Altyn kópir

Alaıda sonaý ánshilik ónerdiń aqıyǵy atanǵan Elebekovti, esimin altyn áriptermen órnekteýge turarlyq tulǵany búginde elep-eskerýimiz eńkish tartyp bara jatqandaı ma, qalaı?

HIH ǵasyrdyń ekinshi jartysy men HH ǵasyrdyń birinshi jartysyn – qazaq án óneriniń «Altyn ǵasyry» deýge bolady. Olaı deıtin sebebimiz, osy ýa­qyt aralyǵynda Birjan sal, Aqan seriler bastaǵan qazaqtyń bekzat sıpaty tarıhı sahnaǵa kóterilip, án shańyraǵymyzdyń ýyǵy bıik shanshylyp jatty. Odan beri qaraı sol ulyq ónerdi Ámire, Isa, Qalılar bastap Manarbekter jalǵastyryp, qazaqtyń tól saryny kerege qa­natyn tipti keń jaıdy. Shoqtyǵy bıik sol shoq juldyzdardyń ishinde Júsekeń de júrdi. Ony klassık Muhtar Áýezovtiń ózi: «Júsipbek ánshiliktiń ǵana emes, adamgershiliktiń de akademıgi» dep baǵalaıdy. Uly qalamger án­shini únemi baýyryna tartyp, Abaı ánderin keleli keńester men mańyzdy jıyndarda oryndatyp otyrady eken. Biraq búginde osy baǵanyń bási bıikteýdiń orynyna báseńdep bara jatqandaı...

Áıtpese, Abaı shákirtteriniń biri, ánshi Álmaǵambetten hakim ánde­rin túpnusqamen túgel jet­kiz­gen qaıratker qazaqtyń esimi el nazarynan tys qalmas edi. Tipti Júsipbek bolmasa Abaı­dyń ánderi úntaspaǵa jazylyp, notaǵa túsirilip, bizdiń zam­anymyzǵa jetý-jetpeýiniń ózi ekitalaı shyǵar. Atap aıtsaq «Kózimniń qarasy», «Segiz aıaq», «Jelsiz túnde jaryq aı», «Boıy bulǵań», «Ata-anaǵa kóz qýanysh», «Tatıananyń haty», «Qarańǵy túnde taý qalǵyp», «Aıttym sálem, Qalamqas» sııaqty ánderdi kesheden búginge jalǵap jatqan altyn kópir – Júsekeń joly.

Jalpy, topyraǵy ánge tol­ǵatqan qasıetti Qarqaralynyń burynǵy Qý bolysynda, qazirgi Qarqaraly aýdany, Egindibulaq selosyna qarasty Qarataý (qazir N.Nurmaqovtyń atynda) aýylynda dúnıege kelgen Júsekeńdi bar qazaq bilýi kerek dep esepteımiz. Tipti qara dombyrasyn qushaqtap qazaq ánine at qosqan ár talapker ánshiliktiń álippesindeı Júsipbek Elebekovtiń esimine qaryzdar desek qatelespeımiz.

Árıne, Júsipbek esimi jalpy eleýsiz, eskerýsiz qaldy deý­den aýlaqpyz. Ár jyldary ótip kele jatqan ánshi atyndaǵy respýblıkalyq dástúrli ánshiler baıqaýy bar. Sondaı-aq ánshi, ónertanýshy Erlan Tóleýtaıdyń «Júsipbek Elebekov» ǵumyrlyq hıkaıatyn, «Qazaqfılm» túsirgen derekti fılmdi atap ótýge bolady. Biraq ókinishke qaraı ónerpazdyń ózi týǵan óńirinde Elebekov esimimen atalatyn oblys aýmaǵy turmaq, Qaraǵandy qalasynda ne kóshe, ne mýzykalyq kolledj, ne mektep joǵyna qaıran qalasyń... Bul sal-serilerdiń berekeli besigindeı bolǵan Saryarqa jurtshylyǵyna, onyń tutqasyndaǵy el aǵalaryna, azamattaryna úlken syn dep bilemiz.

Bıyl Abaı Qunanbaıulynyń 175 jyldyq mereıtoıy respýb­lıkalyq deńgeıde atap ótilip jat­qany belgili. Osy rette halyq ánderin, sonyń ishinde Abaıdyń án murasyn urpaqqa amanattap, bizge jetkizýshilerdiń biri jáne biregeıi Qazaq KSR-niń halyq ártisi Júsipbek Elebekovtiń esimin Qaraǵandy qalasynda jańadan boı kóterip jatqan shaǵyn aýdanǵa berse de artyq etpes edi. Bul árbirden soń Abaı Qunanbaıulynyń mereıtoıyna Qaraǵandy oblysy atynan qosqan úlken bir úles bolary anyq.

Júsekeń dese, kóz aldymyzǵa qazaqtyń qatepti qara nary eles­ter edi. Qazaq úshin qaltqysyz qyz­met etip, ánshilik qana emes, sahnalyq qoıylymdarda da salmaqty rólderdi somdaı júrip, ulttyq án óneriniń qabyrǵasyn qalasqan, irgesin bekitisken biregeı tulǵa sanamyzda sulbalanar edi. Júsekeń qalyptastyryp ketken qabyrǵaly mektep ánshimin degen ár qazaqqa alystan sáýle shashyp turǵan adastyrmas temirqazyq sııaqty. Bizdiń bul sózimizdi sal-serilerdiń sarqytynan sabaq alǵan shákirtter Qaırat Baıbosynov, Ǵalym Muhamedınder bastaǵan, onyń ánderine murager ár ánshi qoshtaıdy dep bilemiz. Jalpy, Júsekeńniń shyraqshylary ǵa­na shyr-shyr etkenmen jumys bitpesine kózimiz ábden jetken. Jez­tańdaı Júsipbekterdiń tamyry Qarqaralynyki bolǵanymen, qadiri qalyń qazaqqa ortaq tulǵa ekenin taǵy da tereńdetip aıta berýge bolar edi. Alaıda asqaq tuǵyrdy alasartyp alýdan qorqamyz...

Abaıdan qalǵan asyl qazy­na­nyń biri – hakimniń ánderi bol­sa, sol murany búginnen bo­lashaqqa jetelegen, keshe men bú­gindi jalǵaǵan, eski men jańany tutastyrǵan tulǵa Júsipbek joly biz úshin Abaı jolyndaı aıqyn – Altynkópir.