Keıde bizdi áldeqashan baılap-matap tastaǵan sıfrlar sıvılızasııasy eń sońynda áripter álemin jutyp baryp jaı tabatyndaı krinedi. Beınelep aıtsaq, arystan jal jas tolqyndar kári jartasty jaǵasynan alǵandaı alasapyran ýaqyt. Birin-biri jalmap, jutyp qoıǵysy kelip jantalasqan tehnologııalar tartysy kim-kimdi qurdymǵa súırelep jatqanyn bilip bolmaısyń. Alaıda sol tolqyndar kári jartasty olardyń emes, túptiń-túbinde úzdiksiz tamyp turǵan tıtimdeı tamshy kúl-talqan qylatynyn eshqashan sezbeıdi.

Álem kitap betterine jazylý úshin jaralǵan
Stefan Mallarme
Qaıbir jyldary argentınalyq Marta Mınýhın esimdi sýretshi qyz Germanııanyń Kassel qalasynda ejelgi Grekııadaǵy Parfenon ǵıbadathanasynan aýmaıtyn erekshe sáýletti qurylys turǵyzypty. Alyp ǵımaratqa arnaıy baryp kórgender onyń bir buryshyn Servantestiń «Don Kıhoty», endi bir baǵanasyn Markestiń «Júz jyldyq jalǵyzdyǵy» sııaqty myńdaǵan klassıkter tirep turǵanyn aıtyp tańdaı qaǵysady. 100 myńnan astam kitaptan qalanǵan qurylystyń ereksheligi sol, atalǵan nysanǵa kórik berip turǵan kóne kitaptar zamanynda órtelgen, sottalǵan, jyrtylǵan, tyıym salynǵan taǵdyrly týyndylar eken. Sýretshiniń aıtýynsha, bul jumysty saıası qýǵyn-súrgin qurbandarynyń arýaqtary aldyndaǵy bolashaq urpaq taǵzymy deýge bolady. Erekshe aıta keterligi, atalǵan ınstallıasııa 1933 jyldary 2 myńnan astam kitap órtelgen qaıǵyly orynda boı kóteripti.
Qarap otyrsaq, adamzat tarıhynda kitap únemi órtelip keledi. Árıne, onymen jer betinen jazbalar joıylyp ketken joq, qaıta kún ótken saıyn dana kitaptardyń dańqy asqaqtaı túsýde. Sózimizdiń basynda aıtylǵandaı, shynymen álem kitapqa umtylyp turatyndaı. Kitaptyń danalyǵynan asyp jańa tehnologııa ózi jeke-dara sheshim qabyldaı almaıtyndaı. Kitaptyń ıisindeı átir jasaldy degen jaǵymdy jańalyqty estigenimiz bar. Mine, munyń ózi qalyń muqabalardyń ishinde jasyrylǵan jaýhar mátinderdiń adamzat balasy úshin altynnan da baǵaly eń qymbat qundylyq ekenin aıǵaqtaıdy. Adam – kitap. Adam qaı kezde óledi degenge kelsek, jeke tulǵa ózi dara oılaý quqyǵynan aırylǵan kúni óledi. Oǵan tirshilik jaralǵaly bergi tarıhtan taptaýyryn totalıtarızmniń talaı mysalyn keltirýge bolady.
Bılik eshkimnen emes, kitaptan ǵana qorqady. Dıktatýra óz ústemdigin eń áýeli qoǵamdaǵy ındıvıdterdi birdeı adamdarǵa aınaldyrýdan bastaıdy. Bundaı qaýipti júıe týraly kóp aıtylǵan, aıtyla beredi de, alaıda tanymal amerıkalyq jazýshy Reı Bredberıdiń «Farengeıt boıynsha 451 gradýs» dep atalatyn ataqty romanynda týra osy qasiretke erekshe toqtalady. Atalǵan antıýtopııalyq shyǵarmany kóziqaraqty oqyrman jaqsy bilýge tıis. Aıtpaǵymyz, tyıym salǵan kitaptardy totalıtarlyq qoǵamnyń qorqaýlarsha úımelep kelip órteıtini jaıly sol romanda adam-kitaptar týraly taraý bar. Qoldaryndaǵy kitapty tartyp alyp órtep jiberetininen qaýiptenetin kitap-adamdar tutas romandardy jattap alady da, bútindeı kitapqa aınalyp ketedi. Qoǵamnan alastalǵandar sııaqty qaladan jyraqta, jaryq, jylýy joq órkenıettiń jaryq shamdary jarqyraǵan qala irgesinde kúneltetin tiri kitaptar bizdi kóp oıǵa jeteleıdi. Shyn máninde kitap oqyǵany úshin qoǵamnan alastalǵandar olar emes, qaıta kitap oqymaıtyn, tek teledıdardaǵy propagandashyl tok-shoýlarǵa telmirgen totalıtarlyq júıeniń qurbandary, keıin ózderi sanaly túrde kitaptan bas tartqandar naǵyz alastalǵandar der edik. Adamzat jaralǵaly beri dúnıege kelip, dáýirlerden dáýirlerge kóship kele jatqan, tipti dáýirlerdi ózderiniń ón boıyna tutas kóshirip alǵan qasterli sózderden, maǵynalary máńgilik mátinderden ózderin alyp qashqandar, mine naǵyz alastalǵandar. Romanda kitap oqymaıtyn qoǵamnyń qorqynyshty kelbeti kelistirilip sýretteledi. Aýyr depressııaǵa túsken adamdar bir-birin, tipti ózderin-ózderi óltire bastaıdy. «Baqýatty adamdarda úlken kitaphana, kedeı adamdarda úlken teledıdar bolady» degen sóz bar. Fantast jazýshy R.Bredberı ınteraktıvti teledıdarlar men qaǵaz kitaptardyń arasyndaǵy maıdandy týra búgingideı dál boljap jazady. Reı Bredberıdiń óz sózi de bar ǵoı, kitapty órteýden de aýyr qylmys, ony oqymaý. Tutynýshylyq oıdan ári attaı almaıtyn Bredberı keıipkerleri búginde de aramyzda kóp. Farrengeıt boıynsha 451 gradýs – bul qaǵazdyń ózdiginen tutanyp, janyp ketetin temperatýrasy. Bas keıipker Gaı Monteg – kitap órteý qyzmetindegi órt sóndirýshi. Alaıda ol óz isin birte-birte jatsyna bastaıdy. Aqyrynda ózi órteıtin kitaptardy tyǵylyp oqı júrip, roman sońynda Monteg kitap-adamǵa aınalady.
Romanda aıtylǵandaı, únemi ushaqtarda, avtokólikterde júretin adamdar gúlderdiń, kógaldardyń ıisin umyta bastaıdy. Sebebi, adamdar álgi kólikterde olardyń janynan óte úlken jyldamdyqtarmen ótedi. Adam tabıǵattan alshaqtap qana qoımaıdy, olar aqyl-oıdan, onyń basty qaınar bulaǵy – kitaptardan alystaıdy. Bul, álbette haos. Shyǵarmadaǵy negizgi keıipkerlerdiń biri Faber esimdi aqsaqal: «Kitaptar – biz ózimiz umytyp qalýdan qorqatyn oılarymyzdy saqtaıtyn birden-bir oryn» dese, jaǵymsyz keıipkerdiń biri, kitap órteýshilerdiń komandıri Bıttı: «Kitap jasyrynǵan úıdi kitaptarymen qosa órteýge bolmaıdy, kitapty kópshiliktiń kózinshe jeke órteý kerek, kitap órteýdiń ózindik lázzaty bar», deıdi.
Bul roman sondaı-aq kitap qundylyǵy arqyly adamdardyń bir-birine degen baýyrmaldyǵy artatynyn, otbasylyq jaqyn qarym-qatynastar ornaıtynyn kórsetkisi keledi. Alaıda bas keıipker Monteg otbasynda baqytsyz ótedi. Qaıta kórshisi, jas qyz Klarıssa oǵan kóbirek jaqyn kórinedi. Sebebi olar turatyn kóshede sol Klarıssanyń úıiniń ǵana shatyrynda teledıdardyń tolqyn qabyldaǵyshy joq edi. Bylaısha aıtqanda kitap oqylatyn oqshaý úı. Oqshaý adam, oqshaý oı – Klarıssa. Alaıda sol qoǵamdaǵy qortyq oılarǵa osharylǵan onyń azat tanymy aqyry óz-ózine qol jumsatady.
Kitap órteýshi Monteg ózen jaǵalap kele jatty. Arǵy bette tyrnaqshanyń ishindegi «alastalǵan aqyl sandyqtary» bar. Ol óz ishinde sóz oıanǵanyn kitap-Monteg sezedi. «Bári óz ýaqytymen. Ýaqyt qıratady, ýaqyt qurastyrady. Ýaqyt qana úndemeıdi, ýaqyt qana sóıleıdi».
Kitap – ýaqyttyń ózi. Monteg – ýaqyt-kitap. Jyrtylǵan, órtelgen, Fenıks qusy sııaqty óz kúlinen qaıta qalpyna kelgen kitap.
Reı aqsaqalsha aıtsaq, esik aldymyzdaǵy kógaldy álbette qyrqyp otyrý kerek degen qatań zań shyqsa árıne, qyrqyp otyrýymyz kerek. Al qyryqpaý kerek degen zań shyqsa qaıtesiz? Monteg oǵan álbette «kógaldyń ásem kelbetin tamsana tamashalaýymyz kerek» dep jaýap berer edi.
Jalǵanda eki ot bar: kitap órteıtin ot hám adam jylynatyn ot. Bizdiń qoǵam kitap órtep jylynýdy doǵarýymyz kerek. О́zenniń arǵy betine adam-kitaptar ómir súrip jatqanyn eshqashan umytpaǵanymyz jón.
Almatydaǵy saýda ortalyǵynda balalar oıyn avtobýsyn urlap, qabyrǵany buzǵan
Qoǵam • Búgin, 19:22
Kókshetaýda Qopa kólinen mına tabyldy
Qoǵam • Búgin, 18:38
Túrkistan oblysynyń oqýshysy «Aqyldy ferma» jobasyn jasady
Ǵylym • Búgin, 18:14
Taldyqorǵanda jasyrylǵan oq-dáriler tabyldy
Qoǵam • Búgin, 17:33
Úkimette jańa energııa óndirýshi qýattardy iske qosý josparlary talqylandy
Saıasat • Búgin, 17:02
Prezıdent Iordanııa Korolimen telefon arqyly sóılesti
Saıasat • Búgin, 16:22
Uqsas jańalyqtar