Muhtar aǵanyń kez kelgen dúnıesi eleń etkizse kerek. Daýsyz. О́ıtkeni shópti de, shóńgeni de shımaılap, kıeli qalamyn tekke bylǵamaıdy. Oımaqtaı oı aıtsa da eldik turǵysynan qozǵaýy ejelgi muraty.

Aqıqatyn ashyq jetkizgen abzal. Muhtar Maǵaýın – qalamgerlik qýaty, qalamgerlik qarymy, qalamgerlik qushaǵy ózara qup qosylǵan, ishteı ádemi úılesim tapqan, ózge áriptesteriniń eshqaısyna uqsaı bermeıtin dara tulǵa. Kelesi óriler órnekti áńgimeniń julyn ózegi osyǵan jetelegendeı. Ol órmek – Abaı.
Iá, Uly Abaı týraly Muhań udaıy jazyp ta, aıtyp ta júr. Jazǵanda qandaı, aıtqanda qandaı! Kósilip jazady, sheshilip sóıleıdi, tebirenip tolǵaıdy! Shamyrqanǵan shabyttan týǵan shyǵarmalar shoǵyryna «Abaıdyń sýreti», «Abaıdyń belgisiz áńgimesi», «Jazdygúni shilde bolǵanda», «Abaı toıy», t.b. esseleri, tolǵaýlar men zerteýleri jatsa kerek.
Bulardyń qaı-qaısysy da bólek-bólek sóz etýge turatyn týyndylar. Sóıtse-daǵy «Abaıdyń sýreti» atty esse-hıkaıattyń jón-josyǵy aıryqsha erek. Qanshama belgili de, bergisiz derekter men dáıekter, tanys ta, beıtanys keıipkerler men tulǵalar, málim de, beımálim oqıǵalar men jaǵdaıattar... bári -bári kóz aldyńda kólbeńdep, sanańda jańǵyrady-aı. Suńǵyla sýretker keshe men búginniń arasynda jatqan qazaqtyń bir jarym ǵasyrlyq tarıhy men taǵdyryn asqan sheberlikpen kórkem kesteleıdi. Árıne, mundaı shymyr da, shyryn shyǵarmanyń qalam ushynan op-ońaı quıyla salmaıtyny aıan.
Bul týrasynda Muhańnyń ózi biraz jaıdan syr shertken. «Shynyn aıtý kerek, men bul dúnıeme úlken ázirlikpen, birtalaı materıaldar jınap keldim. О́ıtkeni uly aqyn týraly Áýezovtiń epopeıasynan bastap, kóptegen kórkem shyǵarmalar bar. Sony sóz aıtý, jańasha oı túıý – eń mańyzdy mindet. Tynymsyz izdenis...».
Jazýshynyń úlken daıyndyqpen, keńinen tolǵanyp qalyptaǵan jumystarynyń biri. Tym aryda oılastyrylǵan, biraq oraıy kelmegen; sozylyp júre-júre Abaıdyń 150 jyldyq merekesinen soń bastamaq boldy, – qalamy júrmeıdi, keler jyly jalǵastyra bere, taǵy da tetigin tappaıdy. Aqyry 1998 jyly 23 qańtarda jańadan bastap, áýelgi bes taraýyn jazǵan soń, odan ári jyljı almaı, taǵy da toqyraıdy. Budan sońǵy jumys jyl boıy, úzdik-sozdyq. Kelesi, 99 jyly da mejesine jetkize almaıdy. Aqyry 2000 jyly jazda, Abaıǵa tikeleı qatysty «Jazdygúni shilde bolǵanda» degen uzaq áńgimesin támamdap, jýrnalǵa ázirlegen soń, 26 mamyr kúni qaptal jarysa jazady: basynan túsip máshińkege qaıyra basady da, keıingi toqtaǵan jerine jetkennen soń, qolmen qaralaı jazýǵa kóship, onysyn birer kún oraıynda taǵy da máshińkege túsirip, taǵy da qolmen jazyp, qaıtalaı basyp, aqyry 14 maýsym kúni aıaǵyna shyǵady. Jazýshynyń jumys daǵdysy – áýeli qaralaı. Sosyn tazalaı, odan keıin máshińke bolatyn, ıaǵnı Abaı týraly jazý ústine alǵa mysqaldap jyljyǵanyn jáne qolma-qol sońyn tazartyp otyrǵanyn kóremiz, jumystyń kúrdeli aýyrlyǵy basqasha sheshim qaldyrmaǵan. Taǵy bes kún boıy shola óńdep, birjola ázir bolyp, ózi basqaryp otyrǵan «Juldyz» jýrnalynyń kezektegi, 8-sanyna terimge túsedi (2000). «Abaıdyń sýreti» ataýly kitap quramynda alǵash ret basylyp otyr.
О́zińiz de ańdaǵan, baıqaǵan bolarsyz. Migirsiz mehnat pen mashaqattyń sulbasyn. Ánsheıinde tisbatpas kóriner talaı taqyrypty ońynan oısyratyp, shapshań qaıyryp tastaıtyn kánigi qalamger nebári alpys-jetpis bettik shoıyn shyǵarmaǵa baqandaı eki jarym jylyn baǵyshtapty. Oılanarlyq! Bap ta, shabyt ta kiltıpanǵa jatpasa kerek. Eń úlken másele – Muhańnyń óz-ózine qoıǵan asa bıik talaby. Ol – ózi qarshadaıynan aty-jónine qanyq bop ósken, tili rýhanı sol ákeniń óleńimen shyqqan, es bilip, erjetken shaǵynda da udaıy jadynda, janynda júretin uly Abaı beınesin, danyshpan-áýlıe aqyn obrazyn oıdaǵydaı somdap, jan-jaqty jarqyratyp kórsetý. Menińshe, talǵampaz sóz zergeri osy mańyzdy bıikten tabylǵan...
Káne, derekti – ǵumyrbaıandyq hám tarıhı – tanymdyq tolǵaýdyń kiltashar kórinisine úńilip kóreıikshi: «Azattyqtyń tórtinshi jyly, 1995 jyl, tamyz, Shyńǵystaýda Abaıdyń ulan-asyr toıy ótip jatty. Sońǵy kún, sáske, saǵat on bir, japyrlaı tigilgen appaq úılerden arqan boıy uzap, alaman báıgeniń bastalýyn kútip turǵan sátte, eteginen basyna deıin qaraǵurym Toıtóbege kózim túsip edi. Qudaıdyń qudiretine, arýaqtyń qýatyna qaıran qaldym. Qaıran qaldym-álsiz lepes, Alashtyń rýhy, Qazaqtyń aıbyny bolyp, óz toıy – Táýelsizdik merekesin búkil álem aýqymynda ótkizip jatqan áýlıe atamnyń aıryqsha týmysyna tabynyp, elbireı súısinip turyp qalyppyn. Dál osy tusta eki shalǵaıy uzara jazylyp, ortasy oıysa ıilip kóringen Qaraýyl tóbeni ejelgi túriktiń qos sarjaly arys sadaǵy keıiptes altyn nur kómkerip tur eken. Kún sáýlesiniń áser, tańbasy emes. Basqa bir qubylys, aqyldan, sanadan tys ǵajaıyp. Jandy, shuǵylaly, altyn nurdan ıilgen alyp sadaq Abaıdyń Arýaǵyna tartqan Alashtyń rýhy eken. Men kórdim».
Al biz júrek tolqytar, jan terbeter bul ǵajaıyp sátti kórgemiz joq. Qadirmendi Muhtar aǵanyń dál kók jelkesinde otyrsaq ta. О́ıtkeni Allanyń mundaı syıy-sırek ushyrasar qubylys kim-kóringenniń janaryna shalynbasa kerek. Demek, kóptiń bári birdeı emes, mıllıonnan – bireý, myńnan – bireý, júzden – bireý, bálkim Táńiriniń ózi alqaǵan jalǵyz nysanaly pendesi! Ábden múmkin ǵoı.
Áýelden qudiretti tabıǵattyń ózi qoldan jasap qoıǵandaı alyp amfıteatr áıgili Qaraýyldyń bir pushpaǵy esepteletin Báıgetóbeniń qutty baýraıyn aımalaı qushaqtap jatyr. Osy aımaqtan aınala-tóńirek quddy alaqandaǵydaı kórinedi. Taqııa tóbeniń etegine, naq ortaǵa jıyrmasynshy ǵasyrdyń sáýletimen boı kótergen dala sahnasy úsh kúnnen beri dý-dýmanǵa oranǵan. Ulan asyr uly toıdyń sán-saltanaty men qyzyq-shyjyǵy mine osy jerde. Aýzymen qus ustaǵan aıtyskerler dodasy, quıqyljyta án shyrqap, kúı tókken ónerpazdar básekesi, dana kemeńgerdi jyrǵa qosqan aqyndar músháırasy birine-biri ulasqan... Endi birde qazaqtyń ulttyq oıyndary báıgeniń túr-túri, kókpar, kúres saıystary qyz-qyz qaınaǵan... Ultynyń júregine uıalaǵan Alashtyń Bas aqynynyń órshil óleńderi men syrshyl ánderi de dúbirli toı aspany astynda tolassyz shalqıdy... Kóshe- kóshe tártibimen tigilgen myńǵa tarta aqshańqan kıiz úıler qalashyǵynyń dýmany da bir mezetke basylmaıdy-aý! Ersili-qarsyly tolqyndaı terbetilgen nópir halyqtyń kól-kósir qýanyshyn óz kózińmen kórý, jan- dúnıeńmen seziný qandaı ǵanıbet. Eýrazııanyń kindigi sanalatyn qasıetti de, kıeli núktede – Uly Abaıdyń Jıdebaıyndaǵy qııal qushaǵy jetpes sán-saltanattyń ár-ár tusynda súıikti jazýshym, mereıi tasyǵan, eńsesi asqaq Muhtar aǵamen áldeneshe ret ushyrasyp júzdesip qalǵanym da este. O basta mán bermegenim ras. Endi qarańyz, kerýen-ýaqyttyń osydan shırek ǵasyr burynǵy uly oqıǵasy – Abaı toıyn eriksiz jańǵyrtyp otyrmyn. Nege umytaıyn?! Barlyǵy da máńgi óshpesteı jadymda. Tórtkúl dúnıeniń tórt buryshynan jınalǵan jurt shashaý shyǵarmaı, qatarlaryn seıiltpesten Semeı topyraǵyna tabandary tıisimen oblys ortalyǵynda jańadan asqaqtaı boı kótergen uly aqynnyń Ortalyq ádebı memorıaldyq mýzeıindegi ulttyq qundylyqtarmen tanysýǵa asyǵady. Biz de sóıttik. Qalyń kóppen birge entelep birimizdi birimiz ıtere-mıtere murajaı tabaldyryǵyn attaǵanda qarsy bettegi qabyrǵaǵa ilingen Abaıdyń áıgili foto-sýretin tamashalap turǵan Muhtar aǵaǵa jolyqtyq. Jazýshynyń qolyn qysyp, áınekti ramanyń zerli jaqtaýyndaǵy andatpa-jazýǵa úńildim. «Meniń bilýimshe, mýzeıdegi eń baǵaly, eń qundy eksponat». Muhańnyń sózi áli kúnge qulaǵymnan ketseıshi... Erteńinde Jıdebaıda, appaq munaralary tamyljyǵan tamyzdyń araıly nuryna shomylǵan irgedegi Abaıdyń ǵajaıyp alyp kesenesine taǵzym etý úshin jaıaýlap jóńkilgen táýep etýshilerdiń sapynan kórip, qaýyshyp jatyrmyz. Júrekter sóılep tur. «Alashtyń aıbyny aıdyndanyp, azat qazaǵymnyń rýhy bir kóterilip qaldy-aý!».
Al Muhtar aǵa Maǵaýın osynaý «Abaıdyń sýreti» essesinde aqynnyń júz jyldyǵyna daıyndyq ótip jatqan qarbalas kezeńniń súle elesin úsh-tórt aýyz sózben túıindep jazypty. Biz sekildi jıyrma jyldyń o jaq-bu jaǵy emes-aý, tup-týra osydan jarty ǵasyr buryn bolǵan kórinisti meılinshe dál jetkizýge tyrysady. Men oqyp otyryp, qaıran qalǵan edim. О́ıtkeni bala Muhtar ol ýaqytta nebári bes jasta ǵoı.
Sonymen Muhań eljireı tebirene jazǵandaı «Abaı toıy! Barǵan – baqyt, barmaǵan – arman». Qazaq Eli dúrkiretip, dúbirletken uly asqa, uly merekege bas-aıaǵyna deıin qatysyp, baqytqa bólendik. Shúkir! Endigi arman – uly oıshyl áýlıeniń qos ǵasyrlyq toıyn urpaqtarymyz kórgeı.
Uly Ustazdyń toıynan shat-shadyman shabytpen oralǵan Muhtar Maǵaýın de oı sýatynyń móldir de nárli bulaǵyn aǵytqan. Kópten mazalap, kókeıde túzilgen shyraıly, shúıgin shyǵarmanyń alǵashqy shtrıhtary qaǵazǵa túsipti. «Meniń jumys bólmemde, jazý stolynyń syrtynda, kitap sóresimen astasqan Abaı sýreti tur. Men úshin sýret emes, tiri tulǵa...» Osylaısha qyzyl til ushyndaǵy syrly sózben órilgen Abaı beınesine baılanysty tartymdy hıkaıa leıtmotıvi jalyqtyrmaı jeteleı beredi, jeteleı beredi. Ár sózin, ár pikirin, ár oıyn jan-jaqty súzgiden ótkizip, ıaǵnı mı domnasynda balqytyp baryp áńgime órbitetin kidi qalamger jalańdyqqa urynbaı, taban tirer tııanaq-tetikti tirek etedi. Bul Maǵaýın mashyǵynyń saralyǵyna áýelden tán aınymas qasıet. О́zgeshe ádet-minez dese de jarasqandaı. Máselen, aqyn taǵdyryna, aqyn talaıyna, aqyn taýqymetine qatysty aıtpaq júrek jardy baıanyn Abaıdyń fotoǵa túsken kezdegi kúndelikti kóńil kúıinen, dál sol mezgilde syr tolqytqan óleńderinen izdeıdi.
Ataqty jazýshy aǵamyz, uly aqyndy tikeleı rýhanı babasy sanaıtyn Muhtar Maǵaýın «Abaıdyń sýreti» atty esse-povesinde 1896 jyly túsirilgen barshaǵa máshhúr jalǵyz fotony tilge tıek ete otyryp, nebir qyzǵylyqty derekterdi alǵa tartady. Aıtpaqshy, jazýshy aǵamyz kóp rette álgi fotomen birge áýesqoı sýretshi Pavel Dmıtrıevıch Lobanovskıı (1857-1887) qaryndashpen týra qarap otyryp salǵan aqyn sýretin de negizge alady. Árıne, bul mıras ta dáldik úshin taptyrmaıtyn dáıek qoı. Áskerı qyzmetker «Halyq erki» tobyna qatysqany úshin Rostovtan Semeıge tórt jylǵa jer aýdarylǵan. Abaımen tanysyp, 1887 jyly beınesin salǵan. Ári tanymdyq, ári eleń etkizer derekti dáıektemelerdi sheber toǵystyra áńgime órbitetin suńǵyla sýretker Abaıdyń foto-beınesine jiti úńilip qana qoımaı, uly tulǵanyń bolmys-bitimin, minez-qulqyn, adamı qadir-qasıetin, táńir syılaǵan ózgeshe daryn qabilet tabıǵatyn ǵylymı dálelder negizinde jan-jaqty ashyp kórsetedi.
Joǵaryda qadap eskertkenimizdeı, bitim-boljamy bólek strýktýraǵa qurylǵan týyndyny oıdaǵydaı oryndaý úshin avtor estelik-áńgimelerge kóbirek júgingen. Onda da «anaý aıtypty, mynaý aıtypty» tárizdi ekinshi-úshinshi bireýlerdiń dolbary emes, Abaıdyń júzin kórip, sózin tyńdaǵan, tálim-tárbıesin alyp, ónege-ósıetin estip ósken etjaqyndarynyń saǵynysh pen syrǵa toly lebizderi.
Munyń kópshiligi Abaı tulǵasyn ár qyrynan jarqyratyp kórsetýge, Aqyn obrazyn nanymdy da, shynaıy somdaýǵa, Ǵulama beınesin has sheber bádizshideı músindeýge septigin tıgizgeni sózsiz. Úlken júrekti danagóıdiń adamdyq qadir qasıeti men minez-qulqyn da tereńirek tanyp bilýge qulshynǵan qalamgerdiń jankeshti izdenisi atoılap shalynady.
«Ejelgi qazaqtyń sán-saltanaty degende, Abaıdyń aıryqsha qumartqan bir isi – balýan baptaý. As pen toıda Abaıdyń aty báıgeden kelse, balýany taǵy jyǵýy kerek. Taza qazaqy minez. Tek Abaı úshin munyń bári maqtan ǵana emes, qyzyq. О́ıtkeni Abaı jıyn-toısyz-aq balýan kúrestire bergen. Aılap baptaǵan jyl boıy qolynda ustaǵan. Bul rettegi Abaıdyń eń ataqty balýany – kereı Baıquda. Jaýyryny jerge tımegen túıe balýan Baıquda týraly kóp derek, qyzǵylyqty hıkaıalar saqtalǵan. Abaı Baıqudany Qarqaralyda, Semeıde, Ombyda, Kerekýde, el ishindegi ataqty as pen dúbirli toıda talaı kúreske salǵan.
Qazaqty da, muńǵyl men tatardy da, orysty da jyǵyp bergen. Keıin qartaıǵanda aldyna mal salyp, basyna úı tigip, óz jurtyna qurmetpen qaıtarǵan eken... (Maǵaýııa Qurymbaıulynyń áńgimesi).
Bul estelikti áńgimelegen Maǵaýııanyń ákesi Qurymbaı Bitenuly (1830-1902) jazýshy aǵamyzdyń babasy bolyp tabylady. Aqsaqal Abaımen jaqsy tanys-bilis bolǵan. Birde jazǵy jaılaýda Baýyrdan Jotaǵa shyqqan Abaı sýy mol, shóbi shúıgin Baqanas ózeniniń boıyndaǵy jazıraǵa qatty qyzyǵady. Ol zamanda el tyǵyz otyrady, bos jer joq. Sóıtse de jasy kishi, basy úlken dosynyń nıetin túsingen Qurekeń Abaı aýylyn óziniń ata qonysynyń etegine ákelip qondyrypty. Sodan bastap syılas dostyqtary bekip, aǵaly-inili bop ketedi. Aqynnyń ataqty «Jaz» óleńi sekildi birneshe tabıǵat lırıkasy osy Shubartaýdyń sulý saıasynda dúnıege kelgen. Muhtar aǵanyń ózi udaıy arqalanyp aıtyp, jazyp júretini bar: Abaı Atam Qurymbaı shańyraǵyna «Sóz ustaǵan ul týsyn, El ustaǵan bı týsyn!» dep bata bergen kórinedi. Uly danyshpannyń aq tilegin Alla taǵala da hosh kóripti deımin men ishteı. Ras. Bul jaǵdaıdy búgingi urpaqtyń biri bilse, ekinshileri habarsyz ǵoı. Ǵıbratty izgi úlgi-ónege osyndaı bolar.
Reti kelip turǵanda aıta keteıin. Joǵaryda Maǵaýııa qarııanyń esteliginde sóz bolatyn Abaı atamyzdyń jaýyryny jer ıiskep kórmegen túıe balýany Baıqudanyń apaıy Tákennen meniń ákem Orynbaıdyń ákesi Elshibek týady.
Senesiz be, qadirmendi oqýshym, jumys barysynda, jazý ústinde men «Abaıdyń sýretin» áldeneshe márte oqyp shyqtym. Keminde tórt-bes ret shyǵar. Qaıyra súzip teksere zerttep úńilgen saıyn belgili jazýshy Muhtar Maǵaýınniń qatpar-qatpar oılarynyń beımálim astarlaryn arshı túskendeımin. Soqtaly oılar silemi qıly-qıly sezimge túsirgeni málim. Ár baılamynyń, ár pikiriniń psıhologııasy men fılosofııasyn jitirek uǵa túskendeımin. Uly tulǵanyń búkil bolmys bitimin tanyp bilýge qulshynǵan ádebıetimizdiń búgingi alyby Maǵaýınniń de maqsat-muratyn seze túskendeımin.
Sondyqtan da júrek josyǵyn tyńdaýǵa týra kelip tur. Demek, jazýshy kózqarasyn qaýzaı tússek deımiz. Abaı portretine janar júgirtken Muhań óz dáýirlesterinen moıny da, oıy da ozyq dara danyshpannyń syrt kelbetine, júris-turysymen, kıim kıisine de aıryqsha nazar aýdarady. Jaı ǵana qaramaıdy, qur ánsheıin tamashalamaıdy. Kóregen, ótkir oı-kózin «jumbaq jannyń» arpalysty kúızeliske túsken ishki álemine qadaıdy. «Bar kiltıpan júris-turysta emes. Biraq júris-turys, ádet-daǵdysyz adamnyń ózindik keıpi de joq» dep múldem ózgeshe sheshim, bólekshe baılam jasaıtyn avtor jıǵan-tergen derekterine súıene otyryp, kemeńger aqyn mineziniń syr-sıpatyn syrly sózben sulbalaýǵa umtylady.
«Abaıdyń jas kezindegi, syrt kózge birden urǵan minezi – tákappar, menmendik. Tike, shuǵyl sóıleý, kimdi bolmasyn basyp otyrýǵa tyrysý. О́mirdegi ornyn tanymaǵan, máńgilik muratymen tabys-
paǵan kezdegi syrtqy tolqyn. Aqyl darııasy keneresine jetip, jasy toqtalǵan kezde baısal sabyrǵa kóshedi. Biraq áli de astam. Kóp uzamaı, máńgilik kórkem shyǵarmalary dúnıege kelip, óneri kemeline tolǵan shaǵynda danalyq keıipke, áýlıe kebine kóshedi. Ýaqyt oza kele, ýaıym qabyndap, el muńy jeke bas qaıǵysyna astasqan shaqta, ózi aıtqandaı, «ishi ólgen, syrty saý», bar tirshiligi tuıyq, ıi jumsaq, minezi keshirimdi, táýbasy mol, muńdy beınege aınalǵanyn kóremiz. О́ziniń oıly, syrly, órnekti jazýyn aldanysh qylady, qudaı sózi Qurannan súıenish tabady...».
Psıholog qalamgerdiń toqtamdy tujyrymy eleń etkizeri daýsyz. Kóp estilmegen, jıi jazylmaǵan odaǵaı pikir. Zerdelesek anaý aıtqandaı aýytqýshylyq sezilmeıtin sekildi. Kerisinshe Muhańnyń ózi megzegendeı «jutań derekterden» shym-shymdap túzilgen batyl nobaıdyń keskin-keıpi anyq bederlengendeı. Nanymdy! Shynaıy!
Ilkide eskertkenimiz bar, jazýshy bul týyndysynda Abaı obrazyn somdaýda ózgeshe óris, sony tynys tanytady. Romanǵa bergisiz jetpis bettik syr-sıpaty bólek dıapozondy dúnıeniń kótergen júgi zilmaýyr. Tarıhı-tanymdyq, derekti esseniń oıǵa shomdyrar tolǵaqty tustary jetkilikti.
Qabyrǵaly qalamgerdiń joǵaryda sóz etken essesi týraly oı-tolǵaýymyzdy Muhańnyń óz sózimen túıindegim keledi.
– Álbette, Abaıdyń eń aıshyqty sýreti – onyń máńgilik murasy. Biraq uly mura – qudiretti rýhtan ǵana týyndamaq, al qudiretti rýh – qudaı súıgen tulǵaǵa ǵana darymaq. Qazaq arýaq qonǵan deıdi. Arýaq qonǵan! Alashtyń ulttyq ádebıetiniń bes júz jyldyq tarıhynda arýaq qonǵan úsh-aq adam boldy: Shalkıiz jyraý, Buhar jyraý jáne Abaı. Bulardyń ishinde bizge birshama tolyq jáne naqty jetkeni – Abaı ǵana. Sol Abaıdyń ózi boıyndaǵyny túgel shyǵarýǵa múmkindik tappady. Eki alaqany da jabyq, jumbaq qalpynda ketti. Biraq baryna táýba!
Janat ELShIBEK,
Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń laýreaty
Oqýshyǵa kórkem ádebıetti oqytýdyń joly qandaı?
Ádebıet • Búgin, 16:45
Qazaqstan men Aýstralııa syrtqy saıası vedomstvolary onlaın kezdesý ótkizdi
Qazaqstan • Búgin, 16:44
Astana IT university: Bilim sapasynan sıfrly transformasııaǵa
Bilim • Búgin, 16:40
Adamzat soǵystan emes ınfeksııadan kóp zardap shekti – ǵalym
Koronavırýs • Búgin, 16:40
Sheneýnikterdiń kesirinen balalar sport seksııalaryna qatysa almaı otyr
Qoǵam • Búgin, 16:28
Q.Toqaev AQSh-taǵy elshige Baıden ákimshiligimen yntymaqtastyqty jolǵa qoıýdy tapsyrdy
Prezıdent • Búgin, 16:22
SES shara qoldanbaı otyr: Almatydaǵy Áýezov aýdanynyń ákimi karantın erejesin buzǵan
Aımaqtar • Búgin, 16:18
Shymkentte «Aqyldy aıaldamalar» ornatylady
Aımaqtar • Búgin, 15:55
Dárigerler «vaksınadan qaıtys bolǵan» zeınetkerge qatysty málimdeme jasady
Álem • Búgin, 15:48
«Qaýipti zat tabyldy»: Qaraǵandyda temirjol vokzaly qorshaýǵa alyndy
Aımaqtar • Búgin, 15:42
Aqtaýda «О́rmekshi adam» paıda boldy
Vıdeo • Búgin, 15:39
Jambylda 4 aýyl ishimdik satýdan bas tartty
Aımaqtar • Búgin, 15:38
Alık Shpekbaev «Eń belsendi memleket qaıratkeri» atandy
ANTIKOR • Búgin, 15:36
Bas basylymnyń PDF nusqasy aqyly negizge aýysty
Egemen Qazaqstan • Búgin, 15:30
Memleket basshysy Máýlen Áshimbaevty qabyldady
Prezıdent • Búgin, 15:14
Azııa chempıonaty: Aıdos Sultanǵalı men Almat Kebisbaev fınalda
Sport • Búgin, 14:57
Bıyl Nur-Sultanda 7 myń úlesker baspanaly bolady
Elorda • Búgin, 14:50
Májilis EAEO týraly shart aıasynda jańa ratıfıkasııalyq zań jobalaryn maquldady
Parlament • Búgin, 14:34
Shymkentte «Jumyspen qamtýdyń jol kartasy» aıasynda 392 jumys orny ashylady
Aımaqtar • Búgin, 14:17
Tarazda karantın talaptaryn buzý toqtamaı tur
Aımaqtar • Búgin, 14:07
Elordada segizinshi velomaýsym bastalady
Elorda • Búgin, 13:51
ShQO-da jol qyzmetiniń 80 basshysy ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy
Aımaqtar • Búgin, 13:40
NIS túlegi robot-tehnıka boıynsha tegin onlaın kýrs bastady
Tehnologııa • Búgin, 13:28
Grek-rım kúresinen Azııa chempıonatynyń alǵashqy kúngi jeńimpazdary
Sport • Búgin, 13:13
Ekibastuzdaǵy «Maınıng» fermasy otqa orandy
Oqıǵa • Búgin, 13:06
Polısııa qyzmetkeri jasóspirimniń ólimine sebep boldy
Oqıǵa • Búgin, 13:03
Aýyldaǵy qyzmetkerler úshin turǵyn úı salynady
Qazaqstan • Búgin, 12:54
Bıyl «Shańyraq» baǵdarlamasy boıynsha 800 myń páter beriledi
Qoǵam • Búgin, 12:50
Ertis ózeninde balyqtardyń ne sebepti qyrylǵany belgili boldy
Ekologııa • Búgin, 12:45
Jeńis kúnine arnalǵan áskerı parad bola ma?
Qoǵam • Búgin, 12:39
О́tken jyly 140 myńnan astam turǵyn úı paıdalanýǵa berilgen
Qazaqstan • Búgin, 12:25
Elimizde dollar baǵasy birden tómendedi
• Búgin, 12:17
Elordalyqtar koronavırýsqa qarsy vaksınany belsendi qabyldaýda
Elorda • Búgin, 12:16
Vıse-mınıstr: Baspana kezegine qaıta tirkelýge jol berilmeıdi
Qoǵam • Búgin, 12:15
Altyn buıymdardy qoldy etken jigit qolǵa tústi
Aımaqtar • Búgin, 12:04
Búgin bir óńir «jasyl» aımaqqa ótti
Aımaqtar • Búgin, 11:55
Petropavlda úsh aıda 211 ınternet-alaıaqtyq tirkelgen
Aımaqtar • Búgin, 11:47
«Aqjaıyq» bapkeri match kezinde ınfarkt aldy
Fýtbol • Búgin, 11:40
Koronavırýsty jappaı vaksınasyz jeńý múmkin emes – almatylyqtar
Koronavırýs • Búgin, 11:29
Almatyda beton aralastyrǵysh kólik dúkenge soǵyldy
Vıdeo • Búgin, 11:20
Antıkor qalalar men eldi mekenderdegi túıtkildi máselelerdi sheshýde
ANTIKOR • Búgin, 11:17
Mektepten órt shyǵyp, 20-ǵa jýyq oqýshy qaza tapty
Oqıǵa • Búgin, 11:15
Qazaqstanǵa AstraZeneca vaksınasy jetkizile me
Koronavırýs • Búgin, 11:04
Almatydaǵy saýda úıiniń mańyndaǵy jol apatyna qatysty sot saraptamasy shyqty
Aımaqtar • Búgin, 10:57
Aýa raıy • Búgin, 10:43
Qyzylordada karantındi buzǵandarǵa 11 mln teńge aıyppul salyndy
Aımaqtar • Búgin, 10:36
Qazaqstanda kınoteatrlar men karaokeler qaıta ashylady
Qoǵam • Búgin, 10:31
Qazaqstanda 435 myńnan asa adam vaksına saldyrdy
Qoǵam • Búgin, 10:08
Bıyl 133,3 myń adam «Eńbek» baǵdarlamasymen jumysqa ornalasty
Qoǵam • Búgin, 09:50
О́tken táýlikte 1584 naýqas koronavırýstan aıyqty
Koronavırýs • Búgin, 09:28
Qazaqstanda jyl saıyn 11,8 mln qusqa vaksına salynady
Qoǵam • Búgin, 09:26
Elimizde taǵy 2229 adam koronavırýs juqtyrdy
Koronavırýs • Búgin, 09:11
Nur-Sultanda aýa sapasy nasharlaıdy
Aýa raıy • Búgin, 09:05
Nan baǵasyn turaqtandyrý jobasy talqylanýda
Qoǵam • Búgin, 08:34
Tennıs • Búgin, 08:30
Rýhanııat • Búgin, 08:28
Sport • Búgin, 08:26
Ekpeden keıin antıdeneniń bar-joǵyn teksere alady
Medısına • Búgin, 08:23
Koronavırýs • Búgin, 08:21
Saýda ortalyqtarynda vaksına salady
Qoǵam • Búgin, 08:17
Indetten saqtyq qana qutqarady
Aımaqtar • Búgin, 08:15
Qaı eldiń teleserıalyn kóresiz?
Qoǵam • Búgin, 08:12
Tanym • Búgin, 08:10
Zeınetaqy qarajaty baspana baǵasyna áser etti
Ekonomıka • Búgin, 08:06
3 mıllıonynshy tonna alıýmınıı
Ekonomıka • Búgin, 08:05
Nelikten jurttyń bári prezıdent bolǵysy keledi?
Saıasat • Búgin, 08:01
О́mirmen qoshtasýǵa medısınalyq turǵydan kómektesý
Álem • Búgin, 08:00
Tehnologııa • Búgin, 07:58
Front-keńseler qyzmeti tıimdi me?
Saıasat • Búgin, 07:57
Uqsas jańalyqtar