Bıylǵy kúntizbe halqymyzdyń tarıhı tulǵalarymen jáne oqıǵalarymen tyǵyz baılanysty aıryqsha datalarǵa toly. Álem tanyǵan oıshyl Ál-Farabıdiń 1150 jyldyǵy, qazaqtyń uly ustazy – qara óleńniń kıesi Abaıdyń 175 jyldyǵy, Ata zańymyzdyń 25 jyldyǵy elimizdiń rýhanı ómirindegi erekshe beles retinde atalyp ótýde.

Bul oqıǵalar – bir-birimen sabaqtas dúnıeler. Ál-Farabı adamzat tarıhynda alǵash ret órkenıetti qoǵam úlgisin jazsa, uly oıshyl kótergen ıdeıany hakim Abaı qaıta jalǵastyrdy, izgilikke, órkenıettilikke úndeýmen ótti, sebebi «bilim-ǵylym úırenbekke talap qylýshylarǵa áýeli bilmek kerek». Al búgingi Ata zańymyz – osy babalarymyz armandaǵan órkenıetti Máńgilik eldiń tólqujaty. Elbasy aıtqandaı, «Máńgilik el – Táýelsizdiktiń ómirlik fılosofııasy», al Táýelsizdik – ultty derbestikke, erkindikke baǵyttaı otyryp, el múddesiniń órisin keńeıtýge negizdelgen qundylyq, basty baılyǵymyz.
«Adam balasyna adam balasynyń bári dos» degen Abaı – bir ulttyń sheńberinde qalmaı, adamzattyń rýhanı bıigine kóterilip, izgilik pen danyshpandyqtyń úlgisin kórsetken tulǵa. Áýelden-aq atanyń balasy bolmaı, adamnyń balasy bolýdy kózdegen armany, aqyndy adamzattyń ardaǵyna, adamzattyń aqynyna, adamzattyń aqylmanyna aınaldyrdy. Áýeli halqynyń tuńǵıyq danalyǵyna, qala berdi álem klassıkteri men oıshyldarynyń fılosofııasyna tereń boılaǵan Abaıdyń bolmysyndaǵy bıik rýhanı ilim ony jalpy adamzattyń kógine shyǵardy.
Onyń «adamzattyń bárin súı baýyrym» degen gýmanıstik ıdeıasy kópultty Qazaq eliniń tatýlyq taǵanyna aınalyp, sonyń negizinde Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń bastamasymen qurylǵan Qazaqstan halqy Assambleıasy memlekettik saıasatty iske asyrý, memlekettik jáne azamattyq qoǵam ınstıtýttarynyń etnosaralyq qatynastar salasyndaǵy ózara is-qımylynyń tıimdiligin arttyrý baǵytynda shırek ǵasyrdan beri elimizge qyzmet etip keledi. Al orasan ózara yntymaqtastyq úshin keń bolashaqqa jol ashyp, dúnıe júzinde zombylyq, ekstremızm jáne terrorızm sııaqty teris kórinisterdi boldyrmaýdy maqsat tutqan álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń sezderin ótkizý arqyly Qazaqstan búkil álemdik qoǵamdastyqqa jalpyulttyq konsensýstyń jáne qoǵamdy biriktirý úlgisin kórsetip, beıbitshilik pen progresti jáne qoǵamdaǵy turaqtylyqty qamtamasyz etý úshin bolashaqta úılesimdi beıbitshiliktiń negizi retinde birlesken is-qımyldar jasaýǵa yqpal etip keledi, sebebi «tatýlyqtan artyq joldas joq».
Abaı – ult ustazy, qazaqtyń adastyrmas temirqazyǵy. Ǵulamanyń shyǵarmalary el mádenıetindegi ózine deıingi ıdeıalardy jalǵap turǵan rýhanı kópir ispettes. Ásirese «Qara sózderinde» uly qalamger dana oılarymen ult sanasyn qalyptastyrýǵa, qazaq mádenıetin zańǵar bıigine kóterýge umtyldy. Qarqyndy damýdyń birden-bir jolyn bilim men ǵylymdy ıgerýden kórdi. Osy oraıda, Memleket basshysy Q.K.Toqaev óz maqalasynda Abaıdy rýhanı ómirimizdiń temirqazyǵy retinde qabyldaýǵa shaqyryp, mol murasynyń ult bolyp birlesýimizge, el bolyp damýymyzǵa tıgizer paıdasy zor ekenine asa mán berip, aqyn sózderiniń búgingi zamanda da ózektiligine jurtshylyqtyń nazaryn aýdardy.
Egemen elimizdiń tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń bastamasymen hakim Abaıdyń ult mádenıetindegi esimin ulyqtaý isi óz deńgeıinde júzege asyryla bastady. Abaıtaný ǵylymy Táýelsizdik taǵylymyn jalǵaıtyn irgeli ilimniń birine aınaldy, Abaı toıy IýNESKO kóleminde joǵary dárejede ataldy. Elbasynyń Abaıdyń 150 jyldyq mereıtoıyna arnap jazǵan maqalasynda «Abaı sózi – qazaqtyń boıtumary. Abaı murasy – qazaqtyń eń qasıetti qazynasy» dep aıtqandary oıshyldyń rýhanı tulǵasyn salmaqtaı túsetin tarıhı shyndyqtyń birine aınaldy.
Búgingi tańda álemdik deńgeıdegi oı alyby atanǵan oıshyldyń 175 jyldyq mereıtoıynyń el aýqymynda ǵana emes, dúnıe júziniń túkpir-túkpirinde keń kólemde atalyp jatqany onyń búgingi urpaq tarapynan, álemdik rýhanııat dúnıesindegi ornynyń laıyqty baǵalanǵany bolyp esepteledi. Memleket basshysy Q.K.Toqaev «Syndarly qoǵamdyq dıalog – Qazaqstannyń turaqtylyǵy men órkendeýiniń negizi» atty halyqqa Joldaýynda Abaı Qunanbaıulynyń 175 jyldyǵyn memlekettik mańyzy bar shara retinde kórsetip, óziniń «Abaı jáne HHI ǵasyrdaǵy Qazaqstan» atty maqalasynda atap kórsetkendeı: «Abaıdy qalaı dáriptesek te jarasady. Onyń ǵıbratty ǵumyry men shynaıy shyǵarmashylyǵy – qazaq halqyna ǵana emes, jahan jurtyna da úlgi-ónege. О́ıtkeni aqynnyń murasy – búkil adamzat balasynyń rýhanı azyǵy». Memleket tarapynan iri oıshyldardyń rýhanı muralarynyń zerdelenýi kezdeısoq nárse emes. Onyń ústine qazirgi adamzat áleminde oryn alǵan qubylystar men ózgerister elimizge, ásirese ekonomıkaǵa keri áserin tıgizýde. Jahandy jaılaǵan pandemııanyń saldarynan memleketter arasyndaǵy ekonomıkalyq baılanystar shektelýde. Alpaýyt elder arasynda túrli deńgeıdegi shıelenister kúsheıýde. Sondyqtan osyndaı kúrdeli ýaqyt jaǵdaıynda týyndap otyrǵan qaıshylyqtardy jeńe bilý ult ustazynyń «birińdi qazaq, biriń dos, kórmeseń istiń bári bos» degen ustanymyna den qoıyp, qoǵamnan aqyl-parasattylyq pen aýyzbirshilikti talap etedi.
Abaıdyń tarıhta qalǵan ilimderi qaı qoǵamnyń tusynda bolsyn, sol ýaqyt jaǵdaıyndaǵy memlekettiń máselelerin sheshetin ıdeıalarǵa toly. Tehnıkany, qazir jıi aıtylatyn tehnologııanyń túrlerin árıne qoldan jasaýǵa bolar. Biraq Abaı syndy oıshyldar – óz dáýiriniń ǵana emes, tutas bir el tarıhynyń tulǵasy retinde ómirdiń, ýaqyttyń jáne ult múddesiniń talabymen qoǵam aldyna shyǵyp otyrady. Osy sebepten danalyq pen oıshyldardyń bilimi, ıdeıalary tarıhtyń órisinde ǵana saqtalmaq. Bul ulttyń ıgiligine jarap otyratyn deńgeıge tek qana oıshyl adamdardyń ilimi laıyqty keletinin dáleldeıdi.
Bul rette Prezıdent Q.K.Toqaev ıntellektýaldy ult qalyptastyrý ıdeıasy Abaıdan bastaý alatynyn aıtty, ol: «Uly oıshyl ár sózimen ulttyń óresin ósirýdi kózdedi. Sondyqtan Abaıdy tereń tanýǵa basa mán bergenimiz jón. Abaıdy taný – adamnyń ózin ózi tanýy. Adamnyń ózin ózi tanýy jáne únemi damyp otyrýy, ǵylymǵa, bilimge basymdyq berýi – kemeldiktiń kórinisi. Intellektýaldy ult degenimiz de – osy», deı kele Abaı murasynyń elimizdiń rýhanı áleýetiniń damýyna qosatyn úlesiniń salmaǵyn saralap berdi. Qoǵamnyń qaı salasy bolsyn, derbes ári berik bolýy tikeleı onyń adamyna da baılanysty.
Qazirgi órkenıetti elderdiń mádenıetin alyp qaraıtyn bolsaq, osydan eki-úsh ǵasyr buryn ol eldiń zııalylary bolashaq úshin qoǵamdy biriktirip otyratyn qundylyqtarǵa erekshe mán bergenin kóremiz. Bizdiń de tarıhymyzda solaı bolǵan. Keshegi handarymyzdyń tusynda kemeńger adamdardyń tulǵalyq tereńdigi el mádenıetiniń rýhanı beldeýine aınaldy. Al Abaı zamanynda Alash tulǵalarynyń dástúri jańasha sıpat alǵany belgili.
Egemen elimizde memleket tarapynan qolǵa alynǵan «Mádenı mura», «Halyq tarıh tolqynynda», «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamalary Táýelsizdikti nyǵaıtý maqsatynda usynylǵan rýhanııat salasyndaǵy aýqymdy bastamalar. Memleket tarapynan qolǵa alynǵan bul baǵdarlamalardyń qoǵamǵa tıgizgen paıdasyn oı eleginen ótkizý, ári qaraı iri oıshyldarymyzdyń ıdeıalaryn búginginiń talaby negizinde somdap otyrý – úlken mindetterdiń biri. Qazirgi jaǵdaı memleket pen halyqtan osyny talap etýde. Sebebi «bılemese bir kemel, ne bolady óńsheń nól» dep Abaıdyń aıtqanyndaı, el ishinde kemeli de, bastamashylary da bolady. Al «kópti ebin taýyp, jónge salý» basshynyń qolynda bolsa, basshyny qoldaý halyqtyń qolynda. Ásirese búgingi jahandaný zamanynda judyryqtaı jumylýdyń qajettiligin túsingenimiz abzal. Bul týraly «Ana tili» gazetine bergen suhbatynda Memleket basshysy Q.K.Toqaev: «Biz memleket retinde de, ult retinde de bir orynda toqtap qalmaýymyz kerek. Ondaı jaǵdaıda el toqyraýǵa ushyraıdy. Onyń zardaby memlekettigimizge tıedi. Sondyqtan elimizdi órkendetý, kórkeıtý – tek qana óz qolymyzda. Bizdiń osyndaı syndarly sátte qatelesýge esh qaqymyz da, quqymyz da joq. Jáne memleket qurýshy ult retinde bul máseleni birinshi kezekte ózimiz tereń sezinýimiz qajet. О́ıtkeni qazaq halqynyń taǵdyry tarıh tarazysynda tur», dep túıindedi.
Abaıdyń árbir mereıtoıyn atap ótýde onyń ıdeıalaryn qoǵamdyq sanaǵa tolyqtaı ornyqtyrý isi ult bolashaǵyna úlken paıda ákeleri daýsyz. Oıshyldyń ózi aıtqan: «Dúnıe – úlken kól, zaman – soqqan jel, aldyńǵy tolqyn – aǵalar, artqy tolqyn – iniler, kezekpenen óliner, baıaǵydaı kóriner».
Dúnıede barlyq nárse bir orynda tura bermeıdi. Bir urpaqtyń ornyn jańa urpaq basady, damý degenimizdiń ózi osy.
«Aqyl, qaırat, júrekti birdeı usta, sonda tolyq bolasyń elden bólek» dep hakimniń ózi aıtqandaı, jastarymyzdy bilimdi, básekege qabiletti, ulttyq sana sezimi joǵary adam retinde tárbıeleý búgingi basty murat. Elimizde bilimdi jastardy qoldaý maqsatynda irgeli ister atqarylyp jatyr. «Bolashaq» baǵdarlamasymen álemdik belgili oqý oryndarynda bilim alý, ozyq oıly jastardy «Qazaqstandaǵy 100 jańa esim» qataryna engizý – tarıh, qoǵam, bolashaq aldyndaǵy óziniń jaýapkershiligin tereń seziner tanymy tereń, talǵamy berik jas býyndy qoǵamdyq sanada alǵa jeteleıtin qundylyqtar saqtalyp, dáriptelýi arqyly áleýmettik ortada ózgeris jasaýmen baılanysty. Osyndaı qanatqaqty qarymdy jobalardyń nátıjesinde aqyn armanyndaǵy «paıda oılamaı, ar oılap, artyq bilýge talap qylǵan» erkin oıly jastar ósip keledi. Ozyq oıly jastardan qurylǵan Prezıdenttik jastar kadrlyq rezervi jasaqtalyp, qoǵamdyq qurylysqa aralasa bastady. Endigi jerde el bolashaǵy ǵylymǵa ińkár «talaptyń minip tulparyn, tas qııaǵa órlegen» jalyndy jastardyń qolynda!
Abaıdyń barlyq shyǵarmalary halyqtyń qaı zamanda bolsyn órkenıet tyǵyryǵynan súrinbeı ótýi úshin jazylǵanyn taǵy da atap ótýge bolady. Ásirese búgingi urpaq oıshyldyń «Júrekte qaırat bolmasa, uıyqtaǵan oıdy kim túrtpek? Aqylǵa sáýle qonbasa, haıýansha júrip kúneltpek» degen óleńin eskerse eken deımiz. Oı alybynyń oı-tolǵamy, ásirese búgingi qoǵamǵa naqty baǵyt-baǵdar berýde. Bilimdi, ónerli, eńbekqor, kásipker, isker, qoǵamǵa adal bolý, óz isińe jaýapkershilik – bul oıshyl somdaǵan ár urpaqtyń eskerýi qajet qundylyqtar.
Qazaqta kóneden beri kele jatqan irgeli dúnıeler bar. Ol kóbinese rýhanııat pen ata dástúrdi saqtaýmen tyǵyz baılanysty. Búgingi urpaq osy negizgi qundylyqtarymyzdy dáripteýmen de órkenıet bıigine shyǵary anyq. Iаǵnı qazirgi tańda ekonomıkany jetildirý maqsatynda elde halyqaralyq týrızmdi damytý túpkilikti qolǵa alynsa, elimizde Abaıtaný ǵylymy da osy baǵytta eldiń mádenıeti men ekonomıkasyna qyzmet eteri anyq.
Abaıdyń shyqqan ortasy qarapaıym qazaq aýyly boldy. Munyń ereksheligi ulttyń tabıǵaty men bolmysynyń Abaı syndy qazaq balasyna bıik talǵamdy, erik-jigerdi, tabandylyqty darytyp otyrýynda. Týǵan jerdiń bolmysynan áser alý kez kelgen mádenıette bola bermegenin eskersek, Abaı syndy qazaq oıshyldarynyń qalyptasý erekshelikteri el mádenıetine tán qubylystyń biri dep topshylaýymyzǵa bolady. Osy tarıhı ortanyń birden-bir kýágeri Abaıdyń ózi bolsa, onyń ata-babasy, ózi týyp-ósken jerdi de tarıhı orynǵa aınaldyrý quptarlyq is.
Byltyr Memleket basshysy Q.K.Toqaev Shyǵys Qazaqstanǵa jumys saparymen kelgende bul máselege kóńil bólý kerektigin aıtqan edi. Prezıdentimizdiń issapar barysynda «Uly Abaıdy ulyqtaǵanda, onyń ákesi Qunanbaıdyń el aldyndaǵy eńbegin umytpaýymyz kerek» dep aıtqany shynymen de zııalylarǵa úlken áser qaldyrdy. Bul rette óńir basshysy D.Ahmetov: «Basty mindet – uly aqynnyń ata-babasyna qurmet kórsetý. Abaı ata-anasynyń rólin asqaqtatyp, baǵalaı otyryp, biz halqymyzdyń dástúrli qundylyqtary saqtalyp, arta túsetinin kórsetkimiz keledi», dep atap kórsetti. Bul hakim Abaıdyń aınalasyn qurmetteý arqyly dáýir sabaqtastyǵyn saralap, Abaı jolyn jalǵastyrýǵa múmkindik bereri anyq.
О́tken ǵasyrda Abaımen óksheles bolǵan Alash zııalylarynyń oıshyl muralarynyń urpaqqa jetýine kóp eńbek sińirgendigi belgili. Búgingi Abaıtaný baǵytynda olardyń da qajyrly eńbegi urpaqa keńinen nasıhattalýy kerek. Olardyń qazaq qoǵamynyń qandaı qıyndyqtarǵa tap bolǵanyna qaramastan, jasaǵan erlikteri arqyly Abaıdyń ıdeıalary ult áleminde jalǵasyn tapqan.
Abaı murasy – kez kelgen adamǵa ómirde jol kórsetetin dúnıe. Ol shynymen de kez kelgen adamǵa ultyna, tiline, dinine qaramaı túzý aqyl-keńesin bergen. Az ýaqyt ishinde barlyq adamzatqa ortaq paıdasy mol qazyna qaldyrýyn oıshyldyń tulǵasyna tán qasıet deımiz. Zaman kóshine ilesýdi kózdegen el qashanda eldikten qýat alǵanyn Abaı men Alash zııalylarynyń dástúri tolyq dáleldeıdi, ıaǵnı Abaıdan bastalatyn ulttyq oıanýlardyń zańdy jalǵasy Alash tulǵalarynyń ıdeıalarynda kórinis tapty. Abaıdy ulyqtaý – eldiktiń belgisi. Oıshyldyń tulǵasy óz zamanynan bastap halqynyń qurmetine bólengen. Buǵan keshegi Álıhan Bókeıhan bastaǵan Alash arystarynyń oıshyldyń shyǵarmalaryn jaryqqa shyǵarýdaǵy, ıdeıalaryn qoǵamǵa nasıhattaýdaǵy eńbekteri kýá. Osy tusta Abaıdy ulyqtaý degendi ár urpaq, býyn, onyń muralaryn óz zamanyndaǵy qoǵamnyń talabyna saı zerdeleý dep qabyldaǵany jón. Sebebi tulǵalar ónegesi tozbaıdy, olardyń taǵylymynan da halyq qol úzgen emes. Máselen, Abaı bıik adamgershilik, kisilik, tektilik jóninde aıtsa, onyń oı-tolǵamy eldiń barlyq ómirimen birge baılanysyp otyrady. Abaı tulǵasyn ulyqtaýdyń mánin eldiń táýelsizdik alǵan tustaǵy qoǵam aldynda turǵan máselelerimen de ushtastyra alamyz.
Máselen, Elbasy Abaıdyń 150 jyldyǵyna arnalǵan baıandamasynda Abaı muralaryn zerdeleýdi aldymen zııalylarǵa júktese, Memleket basshysy Q.K.Toqaev «Abaı jáne HHI ǵasyrdaǵy Qazaqstan» atty maqalasyn tutastaı qoǵamǵa arnap jazǵanyn baıqaımyz. Budan shyǵatyn túıin, búgingi Abaıdyń ıeıalaryn zerdeleý mindeti tolyqtaı memleketke, qoǵamnyń ózine júktelýde. Memleket basshysy atap kórsetkendeı, Abaı muralary qoǵamnyń zerdesine aınalýǵa tıis. Abaı men halyq arasynda tikeleı baılanys bolǵanda ǵana qoǵamnyń ýaqyt talabyna beıimdele túseri anyq. Ideıa kóp, endi sony iske asyratyn adamdar kóbeıse deımiz. Bul rette «qyzmet qylyp mal tappaı, ǵylym oqyp oı tappaı» aýyrdyń ústimen, jeńildiń astymen júretinder emes, júreginde ot jalyndaǵan azamattar kerek. Birligi kúshti, talǵamy berik, parasaty bıik, bolashaqqa zerde bıiginen qaraıtyn qoǵamnyń sanasy túbinde úlken mádenı qubylysqa aınalyp otyratynyn Abaıdyń ilimi tolyq dáleldeıdi. Sondyqtan da Abaıdy ulyqtaýdy ult bolashaǵyna órkenıet bıiginen qaraý dep qabyldaımyz.
Abaı zamanyndaǵy halyq – ulttyń atameken jeri men adamdy tárbıeleıtin mádenıeti saqtalǵan jerde, onyń joıylmaıtyndyǵyn bilgen. Búgingi halyq osyny tereń túrde paıymdaı bilýi tıis.
Osy maqalanyń basynda oıshyldardyń esimin Ata zańmen baılanystyrǵan sebep te osy bolatyn. Táýelsizdik halyq úshin negizgi múmkindik bolsa, muny durys paıdalana bilý, ıgilikterin keıingi býynǵa tabystaý isi qashanda eldiktiń negizi bolǵan.
Halqymyzdyń tól perzentiniń dúbirli toıyn joǵary deńgeıde atap ótýge týǵan topyraǵy úlken ynta-yqylaspen kirisip, kıeli topyraq Semeı óńirinde Abaıdyń mereıtoıyna qatysty memleket jáne Shyǵys Qazaqstan oblysy ákimdigi tarapynan, jergilikti azamattardyń qoldaýymen birlesip atqarylyp jatqan jumystar da az emes.
Abaıdyń tulǵalyq aınalasy taqyrybynda eńbekterdiń jazylýy, eskertkishter ornatylýy, Qunanbaıdyń máńgilikke tynystaǵan jeri Aqshoqy, aqynnyń kindik qany tamǵan Syrt Qasqabulaqtyń abattandyrylýy – oıshyl ómir súrgen ǵasyrdyń beınesin jandandyrý. Munyń arǵy jaǵynda búgingi urpaqtyń Abaıǵa, týǵan halqyna degen ishteı qurmet seziminiń jatqanyn kóresiz.
El tizginin ustap júrgen Abaı jeriniń ár azamaty taǵdyrly shaqta Abaıǵa júginedi, sondyqtan da Abaı aýyly azamattarynyń árqaısysynyń jasaǵan isinde bereke, qareketinde qajyrlylyq jatady. Sonaý Keńgirbaı men О́skenbaıdan, Qunanbaı men Abaıdan M.Áýezov pen Q.Muhamedhanovqa deıin úzilmeı jetken tektilik men Abaı elinenmin, jerinenmin degen júreginde ımany bar azamattyń tirliginen menmundalap turady. Ylaıym solaı bola bergeı! О́ıtkeni álem Abaıdy tek qana qudiretti óleń sózinen ǵana emes, kindik qany tamǵan týǵan jerinen, elinen de izdeıdi. Eldiń berekesi qashpasa, Abaı asqaqtaı bermek. Uly aqynnyń árbir mereıtoıy «tas túsken jerine aýyr» degendeı, sol elge úlken syn ǵana emes, zor mártebe, asqan abyroı. Olaı bolsa, Abaıdyń mereıtoıy bárimizge abyroıly bolsyn.
Osy oraıda ulttyq rýhanııattyń tulǵataný jadyn jandandyratyn birer máselege kóńil aýdarylsa deımiz. Eń aldymen, Abaı tulǵasy ult ustazy deńgeıinde ulyqtalýy kerek. Bul rette Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes ulttyń rýhanı-mádenı turǵydan ósip-órkendeýi úshin Abaıdy taný áleýetin arttyra túsý kerek. Onyń ortalyǵy retinde memlekettik mańyzy bar Abaı ınstıtýty qurylyp, onyń qyzmeti Qazaq eliniń aıasynan shyǵyp, Abaıdy, Abaı arqyly qazaqty álemdik arenaǵa shyǵaratyn birneshe baǵytta damysa. Qytaıdyń Konfýsıı ınstıtýty, nemistiń Gete ınstıtýty sekildi Abaıdyń ustanymdaryn memlekettik ıdeologııaǵa aınaldyryp, árbir Qazaqstan azamatyn Abaı ilimimen qarýlandyryp, oıshyldyń gýmanıstik oılary men adamzatty súıý ıdeıasymen sýsyndap ósip, jetistikke jetken tulǵalar bilim men ǵylymdy, mádenıetti damytýǵa úles qosar edi. Bul ulttyq qundylyqtar men bolmysqa negizdelgen ulttyq ıdeologııamyzdy qalyptastyrýǵa yqpal eter edi.
Abaıtaný salasynda biraz jetistikterge qol jetkizdik. Abaıdy qazaqtyń bas aqyny retinde tanytqan Alash arystarynan bastap, onyń tarıhı tulǵasyn ádebı qaharmanǵa aınaldyryp, álemge tanytqan M.Áýezov, aqynnyń ádebı, tulǵalyq aınalasyn taldap, oıshyldyń «tolyq adam» ıdeıasyn zerdelegen kóptegen ǵalymdar hakim támsilin tereńdetip keledi.
Abaı atyndaǵy daryndy balalar mektepteriniń ashylýy, orta mektepte arnaıy «Abaıtaný» oqý baǵdarlamalarynyń engizilýi, «Abaıtaný» oqýlyqtarynyń shyǵarylýy elimizde júrgizilip jatqan ıgi sharalar ekeni daýsyz. Endigi jerde Abaı muralaryn oqytý ádistemesi balabaqshadan bastalyp, bilim berýdiń barlyq deńgeıinde júzege asyrylýy úshin ozyq ádis-tásilder qoldanylyp, aqyn muralary óskeleń urpaqtyń sanasyna sińiriletindeı oqytylǵany lázim. Hakim muralarynyń taralý aýmaǵyn keńeıtý úshin «Abaıtaný» pániniń oqytylýy memlekettik tilde ǵana emes, orys, aǵylshyn, qytaı, fransýz, arab tilderinde júzege asyrylyp, shetelderde qoldanylý jaǵdaıy qarastyrylyp, bul iske abaıtaný salasynda qyzmet etip júrgen barsha ǵalymdar jumyla kirisse nur ústine nur bolar edi.
Abaı atyndaǵy Respýblıkalyq qor jumysy jandandyrylyp, áleýetke ıe bolýy kerek.
Túıip aıtqanda, Ál-Farabıdiń «Qaıyrymda qala» teorııasy men Abaıdyń eldi tárbıeleý týraly tolǵanystary ádiletti qoǵam ıdeıasyna ákeledi. Bul rette ǵulamalar adamdy, sol arqyly memleketti, urpaqty, ultty saqtaıtyn kemel bilim ekendigin tujyrymdaıdy. El Prezıdenti Q.K.Toqaevtyń «Halyq únine qulaq asatyn memleket» atty tujyrymdamasy Abaı armandaǵan ádiletti qoǵam ıdeıasymen ushtasyp jatyr.
Uly kemeńgerdi ulyqtaýǵa arnalǵan aıtýly mereke halqymyzdyń mereıin asqaqtatyp, elimizdiń rýhanııatyn baıytýǵa, tarıhymyzdyń taǵylymdy qyrlaryn tanytyp, eldigimizdi pash etýge zor úles qosary anyq.
Máńgilik Qazaq eli, qabyrǵaly halqy barda abyz Abaı esimi asqaqtaı beretini haq. Ult ustazynyń tereń taǵylymyn rýhanı baılyǵymyzdyń baıraǵy retinde joǵary ustasaq, eńseli elimizdiń abyroıy asqaqtaı bereri sózsiz.
Dúısenǵazy MÝSIN,
Parlament Senatynyń depýtaty
Rýhanııat • Keshe
Bilim • Keshe
Kıno • Keshe
«Jutylǵan» jer ataýlary qaıta «tirile» me?
Aımaqtar • Keshe
Bıznesti tyń tehnologııaǵa ıkemdeýdiń ıgiligi
Tehnologııa • Keshe
Rýhanııat • Keshe
Nur-Sultanda «Avtokóliktegi qaýipsizdik» aksııasy ótti
Elorda • Keshe
Ulybrıtanııa sıfrly valıýta týraly oılana bastady
Ekonomıka • Keshe
Jyl basynan beri Almatyda 278 adam indetten kóz jumdy
Koronavırýs • Keshe
Asqar Mamın Sıfrlandyrý jónindegi komıssııa otyrysyn ótkizdi
Úkimet • Keshe
Petropavlda tún jamylǵan tonaýshylar izi sýymaı ustaldy
Aımaqtar • Keshe
Shymkenttik jolshylar jemis aǵashtaryn otyrǵyzdy
Aımaqtar • Keshe
SQO-da Lenın kóshesi Abaı kóshesi bolyp ózgertildi
Aımaqtar • Keshe
Tarazda úsh jasóspirimge oq tıip, aýrýhanaǵa jetkizildi
Aımaqtar • Keshe
Qostanaılyq er adamnan 105 gramm esirtki tárkilendi
Qoǵam • Keshe
Qasym-Jomart Toqaev Tatarstan prezıdentimen kezdesti
Prezıdent • Keshe
Elordada 60 myńǵa jýyq adam ekpe aldy
Elorda • Keshe
Qostanaıda alty aılyq bala terezeden qulap ketti
Oqıǵa • Keshe
Tarazdyq dárigerler kilt jutyp qoıǵan balany qutqardy
Medısına • Keshe
Bıyl jasandy jolmen 7 mln bekire shabaǵyn shyǵarý josparlaýda
Ekologııa • Keshe
Atyraý oblysynda shekara qorshaýlary alyndy
Aımaqtar • Keshe
Shymkent: Jyljymaly egý pýnkterinde kovıdke qarsy vaksına salynýda
Koronavırýs • Keshe
Balyq aýlaımyn dep aıyppul arqalap júrmeńiz
Aımaqtar • Keshe
Álem • Keshe
Joze Moýrınıý «Tottenhemnen» qýyldy
Sport • Keshe
Rýhanııat • Keshe
Palata otyrysynyń kún tártibi bekitildi
Parlament • Keshe
Prezıdent aktrısa Ǵazıza Ábdinábıevanyń otbasyna kóńil aıtty
Prezıdent • Keshe
Joldardy kútip ustamaǵan laýazymdy tulǵalar jazalandy
Aımaqtar • Keshe
Rýhanııat • Keshe
Atyraýda úıden órt shyǵyp, 4 bala qutqaryldy
Aımaqtar • Keshe
Áskerı qaıratker Kım Serikbaev dúnıeden ótti
Qoǵam • Keshe
Tuǵyl turǵyndary balyqshynyń máıitin sýdan shyǵardy
Aımaqtar • Keshe
Prezıdent Qaırat Kelimbetovti qabyldady
Prezıdent • Keshe
Saryaǵashta qutqarylǵan tasbaqalar tabıǵat aıasyna qaıta jiberildi
Aımaqtar • Keshe
Qostanaıda bes metrlik muzdy taý joldy jaýyp tastady
Vıdeo • Keshe
Polshada 13 boksshymyz qarsylastaryn jaıpap keledi
Sport • Keshe
Memleket basshysy birqatar zańǵa qol qoıdy
Prezıdent • Keshe
Qaraǵandyda qylmystyq top quryqtaldy
Qoǵam • Keshe
ShQO-da 10 dene shynyqtyrý-saýyqtyrý kesheni salynady
Aımaqtar • Keshe
Qazaqstanda altyn óndiretin kásiporynnyń qurylysy bastaldy
Qazaqstan • Keshe
Beıbit Atamqulov jumys saparymen Jambyl oblysyna bardy
Aımaqtar • Keshe
Elimizde kınoteatr bıletteri aıtarlyqtaı qymbattady
Kıno • Keshe
Janýarlarǵa jábir kórsetkenderge qylmystyq is qozǵalýy múmkin
Ekologııa • Keshe
Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary qyzmetinen bosatyldy
Saıasat • Keshe
Álemdegi eń úlken aısberg eridi
• Keshe
Memleket basshysynyń aptalyq jumysyna beıne sholý
Vıdeo • Keshe
Sarapshylar qubyrdaǵy sýdyń sapasyn tekserdi
Ekologııa • Keshe
Nur-Sultannyń ortalyǵynda jol opyrylyp tústi
Oqıǵa • Keshe
Nur Otan-nyń jumysyn 1738 qoǵamdyq keńes qadaǵalaıdy
Qoǵam • Keshe
Ekonomıka • Keshe
Qazaqstanda koronavırýstan 23 naýqas kóz jumdy
Qoǵam • Keshe
Qazaqstannyń Qyrǵyzstan jáne Úndistandaǵy elshisi qyzmetinen bosatyldy
Qazaqstan • Keshe
Memleket basshysy birqatar memleketke jańa elshiler taǵaıyndady
Taǵaıyndaý • Keshe
Erlan Álimbaev Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary bolyp taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Keshe
Uqsas jańalyqtar