Múmkindigi shekteýli jandar bizben birge bir qoǵamda ómir súrýde. Biraq olardy belsendi ortadan sırek kóretinimiz ras. Olardyń ózgeler sekildi ómir súrýi, jumys isteýi qanshalyqty qıyn ekeni aıtpasa da túsinikti. Qazir bizdiń qoǵam órkenıetti kózqarasqa beıimdelip keledi. Aramyzda múmkindigi shekteýli jandarǵa kedergisiz bolashaq syılap, ózderine jaqyn tartyp, jan-jylýyn berýge nıetti janashyr jandar da az emes.

Bir nársege bir nárse sebepshi bolady ǵoı. Ádettegideı jumysyma qaraı asyǵyp kele jatyr edim:
– Apaı, gúl satatyn kıosk qaı burylysta edi? – degen daýys estildi.
– Dál osy burylys qoı. Saýda úıine qarama-qarsy, – dedim qyz balaǵa baǵyt siltep.
– Rahmet. Búgin anama gúl syılaıyn dep edim...
– Anańnyń týǵan kúni me? Atyń kim?
– Joq, apaı, búgin zaǵıptar kúni ǵoı. Atym – Argúl.
Birtúrli bolyp qaldym. «Búgin ózi qaı kún edi», dep tipti sasqalaqtap esime de túsire almadym. Kúntizbeni qarasam, 13 qarasha 1984 jyldan beri Halyqaralyq zaǵıptar kúni bolyp atalyp ótedi eken. Dereý oblys ortalyǵyndaǵy Múgedekter ortalyǵyna, zaǵıptarǵa arnalǵan kitaphanaǵa habarlasyp, osy ataýly kúnge oraı jumys barysy, qyzmet jaǵdaıymen tanysqym keletinin, tipti «Argúldiń anasyn bilesizder me?» dep suradym. Argúldiń anasynyń ótinishi boıynsha onyń aty-jónin jazbadyq. Tek ol kisige amandyq, saýlyq tileımiz.
– Bul kún – osydan II ǵasyr buryn dúnıege kelgen fransýz tıflopedagogi Valentın Gaıýıdiń týǵan kúni. Álemde birinshi ret zaǵıptarǵa arnap mektepterdi ashyp, bilim bergen adam. 1784 jyly V.Gaıýı óz qarajatyna zaǵıp jandarǵa arnalǵan bederli «Ýnsıal» dep atalatyn qaripterdi oılap taýyp, jazýǵa arnalǵan quraldar jasaǵan. Bizdiń kitaphana da jyl saıyn bul kúndi atap ótedi, – dedi kitaphana basshysynyń orynbasary Lázzát Qýantaeva.
Jalpy, kitaphananyń 2 600-den asa oqyrmany bar, sonyń ishinde 900-den asa zaǵıp jandar osy kitaphanaǵa tirkelipti. Oblys boıynsha kóz múgedekteriniń sany 3 myńnan asady. Osydan-aq zaǵıp jáne kózderi nashar kóretin jandardyń qoǵamdyq-rýhanı belsendilikteri deni saý adamdardan kem emes ekenine anyq kóz jetkizesiz.
Kitaphanada «Braılmen jazý jáne oqý úıirmesi» jumys isteıdi. Úıirmeniń arnaıy mamandary zaǵıp jandarǵa núkteli-bederli shrıft boıynsha oqý-jazýdy úıretedi. Sonyń biri – Albına Muhamedınova tıflo-kabınetiniń («tıflo» zaǵıptarǵa arnalǵan degen sóz) kitaphanashysy.
Albına kabınette zaǵıp jandarǵa Braılsha jazýdy, kompıýterdi qoldanýdy úıretedi. 2012 jyldan beri dástúrli túrde Tuńǵysh Prezıdent kúnine oraı «Braılsha oqımyz jáne jazamyz» baıqaýyn uıymdastyryp keledi. Al oqytýshy Roza Qulysheva bolsa, arnaıy kitaphanalarda kóz janarynan aıyrylǵan adamdarǵa gazet, jýrnaldardan aqparattar oqıdy, daýystap oqý saǵattaryn ótkizedi. Sondaı-aq tehnık-restavrator Azat Túkıev kitaphanadaǵy barlyq arnaıy tıflo-tehnıkany jóndeıdi jáne kitaptardy oqyrmandardyń úıine aparady, aýystyryp alyp keledi.
– Úıden shyǵa almaıtyn zaǵıp jandar az emes, olarǵa oqıtyn kitaptaryn úıine aparyp beremiz. Bir jumada bir ret baryp kitaptardy aýystyryp turamyz. Qazir qyzmet kórsetý bólimi «Telefone book» qyzmeti arqyly jumys isteıdi. Telefon arqyly suranysy boıynsha kitaptardy oqıdy. Suraqtarǵa jaýap beredi, – deıdi Azat.
Sondaı-aq tehnıka men tıfloquraldar kórmesi uıymdastyrylyp, kitaphanaǵa nashar kóretin balalarǵa arnalǵan mektep-ınternat oqýshylary men qyzmetkerleri de keledi. Oqý zalynda kez kelgen adamǵa oı salatyn, «Saýsaq ushyndaǵy álem» atty bederli-grafıkalyq quraldar men bederli jáne dybystandyrylǵan kitap kórmesi qoıylypty. Kópshilikke «Zaǵıptar men kózi kóretinder arasyndaǵy qarym-qatynas etıkasy» taqyrybyndaǵy jadynamalardyń taratylýy adamdarǵa aınalaǵa kóz sal degendeı oı salady.
Kitaphana oqyrmandary braıl skaneri men prınterin keńinen qoldanady. Al jastar arasynda daýystap oqıtyn mashınalar men arnaıy kompıýterlerge yqylas zor. Aýyldaǵy oqyrmandardyń tapsyrystary boıynsha olarǵa túrli tasymaldaǵyshtarǵa jazylǵan kitaptar jetkiziledi.
– Árıne, zaǵıp jandar úshin Lýı Braıldyń orny erekshe. Zaǵıptarǵa qolaıly, núkteli-bederli jazý júıesin engizgen ǵalym. Bul – kózi kórmeıtinder úshin múmkindik beretin kitaptar, notalar, matematıkalyq belgiler. Lýı Parıjde 1809 jyly dúnıege kelgen, 3 jasynda ákesiniń sheberhanasynda pyshaqpen oınap otyryp, baıqaýsyzda kózin jaraqattap alady. Sodan 16 jasynda zaǵıptarǵa arnalǵan ámbebap núkteli-bederli jazý júıesin oılap tabady. Braıl jazý júıesi 1870 jyly Parıjdegi zaǵıptardyń halyqaralyq kongresinde resmı bekitildi. Búkil álemdegi zaǵıptar úshin jazýdyń jáne kitap basýdyń birden-bir tıimdi júıesine aınaldy, – deıdi L.Qýantaeva.
Jalpy, kitaphanada 70 myńdaı kitap qory bar bolsa, onyń 32 myńy – arnaıy kitaptar. Mysaly, dybystandyrylǵan jáne núkteli-bederli shrıftermen jazylǵan kitaptar. Orys tilinde kitaptar jetkilikti, satyp alýǵa bolady. Másele – qazaq tilindegi kitaptardyń azdyǵy.
Lázzat Serikqyzynyń aıtýynsha, kitaptardy satyp alýǵa qarjy az bólinedi. Kitaptar qymbat. Mysaly, Á.Nurpeıisovtiń bir ǵana «Qan men ter» romany núkteli-bederli shrıftimen 16 dana kitap bolady. О́kinishtisi, zaǵıptarǵa naǵyz kerekti «Núkteli-bederli shrıftimen jazylǵan» kitaptar elimizde shyǵarylmaıdy.
Aqan Qasymov – birinshi qazaq tıflopedagogi, 1963 jyly qazaqsha Braıl árpin, núkteli-bederli shrıfin engizgen ǵalym. Bul kisi jaıly Lázzat málimetter jınastyryp júr eken. Bizdiń jerlesimiz 1928 jyly Aqsýda týǵan. Bul kisiniń ózi de ómir boıy zaǵıp jan bolǵan eken. Aqan Qasymov jasaǵan núkteli-bederli shrıftimen jazylǵan qazaqsha kitaptar 1991 jylǵa deıin shyǵarylyp turypty. Osy kisiniń jazǵandary arqyly kózi nashar kóretin zaǵıp jandar sol kezderi qazaqsha oqı alǵan.
– Sondyqtan qazir ár kitaphana qazaqsha kitaptardy ózderi daıyndaýda. Biz de 2-3 jyldan beri Braıl tásili boıynsha kitaptardy prıntermen ózimiz shyǵaramyz. Bir kitap shyǵarý úshin bir jyl kerek. Dybystandyrylǵan kitaptar tezirek jasalady. Mysaly, «Qazaq dalasynyń aýyzsha óneri» jobasy boıynsha ertegiler, jyrlar, ańyzdar, «Qazaq batyrlary» jobasy boıynsha núkteli-bederli shrıftimen jazylǵan kitaptar bar. Dybystandyrylǵan kitaptar «Jan alaýy» atty dybys jazý stýdııamyzda jazylady, – deıdi kitaphana basshysynyń orynbasary.
Aldyńǵy jyly oblystaǵy «Ana tili» ortalyǵynyń dırektory Sholpan Kinjikovanyń avtorlyǵymen Braıl qarpimen qazaq tilin úırenýge arnalǵan kitap basylyp shyqty. Kitaptyń shyǵýyna Braıl júıesin meńgergen arnaıy kitaphananyń mamandary kómektesken.
Sonymen qatar burynǵy oblystyq Tilderdi damytý jónindegi basqarmanyń bastamasymen zaǵıp jandarǵa arnalǵan «Kún sáýlesi» jobasy da jalǵasýda. Maqsaty – zaǵıp jandardy qoǵamdyq ómirge tartý, olardy «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń baǵyt-baǵdarymen tanystyrý ári olardyń ózara rýhanı baılanys ornatýyna jaǵdaı jasaý.
Jobaǵa qatysýshylar qazaq halqynyń dástúr-saltyn, mádenıetin arnaıy Braıl júıesine negizdelgen optıkalyq qurylǵylar, tıfloqurylǵylar, relefti-grafıkalyq (zaǵıptarǵa) jáne jazyq baspaly (kózi nashar kóretinderge) oqý quraldary jáne jańa aqparattyq tehnologııalar arqyly úırenýde.
– I.Nestorev, D.Qasenuly, A.Orazymbetuly, S.Táýekeluly, K.Ámirov, V.Kossovıch, B.Qudyshqyzy sııaqty zaǵıp jandar – turaqty oqyrmandarymyz. Árqaısysy – saýsaq ushyndaǵy jaryqqa táýeldi taǵdyrlar, árqaısysy aqyn, ánshi, gıtarashy, dombyrashy jandar. Kitaphanamyzdyń ardagerleri Islám Qaıyrbekuly, Natalıa Mazýrına, Natalıa Bochkareva, Jibek Bashırova, Natalıa Kasatkına sııaqty burynǵy basshylardy da zaǵıp jandarmen jumys istegen janashyr jandar retinde eske alamyz, – dedi L.Qýantaeva.
Bıyl «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda kitaphanada «Biz turatyn óńir» jobasy júzege asyrylýda. Zaǵıp jáne múgedek jandarǵa arnalǵan bul áleýmettik joba respýblıkalyq jobaǵa engizilgen. Múgedekter degende barlyq sanattaǵy múgedekter qamtylady, kóz múgedekteri, arbadaǵy, sańyraý, mylqaý, saqaý jandar bar ǵoı aramyzda. Sondyqtan jobalar kórip, sıpalap qarap, sýretti dúnıelerdi ustap, sezine alatyndaı etip jasalǵan.
– О́ńirdiń kartasyn jasadyq, ol taktıldi (qolǵa sezimdi), jaryqtalǵan (nashar kóretin azamattar jaryqty kóredi), núkteli-bederli shrıftimen jazylǵan jáne jalpaq basylymda úlken shrıftimen jazylǵan kitaptarmen jáne aýdıojazbamen tolyqtyrylǵan. Endi múgedek balalarǵa arnalǵan «Balalar ólketanýy» degen jobany bastaımyz, – deıdi L.Serikqyzy.
Oblys kartasynyń jańa nusqasy jáne kózderi nashar kóretin jandarǵa arnalǵan qasıetti jerlerdiń nusqaýlyǵy jańartylypty. Kitaphana oqyrmandary úshin oblystyń sáýlettik qurylymdarynyń maketteri jasalǵan. Oqyrmandar nusqaýlyqty ártúrli formada tańdaı alady: qazaq jáne orys tilderindegi aýdıonusqasyn nemese bederli sýrettermen, taktıldi mátinmen jáne kózi nashar kóretinderge arnalǵan jazýy úlken túsiniktemeleri bar kitap arqyly da qaraýǵa múmkindikteri bar. Jınaq jaryqtandyrylǵan kartamen tolyqtyrylýda.
L.Qýantaevanyń aıtýynsha, múmkindigi shekteýli oqyrmandardy elimizdiń, óńirdiń qasıetti jerlerimen tanystyryp, rýhanı, mádenı, geografııalyq qyzyǵýshylyqtaryna kómektesý qolǵa alynǵan. Oqyrmandardyń arasynda elimizdiń qasıetti, kórikti jerlerine bara almaıtyn, kóre almaıtyn zaǵıp jandar, múgedekter arbasynda otyrǵan jandar da bar. Sondyqtan jobalar kórip, sıpalap qarap, sýretti dúnıelerdi ustap, sezine alatyndaı etip jasalǵan.
Bıyl «Biz turatyn óńir» áleýmettik týrızm jobasy arqyly kitaphanada Baıanaýyldaǵy Jasybaı kóliniń, Máshhúr Júsip meshitiniń shaǵyn kórinisi aǵashtan jasalyp, qoıyldy.
– Joba áleýmettik týrızmdi damytýǵa múmkindik beredi. Týrızm múmkindigi shekteýli jandarǵa da qoljetimdi bolady. Biz kúz aıynda óz kitaphanamyzdyń oqyrmandarymen, qarttar úıiniń qamqorshylarymen jáne basqa da múmkindigi shekteýli jandarmen birge Ertis ózeni jaǵalaýyna bardyq. Sol kezde olar kózderine jas alyp, uzaq ýaqyttan beri ózendi, sýdy kórýge endi shyǵyp turǵandaryn aıtty. Aldaǵy ýaqytta áleýmettik týrızmdi damytý jobasy arqyly oqyrmandarymyzǵa osyndaı sátti múmkindikter syılaımyz, – deıdi kitaphanashy.
Pavlodar oblysy
BQO-da jel sot ǵımaratynyń shatyryn ushyryp áketti
Aımaqtar • Keshe
Toqaev pen Pýtınniń kezdesýi 2,5 saǵatqa sozyldy
Prezıdent • Keshe
Birneshe óńirde aýa raıyna baılanysty eskertý jarııalandy
Aýa raıy • Keshe
Qazaqstan Prezıdenti Reseı basshysymen kelissóz júrgizdi
Prezıdent • Keshe
TMD sammıti qazan aıynda ótedi
Prezıdent • Keshe
Qasym-Jomart Toqaev Reseı Prezıdentimen kezdesti
Prezıdent • Keshe
«Atyraý» fýtbol klýbynyń bas bapkeri qyzmetinen bosatyldy
Fýtbol • Keshe
«AMANAT» sheneýnikterdi jaýapkershilikke tartady
Qoǵam • Keshe
Velosıped mingen balanyń kesirinen eki kólik soqtyǵysty
Oqıǵa • Keshe
SQO-da jeti aıda 464 ınternet-alaıaqtyq tirkeldi
Qoǵam • Keshe
Almatyda qala qurylysynyń keńesi quryldy
Aımaqtar • Keshe
Memleket basshysy jumys saparymen Sochı qalasyna bardy
Prezıdent • Keshe
Elordada Áýezov kóshesi ýaqytsha jabyldy
Elorda • Keshe
Shýchınsktegi oıyn alańynda 9 jastaǵy bala jaraqat aldy
Aımaqtar • Keshe
Mektep dırektorlarynyń jalaqysy ósýi múmkin
Bilim • Keshe
Eki oblysta din máseleleri týraly aqparattyq jumys júrgizildi
Aımaqtar • Keshe
Jyl basynan beri elordada 456 órt tirkeldi
Elorda • Keshe
Aqtaýda jasóspirim kópqabatty úıden qulap ketti
Oqıǵa • Keshe
Kólik polısııasy esirtki taratý arnasynyń jolyn kesti
Qoǵam • Keshe
Nur-Sultanda mektep salynatyn ýchaskeler belgilendi
Elorda • Keshe
Qazaqstannyń eki qalasynan Vetnamǵa áýe reısteri qatynaıdy
Qazaqstan • Keshe
Atyraý oblysynda áskerı qyzmetshi kóz jumdy
Aımaqtar • Keshe
Qazaqstan mektepteri bes kúndik oqý aptasyna kóshedi
Bilim • Keshe
Demalys kúnderi aýa raıy qandaı bolady
Aýa raıy • Keshe
Almatyda alaıaqtyq deregine qatysty kúdiktiler ustaldy
Oqıǵa • Keshe
Elimizde bir jylda qant 86,6% qymbattady
Qoǵam • Keshe
Jer kadastry bazasynyń jumysy tolyq qalpyna keltirildi
Qoǵam • Keshe
О́skemende esirtki tasymaldaǵan qylmystyq top ustaldy
Qoǵam • Keshe
Elordada Ortalyq Azııa volonterler forýmy bastaldy
Elorda • Keshe
Reseıde oq-dári qoımasy órtendi
Oqıǵa • Keshe
Golovkın men Alvares bir aıdan soń rıngte kezdesedi
Kásipqoı boks • Keshe
Aqmolada qarjy pıramıdasyn uıymdastyrǵandar ustaldy
Aımaqtar • Keshe
Jyl sońyna deıin elimizde 5 ushaq satyp alynady
Qoǵam • Keshe
Uqsas jańalyqtar