Bul oqıǵalar – bir-birimen sabaqtas dúnıeler. Ál-Farabı adamzat tarıhynda alǵash ret órkenıetti qoǵam úlgi­sin jazsa, uly oıshyl kótergen ıdeıa­ny hakim Abaı qaıta jalǵastyrdy, izgi­lik­ke, órkenıettilikke úndeýmen ótti, sebebi «bilim-ǵylym úırenbekke talap qylý­shy­larǵa áýeli bilmek kerek». Al búgingi Ata zańymyz – osy babalarymyz arman­da­ǵan órkenıetti Máńgilik eldiń tól­qu­ja­ty. Elbasy aıtqandaı, «Máńgilik el – Táýelsizdiktiń ómirlik fılosofııasy», al Táýelsizdik – ultty derbestikke, er­kin­­dikke baǵyttaı otyryp, el múd­de­siniń óri­­sin keńeıtýge negizdelgen qundylyq, bas­­ty baılyǵymyz.

«Adam balasyna adam balasynyń bári dos» degen Abaı – bir ulttyń sheńberinde qal­maı, adamzattyń rýhanı bıigine kóte­rilip, izgilik pen danyshpandyqtyń úlgi­sin kórsetken tulǵa. Áýelden-aq ata­­nyń balasy bolmaı, adamnyń balasy bolýdy kózdegen armany, aqyndy adam­zat­tyń ardaǵyna, adamzattyń aqy­ny­na, adam­zattyń aqylmanyna aınal­dyr­­dy. Áýeli halqynyń tuńǵıyq dana­ly­ǵyna, qala berdi álem klassıkteri men oı­shyl­da­ry­nyń fılosofııasyna tereń boılaǵan Abaı­dyń bolmysyndaǵy bıik rýhanı ilim ony jalpy adamzattyń kógi­ne shyǵardy.

Onyń «adamzattyń bárin súı baýyrym» degen gýmanıstik ıdeıasy kópultty Qazaq eliniń tatýlyq taǵanyna aınalyp, sonyń negi­zinde Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń bas­tamasymen qurylǵan Qazaqstan hal­qy Assambleıasy memlekettik saıa­sat­ty iske asyrý, memlekettik jáne aza­mattyq qoǵam ınstıtýttarynyń et­no­­saralyq qatynastar salasyndaǵy óza­ra is-qımylynyń tıimdiligin arttyrý baǵytynda shırek ǵasyrdan beri eli­­mizge qyzmet etip keledi. Al orasan ózara yntymaqtastyq úshin keń bo­la­­shaqqa jol ashyp, dúnıe júzinde zom­by­­lyq, ekstremızm jáne terrorızm sııaqty teris kórinisterdi boldyr­maý­dy maqsat tutqan álemdik jáne dástúrli din­der kóshbasshylarynyń sez­derin ótkizý arqyly Qazaqstan búkil álem­dik qoǵamdastyqqa jalpyulttyq kon­sen­sýs­tyń jáne qoǵamdy biriktirý úlgisin kórsetip, beıbitshilik pen progresti jáne qoǵamdaǵy turaqtylyqty qamtamasyz etý úshin bolashaqta úılesimdi beıbitshiliktiń negizi retinde birlesken is-qımyldar ja­saý­ǵa yqpal etip keledi, sebebi «tatý­lyq­tan artyq joldas joq».

Abaı – ult ustazy, qazaqtyń adas­tyr­mas temirqazyǵy. Ǵulamanyń shyǵar­malary el mádenıetindegi ózine deıingi ıdeıalardy jalǵap turǵan rýhanı kópir ispettes. Ásirese «Qara sózderinde» uly qalamger dana oılarymen ult sanasyn qalyptastyrýǵa, qazaq mádenıetin zańǵar bıigine kóterýge umtyldy. Qarqyndy damýdyń birden-bir jolyn bilim men ǵylymdy ıgerýden kórdi. Osy oraıda, Memleket basshysy Q.K.Toqaev óz maqalasynda Abaıdy rýhanı ómirimizdiń temir­qazyǵy retinde qabyldaýǵa shaqy­ryp, mol murasynyń ult bolyp birle­sýi­mizge, el bolyp damýymyzǵa tıgizer paıdasy zor ekenine asa mán berip, aqyn sózde­riniń búgingi zamanda da ózektiligine jurt­shylyqtyń nazaryn aýdardy.

Egemen elimizdiń tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń bastamasymen hakim Abaıdyń ult mádenıetindegi esimin ulyqtaý isi óz deńgeıinde júzege asyryla bastady. Abaıtaný ǵylymy Táýelsizdik taǵylymyn jalǵaıtyn irgeli ilimniń birine aınaldy, Abaı toıy IýNESKO kóleminde joǵary dárejede ataldy. Elbasynyń Abaıdyń 150 jyldyq mereıtoıyna arnap jazǵan maqalasynda «Abaı sózi – qazaqtyń boıtumary. Abaı murasy – qazaqtyń eń qasıetti qazynasy» dep aıtqandary oıshyldyń rýhanı tulǵasyn salmaqtaı túsetin tarıhı shyndyqtyń birine aınaldy.

Búgingi tańda álemdik deńgeıdegi oı alyby atanǵan oıshyldyń 175 jyl­dyq mereıtoıynyń el aýqymynda ǵana emes, dúnıe júziniń túkpir-túk­pi­­­rin­de keń kólemde atalyp jat­qa­ny onyń búgingi urpaq tarapynan, álem­­dik rý­hanııat dúnıesindegi orny­nyń laıyqty baǵalanǵany bolyp esepteledi. Memleket basshysy Q.K.Toqaev «Syndarly qoǵamdyq dıalog – Qazaqstannyń turaqtylyǵy men órken­deýiniń negizi» atty halyqqa Jol­da­ýynda Abaı Qunanbaıulynyń 175 jyldyǵyn memlekettik mańyzy bar shara retinde kórsetip, óziniń «Abaı jáne HHI ǵasyrdaǵy Qazaqstan» atty maqalasynda atap kórsetkendeı: «Abaıdy qalaı dárip­tesek te jarasady. Onyń ǵıbratty ǵumy­ry men shynaıy shyǵarmashylyǵy – qazaq halqyna ǵana emes, jahan jurtyna da úlgi-ónege. О́ıtkeni aqynnyń murasy – búkil adamzat balasynyń rýhanı azyǵy». Memleket tarapynan iri oıshyldardyń rýha­nı muralarynyń zerdelenýi kez­deısoq nárse emes. Onyń ústine qazir­gi adamzat áleminde oryn alǵan quby­lys­tar men ózgerister elimizge, ásirese ekonomıkaǵa keri áserin tıgizýde. Jahan­dy jaılaǵan pandemııanyń saldarynan memleketter arasyndaǵy ekonomıkalyq baılanystar shektelýde. Alpaýyt elder arasynda túrli deńgeıdegi shıelenister kúsheıýde. Sondyqtan osyndaı kúrdeli ýaqyt jaǵdaıynda týyndap otyrǵan qaıshylyqtardy jeńe bilý ult ustazynyń «birińdi qazaq, biriń dos, kórmeseń istiń bári bos» degen ustanymyna den qoıyp, qoǵamnan aqyl-parasattylyq pen aýyzbirshilikti talap etedi.

Abaıdyń tarıhta qalǵan ilimderi qaı qoǵamnyń tusynda bolsyn, sol ýaqyt jaǵdaıyndaǵy memlekettiń máselelerin she­shetin ıdeıalarǵa toly. Tehnıkany, qazir jıi aıtylatyn tehnologııanyń túr­lerin árıne qoldan jasaýǵa bolar. Biraq Abaı syndy oıshyldar – óz dáýi­ri­niń ǵana emes, tutas bir el tarı­hy­nyń tulǵasy retinde ómirdiń, ýaqyt­tyń jáne ult múddesiniń talabymen qoǵam aldyna shy­ǵyp otyrady. Osy sebepten danalyq pen oıshyldardyń bilimi, ıdeıalary tarıhtyń órisinde ǵana saqtalmaq. Bul ulttyń ıgiligine jarap otyratyn deń­geı­ge tek qana oıshyl adamdardyń ilimi laıyqty keletinin dáleldeıdi.

Bul rette Prezıdent Q.K.Toqaev ıntellektýaldy ult qalyptastyrý ıdeıasy Abaıdan bastaý alatynyn aıtty, ol: «Uly oıshyl ár sózimen ulttyń óresin ósirýdi kózdedi. Sondyqtan Abaıdy tereń tanýǵa basa mán bergenimiz jón. Abaıdy taný – adamnyń ózin ózi tanýy. Adamnyń ózin ózi tanýy jáne únemi damyp otyrýy, ǵylymǵa, bilimge basymdyq berýi – kemeldiktiń kórinisi. Intellektýaldy ult degenimiz de – osy», deı kele Abaı murasynyń elimizdiń rýhanı áleýetiniń damýyna qosatyn úlesiniń salmaǵyn saralap berdi. Qoǵamnyń qaı salasy bolsyn, derbes ári berik bolýy tikeleı onyń adamyna da baılanysty.

Qazirgi órkenıetti elderdiń máde­nıe­tin alyp qaraıtyn bolsaq, osydan eki-úsh ǵasyr buryn ol eldiń zııalylary bolashaq úshin qoǵamdy biriktirip otyratyn qundylyqtarǵa erekshe mán bergenin kóremiz. Bizdiń de tarıhymyzda solaı bolǵan. Keshegi handarymyzdyń tusynda ke­meńger adamdardyń tulǵalyq tereńdigi el mádenıetiniń rýhanı beldeýine aınaldy. Al Abaı zamanynda Alash tulǵa­la­­rynyń dástúri jańasha sıpat alǵany belgili.

Egemen elimizde memleket tarapynan qolǵa alynǵan «Mádenı mura», «Ha­lyq tarıh tolqynynda», «Rýhanı jań­ǵyrý» baǵdarlamalary Táýelsizdikti ny­ǵaıtý maqsatynda usynylǵan rýhanııat salasyndaǵy aýqymdy bastamalar. Mem­leket tarapynan qolǵa alynǵan bul baǵ­darlamalardyń qoǵamǵa tıgizgen paıdasyn oı eleginen ótkizý, ári qaraı iri oıshyldarymyzdyń ıdeıalaryn búginginiń talaby negizinde somdap otyrý – úlken mindetterdiń biri. Qazirgi jaǵdaı memleket pen halyqtan osyny talap etýde. Sebebi «bılemese bir kemel, ne bolady óńsheń nól» dep Abaıdyń aıtqanyndaı, el ishinde kemeli de, bastamashylary da bolady. Al «kópti ebin taýyp, jónge salý» basshynyń qolynda bolsa, basshyny qoldaý halyqtyń qolynda. Ásirese búgingi jahandaný zamanynda judyryqtaı jumylýdyń qajettiligin túsingenimiz abzal. Bul týraly «Ana tili» gazetine bergen suhbatynda Memleket basshysy Q.K.Toqaev: «Biz memleket retinde de, ult retinde de bir orynda toqtap qalmaýymyz kerek. Ondaı jaǵ­daı­da el toqyraýǵa ushyraıdy. Onyń zardaby memlekettigimizge tıedi. Sondyqtan elimizdi órkendetý, kórkeıtý – tek qana óz qolymyzda. Bizdiń osyndaı syndarly sátte qatelesýge esh qaqymyz da, quqymyz da joq. Jáne memleket qurýshy ult retinde bul máseleni birinshi kezekte ózi­miz tereń sezinýimiz qajet. О́ıtkeni qazaq hal­qynyń taǵdyry tarıh tarazysynda tur», dep túıindedi.

Abaıdyń árbir mereıtoıyn atap ótýde onyń ıdeıalaryn qoǵamdyq sanaǵa tolyqtaı ornyqtyrý isi ult bolashaǵyna úlken paıda ákeleri daýsyz. Oıshyldyń ózi aıtqan: «Dúnıe – úlken kól, zaman – soq­qan jel, aldyńǵy tolqyn – aǵalar, artqy tolqyn – iniler, kezekpenen óliner, baıaǵydaı kóriner».

 Dúnıede barlyq nárse bir orynda tura bermeıdi. Bir urpaqtyń ornyn jańa urpaq basady, damý degenimizdiń ózi osy.

«Aqyl, qaırat, júrekti birdeı usta, sonda tolyq bolasyń elden bólek» dep hakimniń ózi aıtqandaı, jastarymyzdy bilimdi, básekege qabiletti, ulttyq sana sezimi joǵary adam retinde tárbıeleý bú­gin­gi basty murat. Elimizde bilimdi jas­tardy qoldaý maqsatynda irgeli ister atqarylyp jatyr. «Bolashaq» baǵ­darlamasymen álemdik belgili oqý oryn­darynda bilim alý, ozyq oıly jas­tar­dy «Qazaqstandaǵy 100 jańa esim» qa­taryna engizý – tarıh, qoǵam, bolashaq aldyndaǵy óziniń jaýapkershiligin tereń seziner tanymy tereń, talǵamy berik jas býyndy qoǵamdyq sanada alǵa jeteleıtin qundylyqtar saqtalyp, dáriptelýi arqy­ly áleýmettik ortada ózgeris jasaýmen baılanysty. Osyndaı qanatqaqty qa­rym­dy jobalardyń nátıjesinde aqyn arma­nyndaǵy «paıda oılamaı, ar oılap, artyq bilýge talap qylǵan» erkin oıly jastar ósip keledi. Ozyq oıly jas­tardan qurylǵan Prezıdenttik jastar kadrlyq rezervi jasaqtalyp, qoǵamdyq qurylysqa aralasa bastady. Endigi jerde el bolashaǵy ǵylymǵa ińkár «talaptyń minip tulparyn, tas qııaǵa órlegen» jalyndy jastardyń qolynda!

Abaıdyń barlyq shyǵarmalary halyqtyń qaı zamanda bolsyn órkenıet tyǵy­ryǵynan súrinbeı ótýi úshin jazyl­ǵanyn taǵy da atap ótýge bolady. Ásirese búgingi urpaq oıshyldyń «Júrekte qaırat bolmasa, uıyqtaǵan oıdy kim túrtpek? Aqylǵa sáýle qonbasa, haıýansha júrip kúneltpek» degen óleńin eskerse eken deımiz. Oı alybynyń oı-tolǵamy, ásirese búgingi qoǵamǵa naqty baǵyt-baǵdar berýde. Bilimdi, ónerli, eńbekqor, kásipker, isker, qoǵamǵa adal bolý, óz isińe jaýapkershilik – bul oıshyl somdaǵan ár urpaqtyń eskerýi qajet qundy­lyqtar.

Qazaqta kóneden beri kele jatqan irgeli dúnıeler bar. Ol kóbinese rýha­nııat pen ata dástúrdi saqtaýmen tyǵyz baılanysty. Búgingi urpaq osy negizgi qundy­lyq­tarymyzdy dáripteýmen de órkenıet bıigine shyǵary anyq. Iаǵnı qazirgi tańda ekonomıkany jetildirý maqsatynda elde halyqaralyq týrızmdi damytý túpkilikti qolǵa alynsa, elimizde Abaıtaný ǵylymy da osy baǵytta eldiń mádenıeti men ekonomıkasyna qyzmet eteri anyq.

Abaıdyń shyqqan ortasy qarapaıym qazaq aýyly boldy. Munyń ereksheligi ulttyń tabıǵaty men bolmysynyń Abaı syndy qazaq balasyna bıik talǵamdy, erik-jigerdi, tabandylyqty darytyp oty­rýynda. Týǵan jerdiń bolmysynan áser alý kez kelgen mádenıette bola bermegenin eskersek, Abaı syndy qazaq oıshyl­darynyń qalyptasý erekshelikteri el mádenıetine tán qubylystyń biri dep topshy­laýymyzǵa bolady. Osy tarıhı ortanyń birden-bir kýágeri Abaıdyń ózi bolsa, onyń ata-babasy, ózi týyp-ósken jerdi de tarıhı orynǵa aınaldyrý qup­tar­lyq is.

Byltyr Memleket basshysy Q.K.Toqaev Shyǵys Qazaqstanǵa jumys sa­pa­rymen kelgende bul máselege kóńil bólý kerektigin aıtqan edi. Prezı­den­ti­miz­diń issapar barysynda «Uly Abaıdy ulyqtaǵanda, onyń ákesi Qunanbaıdyń el aldyndaǵy eńbegin umytpaýymyz kerek» dep aıtqany shynymen de zııalylarǵa úlken áser qaldyrdy. Bul rette óńir basshysy D.Ahmetov: «Basty mindet – uly aqynnyń ata-babasyna qurmet kórsetý. Abaı ata-anasynyń rólin asqaqtatyp, baǵalaı otyryp, biz halqymyzdyń dás­túr­li qundylyqtary saqtalyp, arta túse­tinin kórsetkimiz keledi», dep atap kórsetti. Bul hakim Abaıdyń aınalasyn qurmetteý arqyly dáýir sabaqtastyǵyn saralap, Abaı jolyn jalǵastyrýǵa múm­kindik bereri anyq.

О́tken ǵasyrda Abaımen óksheles bolǵan Alash zııalylarynyń oıshyl muralarynyń urpaqqa jetýine kóp eńbek sińirgendigi belgili. Búgingi Abaıtaný baǵytynda olardyń da qajyrly eńbegi urpaqa keńinen nasıhattalýy kerek. Olardyń qazaq qoǵamynyń qandaı qıyn­dyq­tarǵa tap bolǵanyna qaramastan, jasaǵan erlikteri arqyly Abaıdyń ıdeıa­lary ult áleminde jalǵasyn tapqan.

Abaı murasy – kez kelgen adamǵa ómirde jol kórsetetin dúnıe. Ol shynymen de kez kelgen adamǵa ultyna, tiline, dinine qaramaı túzý aqyl-keńesin bergen. Az ýaqyt ishinde barlyq adamzatqa ortaq paıdasy mol qazyna qaldyrýyn oıshyldyń tulǵasyna tán qasıet deımiz. Zaman kóshine ilesýdi kózdegen el qashanda eldikten qýat alǵanyn Abaı men Alash zııalylarynyń dástúri tolyq dáleldeıdi, ıaǵnı Abaıdan bas­ta­latyn ulttyq oıanýlardyń zańdy jal­ǵa­sy Alash tulǵalarynyń ıdeıalarynda kórinis tapty. Abaıdy ulyqtaý – eldiktiń belgisi. Oıshyldyń tulǵasy óz zamanynan bastap halqynyń qurmetine bólengen. Buǵan keshegi Álıhan Bókeıhan bastaǵan Alash arystarynyń oıshyldyń shyǵarmalaryn jaryqqa shyǵarýdaǵy, ıdeıalaryn qoǵamǵa nasıhattaýdaǵy eń­bek­teri kýá. Osy tusta Abaıdy ulyqtaý degendi ár urpaq, býyn, onyń muralaryn óz zamanyndaǵy qoǵamnyń talabyna saı zerdeleý dep qabyldaǵany jón. Sebebi tulǵalar ónegesi tozbaıdy, olardyń taǵylymynan da halyq qol úzgen emes. Máselen, Abaı bıik adamgershilik, kisilik, tektilik jóninde aıtsa, onyń oı-tolǵamy eldiń barlyq ómirimen birge baılanysyp otyrady. Abaı tulǵasyn ulyqtaýdyń mánin eldiń táýelsizdik alǵan tustaǵy qoǵam aldynda turǵan máselelerimen de ushtastyra alamyz.

Máselen, Elbasy Abaıdyń 150 jyldyǵyna arnalǵan baıandamasynda Abaı muralaryn zerdeleýdi aldymen zııalylarǵa júktese, Memleket basshysy Q.K.Toqaev «Abaı jáne HHI ǵasyrdaǵy Qazaqstan» atty maqalasyn tutastaı qoǵamǵa arnap jazǵanyn baıqaımyz. Budan shyǵatyn túıin, búgingi Abaıdyń ıeıalaryn zerdeleý mindeti tolyqtaı memleketke, qoǵamnyń ózine júktelýde. Memleket basshysy atap kórsetkendeı, Abaı muralary qoǵamnyń zerdesine aınalýǵa tıis. Abaı men halyq arasynda tikeleı baılanys bolǵanda ǵana qoǵamnyń ýaqyt talabyna beıimdele túseri anyq. Ideıa kóp, endi sony iske asyratyn adamdar kóbeıse deımiz. Bul rette «qyzmet qylyp mal tappaı, ǵylym oqyp oı tappaı» aýyrdyń ústi­men, jeńildiń astymen júretinder emes, júreginde ot jalyndaǵan azamattar kerek. Birligi kúshti, talǵamy berik, parasaty bıik, bolashaqqa zerde bıiginen qaraıtyn qoǵamnyń sanasy túbinde úlken mádenı qubylysqa aınalyp otyratynyn Abaıdyń ilimi tolyq dáleldeıdi. Sondyqtan da Abaıdy ulyqtaýdy ult bolashaǵyna órkenıet bıiginen qaraý dep qabyldaımyz.

Abaı zamanyndaǵy halyq – ulttyń atameken jeri men adamdy tárbıeleıtin mádenıeti saqtalǵan jerde, onyń joıyl­maı­tyndyǵyn bilgen. Búgingi halyq osyny tereń túrde paıymdaı bilýi tıis.

Osy maqalanyń basynda oıshyl­dardyń esimin Ata zańmen baılanystyrǵan sebep te osy bolatyn. Táýelsizdik halyq úshin negizgi múmkindik bolsa, muny durys paıdalana bilý, ıgilikterin keıingi býyn­ǵa tabystaý isi qashanda eldiktiń negizi bolǵan.

 Halqymyzdyń tól perzentiniń dúbirli toıyn joǵary deńgeıde atap ótýge týǵan topyraǵy úlken ynta-yqylaspen kirisip, kıeli topyraq Semeı óńirinde Abaıdyń mereıtoıyna qatysty memleket jáne Shyǵys Qazaqstan oblysy ákimdigi tara­pynan, jergilikti azamattardyń qol­daýymen birlesip atqarylyp jatqan ju­mys­tar da az emes.

Abaıdyń tulǵalyq aınalasy taqy­ry­bynda eńbekterdiń jazylýy, eskert­kish­ter ornatylýy, Qunanbaıdyń máńgilikke tynystaǵan jeri Aqshoqy, aqynnyń kindik qany tamǵan Syrt Qasqabulaqtyń abattandyrylýy – oıshyl ómir súrgen ǵasyrdyń beınesin jandandyrý. Munyń arǵy jaǵynda búgingi urpaqtyń Abaıǵa, týǵan halqyna degen ishteı qurmet seziminiń jatqanyn kóresiz.

El tizginin ustap júrgen Abaı je­ri­­niń ár azamaty taǵdyrly shaqta Abaıǵa júginedi, sondyqtan da Abaı aýyly azamattarynyń árqaısysynyń jasaǵan isinde bereke, qareketinde qajyr­ly­lyq jatady. Sonaý Keńgirbaı men О́s­ken­baıdan, Qunanbaı men Abaıdan M.Áýezov pen Q.Muhamedhanovqa deıin úzilmeı jetken tektilik men Abaı elinenmin, jerinenmin degen júreginde ımany bar azamattyń tirliginen menmundalap turady. Ylaıym solaı bola bergeı! О́ıtkeni álem Abaıdy tek qana qudiretti óleń sózinen ǵana emes, kindik qany tamǵan týǵan jerinen, elinen de izdeıdi. Eldiń berekesi qashpasa, Abaı asqaqtaı bermek. Uly aqynnyń árbir mereıtoıy «tas túsken jerine aýyr» degendeı, sol elge úlken syn ǵana emes, zor mártebe, asqan abyroı. Olaı bolsa, Abaıdyń mereıtoıy bárimizge abyroıly bolsyn.

Osy oraıda ulttyq rýhanııattyń tulǵataný jadyn jandandyratyn birer máselege kóńil aýdarylsa deımiz. Eń aldymen, Abaı tulǵasy ult ustazy deńgeıinde ulyqtalýy kerek. Bul rette Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes ulttyń rýhanı-mádenı turǵydan ósip-órkendeýi úshin Abaıdy taný áleýetin arttyra túsý kerek. Onyń ortalyǵy retinde memlekettik mańyzy bar Abaı ınstıtýty qurylyp, onyń qyz­meti Qazaq eliniń aıasynan shyǵyp, Abaıdy, Abaı arqyly qazaqty álemdik arenaǵa shyǵaratyn birneshe baǵytta damysa. Qytaıdyń Konfýsıı ınstıtýty, nemistiń Gete ınstıtýty sekildi Abaıdyń ustanymdaryn memlekettik ıdeologııaǵa aınaldyryp, árbir Qazaqstan azamatyn Abaı ilimimen qarýlandyryp, oıshyldyń gýmanıstik oılary men adamzatty súıý ıdeıasymen sýsyndap ósip, jetistikke jetken tulǵalar bilim men ǵylymdy, máde­nıetti damytýǵa úles qosar edi. Bul ult­tyq qundylyqtar men bolmysqa negiz­del­gen ulttyq ıdeologııamyzdy qa­lyp­tastyrýǵa yqpal eter edi.

Abaıtaný salasynda biraz jetis­tik­ter­ge qol jetkizdik. Abaıdy qazaqtyń bas aqyny retinde tanytqan Alash arystarynan bastap, onyń tarıhı tulǵasyn ádebı qaharmanǵa aınaldyryp, álemge tanytqan M.Áýezov, aqynnyń ádebı, tulǵalyq aınalasyn taldap, oıshyldyń «tolyq adam» ıdeıasyn zerdelegen kóptegen ǵalymdar hakim támsilin tereńdetip keledi.

Abaı atyndaǵy daryndy balalar mektepteriniń ashylýy, orta mektepte arnaıy «Abaıtaný» oqý baǵdarlamalarynyń engizilýi, «Abaıtaný» oqýlyqtarynyń shyǵarylýy elimizde júrgizilip jatqan ıgi sharalar ekeni daýsyz. Endigi jerde Abaı muralaryn oqytý ádistemesi balabaqshadan bastalyp, bilim berýdiń barlyq deńgeıinde júzege asyrylýy úshin ozyq ádis-tásilder qoldanylyp, aqyn muralary óskeleń urpaqtyń sanasyna sińiriletindeı oqytylǵany lázim. Hakim muralarynyń taralý aýmaǵyn keńeıtý úshin «Abaıtaný» pániniń oqy­tylýy memlekettik tilde ǵana emes, orys, aǵylshyn, qytaı, fransýz, arab til­derinde júzege asyrylyp, shetelderde qoldanylý jaǵdaıy qarastyrylyp, bul iske abaıtaný salasynda qyzmet etip júrgen barsha ǵalymdar jumyla kirisse nur ústine nur bolar edi.

Abaı atyndaǵy Respýblıkalyq qor jumysy jandandyrylyp, áleýetke ıe bolýy kerek.

Túıip aıtqanda, Ál-Farabıdiń «Qa­ıyrymda qala» teorııasy men Abaı­dyń eldi tárbıeleý týraly tolǵa­nys­tary ádiletti qoǵam ıdeıasyna ákeledi. Bul rette ǵulamalar adamdy, sol arqyly mem­leketti, urpaqty, ultty saqtaıtyn kemel bilim ekendigin tujyrymdaıdy. El Prezıdenti Q.K.Toqaevtyń «Halyq únine qulaq asatyn memleket» atty tujy­rym­da­masy Abaı armandaǵan ádiletti qoǵam ıdeıasymen ushtasyp jatyr.

Uly kemeńgerdi ulyqtaýǵa arnalǵan aıtýly mereke halqymyzdyń mereıin asqaq­tatyp, elimizdiń rýhanııatyn baıy­týǵa, tarıhymyzdyń taǵylymdy qyr­la­ryn tanytyp, eldigimizdi pash etýge zor úles qosary anyq.

Máńgilik Qazaq eli, qabyrǵaly halqy barda abyz Abaı esimi asqaqtaı beretini haq. Ult ustazynyń tereń taǵylymyn rýhanı baılyǵymyzdyń baıraǵy retinde joǵary ustasaq, eńseli elimizdiń abyroıy asqaqtaı bereri sózsiz.

Dúısenǵazy MÝSIN,

Parlament Senatynyń depýtaty