishinen kerekti sóz tapsa, jazyp alsyn, ıa oqysyn, keregi joq dese óz sózim ózimdiki dedim de, aqyry osyǵan baıladym endi munan basqa eshbir jumysym joq» dep qara sózderine ki­risýiniń ózi túńilse de túk bitirmeı taǵy otyra almaǵanyn kórsetedi.

Sóıtip, jasynda barlyq zamannyń aqyndary sekildi alǵashqy mahabbatyn,­ týǵan jeriniń tabıǵatyn, óziniń qýanyshy men qaıǵysyn jyrlaǵan aqyn qyryq jasynda-aq qartaıyp, qaıǵy oılady. Qaıǵy oılady da, ózinen burynǵy Buhar, Aqtanberdi, Mahambet jyraýlar­daı halqyn qarýly kúreske úndeýdiń ýa­qyty ótip ketkenin túsindi. Shortanbaı, Murat qusap ótkendi ańsap qur zarlaı berýdiń de máni joq-ty. Ras, óz ustazdary Dýlat, Shóje aqyndar sekildi qoǵamyn, qoǵamynyń tutqasyn ustaǵan bı-bolys­taryn óltire synady. Biraq, kóp uzamaı qur synaýdan da túk shyqpasyn túsindi.

Dalasy ǵana emes sanasy da jaýlanyp, alyp kıttiń aýzyna jutylyp bara jatqan halyqty qutqaryp qalý úshin jańa birdeńe kerek edi.

Sol birdeńe tolyq adam ilimi. Adam­nyń jetilýi uzaq prosess. Abaıda jarty adam, ınsanııattyń kámálattyǵy, pen­deniń kámálattyǵy, taǵy basqa tolyp jatqan uǵymdar bar.

Olardyń bárin oqyrman Mekemtas Myrzahmetulynyń eńbekterinen tanyp, biledi degen úmitpen men maqalamnyń maqsatyna oraı Abaıda sıpattalatyn adam jetilýiniń sońǵy nátıjesi bolyp tabylatyn tolyq adam týraly tek qysqasha málimet beremin.

Jetilýdiń, tolysýdyń joly kóp eken. Biraq onyń bári muratqa jetkize bermeıdi. О́ıtkeni sábı týǵannan ishsem, jesem nemese bilsem, kórsem, tanysam dep týady eken. Onyń birinshisi tán qumar­lyǵy da, ekinshisi jan qumarlyǵy. Eseıe kele jan qumarlyǵy tejelip, tán qumar­lyǵy basyp ketetini sonsha adamdar bul ekeýin aıyra da almaı qalady. Eń tátti taǵam jesem, eń júrdek kólik minsem, jaıly jıhaz alsam janym jaı tabar edi dep jatamyz. Solaı bolýy úshin bary­myzdy salyp umtylamyz.Sóıtsek, onyń bári janymyzdyń emes, tánimizdiń qumarlyǵy eken. Eseıe kele janymyz táni­mizdiń quly bolyp kelipti. Mine, adam­zattyń bar tragedııasy osynda jatsa kerek.

Birin-biri kóre almaı or qazý, aqyry qan tógiske deıin aparatyn kek qýý, urlyq-qarlyq, paraqorlyq, nápsiqorlyq, qý qulqyny úshin Otanyn da satyp ji­beretin opasyzdyq, barlyǵy – tán qumar­­ly­ǵynyń nátıjesi. Oǵan sýyq aqyl qo­sylsa, salatyn soıqany tipti orasan. Son­dyqtan Abaı qarapaıym qazaqqa tán degen ne, jan degen ne ekenin túsindirip, jáı túsindirmeı, tán qumarlyǵy basyp ketpes úshin jan qumarlyǵyn oıatýdyń joldaryn, ásirese júrektiń rólin kóki­rek­ke qonatyndaı etip kórsetipti.

Abaı kórsetken jolmen rýhanı azyq­ty mol jınaǵan pendeniń mahabbaty da ma­ǵynaly ári tereń bolmaq. Ol jary men ja­qyndaryn súıýmen shek­telip­ qoı­maı, kúlli adamzatty qamtyp, bir Alla­ny súıýge qol jetkizedi. Al adam­­zaty men Allany súıgen adam ádil­dikti súımeı taǵy tura almaıdy. Mine, osy úsh súıý – Imanıgúl atalady. Kó­ki­regine Imanıgúl uıalaǵan azamat­tan «nur­ly aqyl, jyly júrek, ystyq qaı­rat» shy­ǵady. Ondaı adamnyń eń­be­gi jamandyqqa jumsalmaıdy, tek jaq­sy­lyqqa jumsalyp, izgi, qaıyrly is atqarady.

Abaı osy ósıetin tek qazaqty ǵana emes, búkil adamzatty rýhanı apattan qutqaratyn jol dep aıtty.

Biraq tán qumarlyǵynyń jarysy­na túsip, ómiriniń mánin osymen ól­shep kele jatqan adamdar Abaı túgi­li Jaratýshynyń sózin jetkizgen paı­ǵam­barlardyń da aıtqanyn aıaǵyna deıin istemeı keledi. Tyńdamaýdyń aqyry baqas-taqas, kesir, kesapat, soǵys, tótennen kelgen apat, juqpaly indet bolyp oralady aqyry adamzatqa.

Qazaq ta mundaı jamanshylyqty az kórip kele jatqan joq. Sondyqtan aqyndy biletindigin eki-úsh aýyz óleń men qarasózin ber jaǵynan taq-taq etkizip jatqa oqyp, ózin de, ózgeni de aldaýdan túk shyqpaıdy. Birdeńe shyǵýy úshin ǵalymymyz da, paqyrymyz da, basshymyz da, qosshymyz da, baıymyz da, kedeıimiz de Abaıǵa nıetimizdi shyn buryp, túsinýimiz kerek. Tereń túsinip, bolmysymyzǵa sińirgende ǵana eshkimniń buıryq-nusqaýynsyz-aq Abaı ósıetteri ózinen ózi ár pendeniń ómirlik baǵdarlamasyna aınalady.

Nemis fılosofy Karl Iаspers b.z.d. VIII-II ǵasyrlardy adamzat aqyl-oıy­nyń beltemiri dep esepteıdi. О́ıtkeni, bul ǵasyrlarda alǵashqy evreı paıǵam­barlary, Býdda, Zaratýstra, Konfýsıı, grek fılosoftary jáne basqa ulylar ómirge kelip, óz eńbekterimen adamzat sanasyna zor rýhanı órleý týǵyzǵan. Osy qaǵıdaǵa súıensek, Abaı qazaq aqyl-oıynyń beltemiri bolyp shyǵady. Uly aqyn ózine deıingi aqyl-oıdyń naǵyz suryptaýshysy – sıntezi bola bildi. Odan keıingi rýhanı jetistiktiń bári Abaıdan bastaý aldy.

Aldymen biz uly aqynnyń osynaý tarıhı mıssııasyn moıyndaýymyz kerek. «Nege moıyndamaımyz, moıyndap júrmiz» dep maǵan qarsylyq aıtýshy ta­­bylar. Olaı qarsylasqannan góri ǵa­syrlarǵa sozylǵan otarlyq táýel­dilik­ke qyzmet etken san túrli saıasat­tar men ıdeologııalar bizdi óz qun­dylyq­ta­ry­myzdan jerindirip, boıy­myz­ǵa bas­qa qundylyqtardy sińirgenin jáne so­lar­dy basshylyqqa alýdy úıretkenin moıyndaǵanymyz durys. Sol túsiniktiń sarqynshaǵy áli bar. Kerek bolsa Abaıdy aınalyp ótip, ózimiz danyshpan atansaq degen oı da joq emes.

Ál-Farabı Arıstoteldi jáne basqa ózine deıingi danyshpandardy ıgerip baryp ál-Farabı boldy. Abaıdy ıgermegen halyqtan ekinshi ulttyq danyshpan shyqpaıdy.

Árıne, Abaı óz jemisin berdi. Onyń jarqyn kórinisi Abaıdan keıin qaýlap shyqqan Alash arystary atalǵan top, qazaq ádebıeti men mádenıetiniń búgingi jetistigi. Biraq, bul az.

Biz elimizdiń árbir azamaty sanamyzda qalyp ketken quldyq jáne rýlyq psıhologııadan arylyp, qý qulqynyn ǵana oılamaı adamzatty, Allany, ádiletti súıetin kókiregine ımangúl uıalaǵan nur­ly aqyldy, jyly júrekti, ystyq qaı­ratty bolýy úshin maqsatkerlikpen ju­mys isteýimiz kerek. Elimizdiń oqý oryndarynda, tárbıe uıymdarynda ondaı jumys júrip te jatyr. Men olarǵa baǵa berýden aýlaqpyn. Tek bizdiń elimizdiń ótken tarıhynda, búgininde tolaq adam iliminiń barlyq talaptaryna saı tulǵalar bar ma, bolsa kimder degen suraq keledi kókeıime. О́ıtkeni ilimdi qurǵaq oqytpaı osyndaı naqty mysaldarmen oqytýdyń tıimdiligi joǵary bolatyndyǵy ózinen ózi túsinikti.

Biraq ony anyqtaý ońaı emes. О́ıtkeni ondaı adamnyń qasıeti – alǵan marapatynda, kóterilgen qyzmetinde, jasaǵan rekordynda ǵana emes ekenin joǵaryda jetkilikti aıttyq qoı deımiz. О́z basym kemel, tolyq adamnyń úlgisi retinde Baýyrjan Momyshulyn usynamyn. Nege Momyshuly? Nege, máselen joǵaryda ata­lyp ótken Alash arystaryn emes?

Áńgime Momyshuly ómir súrgen zaman­nyń Abaı zamanyna uqsastyǵynda bolyp tur. Abaı qazaq dalasynyń otarlyq buǵaýdan ábden tyrp ete almaıtyn kezinde ómir súrse, Baýyrjan at jalyn tartyp mingende Alash arystary atylyp, aıdalyp, endigi qazaq otarlyq ortalyqqa ú dep ún shyǵara almaıtyn­ kúıde edi. Sondyqtan da Abaıdyń ózine deıingi jyraýlar sııaqty «attan qa­zaq, atqa qon» dep shaqyra almaıtyny sııaqty Baýyrjan da Alash arystary se­kildi avtonomııa, azamttyq ber dep aıta almaıtyn-dy.

Abaı dana adam. Qapas zamanda hal­qyna qol ushyn berýdiń jolyn dana­lyq­pen tapty. Al Baýyrjanda sol joldy uǵar sara sana, eń bastysy halqynyń jo­ǵaltqanyn qasqaıyp turyp joqtaı ala­tyn júrek boldy. Onyń aldy-artyn­da ondaı áreketke barǵandardyń bárin qýǵyn-súrginniń qylpyp turǵan ustarasy qyrqyp túsip jatsa da, ol aman qaldy. Oǵan sebep bolǵan onyń Máskeý túbindegi shaıqastarda shyqqan dańqynyń shartarapty sharlap ketýi. Mine, sol bedelin ol basyn báıgege tigip turyp, halqynyń qamyna jumsady. Vershıgora onyń eki erligi týraly aıtqan edi. Onyń birinshisi – maıdandaǵy erligi, ekinshisi qolyndaǵy qarýyn qalamǵa aıyrbastap, kópshilik súıip oqıtyn jazýshy bola bil­gen erligi. Keńestik kommýnıstik bılik­ke onyń osy erlikterin nasıhattaý tıim­di boldy. Sondyqtan onyń úshinshi, is júzinde eń basty erligi qalyń buqaraǵa kúni búginge deıin beımálim bolyp keledi. Sol erlikterin aıǵaqtaıtyn túrli qujattar, hattar onyń kózi tirisinde kómý­li jatty. Tek elimiz egemendik ala­tyn 1991 jyly ǵana Mekemtas Myrzah­met­uly olardy arhıvten alyp, «Qanmen jazylǵan kitap» degen atpen jaryqqa shyǵardy. Qalǵandary osy ǵalymnyń basshylyǵymen jarııalanǵan jazýshynyń otyz tomdyǵyna engizildi. Bul kitaptardy baıyrqalap oqyǵan adam onyń basty erligi halqy úshin kúresken qaıratkerligi ekendigine kóz jetkizedi. Osy kúni bir adam aýdan basqardy ma, demek ol memleket qaıratkeri, qoǵamdyq uıymǵa jetek­shi­lik etti me, demek ol qoǵam qaıratkeri degen túsinik qalyptasqan. Shyn máninde ha­lyqtyń sanasyna yqpal etken tulǵa ǵana qaıratker atanýy tıis. Baýyrjan Momyshuly halqymyzdyń sanasyna yqpal etken adam. Demek, ol shyn máninde qaıratker. Eń aldymen biz osyny moıyndaýymyz kerek.

Men «Baýyrjan Momyshuly kim? Bul suraqtyń tolyqqandy jaýabyn beretin ýaqyt jetti» degen maqalamda («Egemen Qazaqstan» 2016 j.) bul jóninde keńirek sóz etken bolatynmyn. Onda Baýyrjan Momyshuly 1937-1938 jyldary atylyp ketken Alash arystarynyń isin jal­ǵaǵanyn, demek ózi de sol arystardyń jal­ǵasy bolǵanyn ol kisiniń hattary, eńbek­teri, basqa da áreketteri negizinde dálel­deýge tyrysqanmyn.

Sol jazǵandarymdy biraýyz sózge sı­ǵyzyp, shetin ǵana shyǵarsam bylaı. Baýyrjan Momyshulynyń 1942 jyldan bastap maıdan shebinen respýb­lı­ka basshylaryna, jazýshylary men ǵalymdaryna jazǵan hattary Alash arys­tarynyń 1904 jyly Reseı dýmasyna jazǵan hattarymen úndes, mazmundas. Maǵjan Jumabaevtyń «Pedagogıka», Jús­ipbek Aımaýytovtyń «Psıhologııa» oqýlyǵyn jazǵany sııaqty Momyshuly da «Soǵys psıhologııasyn» jazǵan. Sóz­sheń, saýatty qazaq ofıserin sóıletip-sóıletip alyp, óz qalaýynsha jazbaq bolǵan Aleksandr Bekke eger sen meniń batalonym týraly jazatyn bolsań, ol shyǵarmań «áskerı kórkem qural» bolýy kerek dep shart qoıǵan. Demek roman kórkem shyǵarma bola tura oqýlyq retinde oqylýy kerek. Mundaı shartty qoıý alǵy sheptiń eń myqty degen koman­dıriniń óziniń qolynan kele ber­meı­di. Bul shartta halqynyń qamyn jep, bolashaǵyn oılaǵan qaıratkerdiń kóre­gendigi jatyr.

Alaıda qaıratkerlik Abaı sıpatyn­daǵy tolyq, ıaǵnı kemel adamnyń bir qyry ǵana. Demek, bul tujyrymymyzdy osy jerden túıindep, Baýkeńniń basqa sı­pattaryna toqtalaıyq.

Tolyq adam ózinen ózi týmaıdy. Ony otbasy, ortasy tárbıeleıdi. Abaı aıtqan «elbasy», «topbasylar» búlinip namysynan aıyrylǵanymen qalyń buqarasynyń qaımaǵy buzylmaǵan aýylda tárbıelendi ol. Eki sóılegennen góri ólgenin artyq kóretindikten, keýdesin eshkimge taptatpaıtyndyqtan olardyń rýlaryn adyr Qulılar dep ataǵan.

Tárbıelengen ortasynyń ózine ádildik pen adaldyqty qalaı sińirgenin jazýshy «Ushqan uıasynda» tamasha sýrettegen.

Baýyrjannyń taǵy bir artyqshylyǵy ol dinı de, zaıyrly da bilim alǵan. Demek, Abaı aıtqan kórinetin de, kórin­beıtin de álemnen habary bar. 1943 jyly jeltoqsanda KSRO Jazýshylar odaǵynda ózi týraly roman tal­qy­lan­ǵanda shyǵarmanyń pozısııasyn avtor emes, bas keıipker, ıaǵnı Baýyrjan Momyshuly qorǵaıdy. Sol kezde ol «absolıýtti shyndyqty sheber jetkize bilý» máselesin qozǵaıdy. «Absolıýtti shyn­dyqty jazý» degen sumdyq emes pe dep oǵan burqyldaǵandar da bolady sol jerde. Shynymdy aıtsam, áskerı adam «absolıýtti shyndyqty ateıstik turǵyda ǵana taıyzdaý túsinip turǵan shyǵar dep oılaǵanmyn men de. Keıin onyń otyz tomdyǵyna engen buryn jarııalanbaǵan óleńderi men jazbalaryn oqyǵanymda ol kisiniń Quran kárimniń ǵana emes, býddızmniń, injildiń de negizderinen habardar bolǵanyna kózim jetti.

Demek, onyń ádiletti súıýiniń tamyry týǵan aýylynda jatyr eken de ol ke­ıin adamzatty, Allany súıýge osylaı ulasqan.

Buǵan Abaı jyrlarynyń da mol áseri bolǵan. Abaıdy boıyna bala kezi­nen sińirgeni «Ushqan uıada» aıtylady. Sodan da bolar ol 1941 jylǵy qandy qyrǵyndardan keıin-aq el tutqasyn usta­ǵandarǵa jazǵan hattarynda Abaıdyń óleńderin qoıyn kitapshasy etip basyp shyǵaryp, maıdanǵa jiberý kerektigin aıtady. Mine, sol kezderde ol jaýyngerdiń jany tankiden de, zeńbirekten de qudi­retti qarý, al onyń jan azyǵy – kórkem ádebıet, dep jazýshylardy maıdan taqyrybyna shyǵarmalar jazýǵa úndeıdi, keńes beredi, kerek bolsa nusqaýlyqtar jazyp, is júzinde Uly Otan soǵysy taqyrybyndaǵy qazaq ádebıetiniń qalyp­tasýynyń bastaýynda turady.

Baýyrjan sol surapyl jyldary Abaı óleńderine óz pikirlerin jazyp, orys tiline aýdaryp jarııalaǵan da. Máselen, aqynnyń «Men kórdim uzyn qaıyń qulaǵanyn...» atty óleńin 1944 jyly aýdarypty. 1945 jyly jarııalanǵan aqynnyń akademııalyq tomdyǵynyń kóp­tegen betteriniń shetine hashııa túrinde pikirlerin jazyp qaldyryp otyr­ǵan. Ol pikirleriniń mán-jaıyn Me­kem­tas Myrzahmetulynyń Baýyrjan Momyshuly týraly maqalasynan («Abaı» ensı­klopedııasy, 1995 j.) bilýge bolady.

Bul aıtylǵannyń barlyǵy Baýkeńniń nurly aqyl men ystyq qaıratynyń jemisi ekeni túsinikti. Al jyly júreginen týyndaıtyn qaıyrymdylyǵyna mysaldy Baýkeń týraly jazǵan romandar men este­likterdiń kez kelgeninen tabýǵa boldady.

Baýkeń Alash arystarynyń ǵana isin jalǵamaǵan. Abaı sııaqty ol da tolyq adamnyń úlgisin jasaýdy oılaǵan. Tek basqasha, kórkem beıne túrinde. Aty da tolyq adam emes, keńes azamatynyń qalyptasýy dep atalǵan. Eń adal, ádil, patrıot, batyr, eńbeksúıgish adam Keńes azamaty ǵana dep túsindiretin keńestik ıdeologııa jaǵdaıynda basqasha ataý múmkin emes edi. Qalyń jurt qyzyǵyp oqıtyn soǵys týraly emes, alǵash «Ushqan uıasyn» jazýynyń sebebi osynda jatyr. О́kinishke oraı jas balanyń, odan arǵy naǵyz úlgili azamat bolyp qalyptasý kezeńin jazýyna aqtańdaq tarıhymyz, sol qoǵamdaǵy sóz ben istegi alshaqtyq múmkindik bermegen Baýkeńe.

Mine, Abaıdyń aty atalǵanda Baýyr­jan­nyń, al Baýyrjandy ataǵanda Abaı­dyń esimi oıyma oralatynynyń sebebi osydan. «Bolmasań da uqsap baq, bir ǵalymdy kórseńiz» degen ǵoı Abaı­dyń ózi. Eldiń báriniń Baýyrjan bolýy múmkin emes. Biraq, kez kelgen azamattyń ımanıgúldi, qaıratty, qaıyrymdy bo­lýy­na múmkindigi bar.

Elen ÁLIMJAN,

jazýshy