Alakóldiń Antalııadan nesi kem?

Ras, koronavırýs pandemııasy dúnıejúzilik týrızmdi de bir tarynyń qaýyzyna syıǵyzyp jiberdi. Biraq karantınnen keıin tez ońalyp, aıaǵyna jyldam turǵan ekonomıkanyń bir pushpaǵy da – osy týrızm men demalys baǵytyndaǵy qyzmet kórsetetin oryndar. Árıne bul álemdegi jaǵdaı. Sebebi adam balasynyń qalaýy men qushtarlyǵyna tyıym salý múmkin emes. Týrızm de osyǵan kiredi. Sondyqtan da bul naryqtaǵy qarjy aınalymy orasan. Birer jyl burynǵy derekterdi saralasaq, týrızmnen túsetin tabys munaı men kólik óndirýden keıingi úshinshi orynda turǵanyn kóremiz. Dúnıejúzilik týrızm uıymy 2017 jyly taratqan málimeti boıynsha týrızm ındýstrııasy ǵalamshardaǵy jalpyulttyq ónimniń onnan bir bóligine jeteǵabyl bolyp kele jatqan eken. Jeke ınvestısııa men alpaýyt kompanııalardyń da aqshany aıamaı quıǵan salasy – týrızm. Iаǵnı pandemııaǵa deıin demalys oryndaryna quıylǵan naqty aqsha kapıtaly jalpy álemdik ınvestısııa portfeliniń 11 paıyzynan asqan kórinedi. Bul salanyń damýy jumyssyzdyqpen kúreste de «týnneldiń túbindegi jaryq» sııaqty bolyp kóringen-di. Sebebi aýyr óndiris pen jeńil ónerkásiptiń turalaýy jahanda myńdaǵan adamnyń maman­dyq aýystyrýyna túrtki bolǵan-dy. Al olardyń deni týrızm ındýstrııasynan nan tabýǵa beıimdele bastaǵan-tuǵyn. BUU jumyssyzdyqpen kúres baıandamasynda jyl saıyn jańadan ashylǵan árbir 10 jumys ornynyń toǵyzy týrızm boıynsha qyzmet kórsetý sektoryna qatysty ekeni aıtylǵan bolatyn.

Bir súıinerligi, aıaǵynan qaz tura bastaǵan otandyq týrızm ındýstrııasy ekinshi jylǵa sozylǵan juqpaly indet shekteýlerinen de ońalyp keledi. Budan jeke kásip ıeleriniń shekken zardaby eleýli bolǵanymen, damý baǵytyndaǵy salanyń tez ońalatynyna senim bar. Ekinshi jaǵynan, byltyrǵy qatań karantın shekteýleri ke­zinde de maýsymdyq qyzmet kór­setý toqtaǵan joq. Kerisinshe, saf aýa men salqyn samaldy de­malys oryndaryna, ásirese, emdik qasıeti mol sý jaǵalaýyna degen suranys artqanyn statıs­tıka kórsetip otyr. Oǵan bir ǵana Almaty oblysyndaǵy Alakól men Balqash kóliniń jaǵalaýyndaǵy demalys oryndarynan jáne Kólsaı, Qaıyńdy sııaqty tabıǵı sý basseınderiniń aýmaǵynan adam azaımaǵany dálel. Árıne, koronavırýs taralýynyń aldyn alý men saqtyq sharasynyń artýy demalys maýsymynyń da erte toqtaýyna yqpal etti. So­ǵan qaramastan otandyq bıznes maýsymdyq shyǵyndarynyń 70 paıyzǵa jýyǵyn qaıtaryp úl­gergen eken. Buıyrsa, bıyl bul baǵyttaǵy tabys jandana tú­sedi. Al týrızm salasyndaǵy qyz­met kórsetýshi kompanııalar ka­ran­tın shekteýlerine qatysty ja­ńasha jumys júrgizýge kóshti. Má­selen, Almaty oblysynyń aýma­ǵyn­da­ǵy demalys oryndary tú­gel derlikteı «Ashyq» jobasy­na qosyldy. Bul kelýshilerdiń den­saý­lyǵyna ke­pildik berip, aılaq­tar­daǵy indet ta­ralýynyń da aldyn almaq. Aıt­paqshy, demalys maý­symyn er­te bastan josparlaıtyn aǵaıyn ko­ronavırýsqa qarsy vak­sınany da elden buryn ektirip alǵan eken.

Qazaq týrızminiń aıaq alysyn baǵamdaý úshin buǵan de­ıingi kezeńderdi ekshegen du­rys. Máselen, derekter bul sek­tordyń jyldyq tabysyn 200 mlrd teńgege deıin jetkizý múm­kindigi bolǵandyǵyn aıtady. Al pandemııaǵa deıin kiris kólemi 118 mlrd teńge shamasynda bolǵan eken. Jáne osy kezeńde sala bo­ıynsha 200 myń adam jumyspen qamtylyp, onyń ishinde 72 myń adamǵa turaqty eńbek na­ry­ǵy qalyptasýy tıis-tuǵyn. Nátı­jesinde, bul kórsetkishten el ekonomıkasyna túsetin taza tabys ta jyl saıyn ósýi tıis bolǵan. Málimetke úńilsek, 2019 jyly týrıstik saladaǵy túrli qyzmet kórsetýden túsken paıdanyń bıýd­jetke quıylǵan úlesi 5,6 paıyz­dy qurapty. Bul jalpy ishki ónim­ge shaqqandaǵy kórsetkish. Boljam boıynsha bul úles 2025 jylǵa deıin 8 paıyzǵa jetýi tıis bolǵan. Alaıda pandemııa barlyq memlekettegi sııaqty Qa­zaqstannyń da josparyn bu­zyp jibergeni anyq. Sondaı-aq elimizdiń týrıstik sektoryna qu­ıylǵan ishki ınvestısııanyń da dáýir­legen tusy karantınge de­ıingi kezeńde boldy dep aıta alamyz. 2019 jylǵy derek bo­ıyn­sha kórsetkish rekordtyq deń­­geıge jetip, qarjy kólemi 153,7 mlrd teńgege deıin jetken eken. Tek bul jerde anyqtap ala­­tyn bir jaıt bar: atalǵan ın­ves­­tısııa­nyń 46,2 paıyzy je­ke­­men­shiktiń enshisinde bolsa, qal­­­ǵan 40,2 pa­ıyzy – memlekettiń úle­sinde...

Já, Jetisýǵa oralaıyq. Ke­ıin­gi 5 jyl kóleminde oblysta­ǵy tý­rızm faktorynyń jandanýyna bir ǵana Alakól jaǵalaýy ora­san úles qosyp otyr. Onyń aıyrmasyn ótken jyldardyń de­regin salystyrǵanda anyq baı­qaı­syz. Mysaly, 2018 jylǵy demalys maýsymynda Jetisý óńi­rine ortasha eseppen 2 mln týrıst kelgen. Onyń ishinde 1 mln adamnyń Alakól jaǵalaýynda demalǵany anyq. Iаǵnı sol jy­ly oblysqa kelýshi týrıster qa­tary 22,2 paıyzǵa ósken. Bul ba­ǵytty damytýǵa memleket te aıanyp qalmaǵan eken. 2018 jyly Almaty oblysynyń týrızmdi da­mytýǵa jumsaǵan shyǵyny 19 mlrd teńgeni qurapty. Oǵan 44 týrıstik nysan iske qosylǵan, onyń deni Alakól jaǵalaýynda ornalas­qan kórinedi. Al sol jyly sala bo­ıynsha qyzmet kórsetýden túsken tabys 12,9 mlrd teńge shamasynda bolǵan deıdi derekter.

Árıne, memleket demalys aımaq­taryndaǵy ınfraqury­lym­­dy damytýǵa barynsha kúsh salyp otyr. Budan Almaty oblysy da qalyspaıtyny anyq. Pan­­demııaǵa deıingi derek bo­ıynsha óńirde týrısterge jalpy 729 ny­san qyzmet kórsetip kelgen. Onyń ishinde 189 qonaqúı, 185 ań­shylarǵa arnalǵan úı, 250 demalys bazasy, 31 saýyqtyrý orny, 67 de­malys úıi men basqa da 7 nysan jumys istepti. Bul baǵyttaǵy ju­mys bıyl da jalǵasyn tabatyny sózsiz.

Jalpy, Almaty men Shyǵys Qazaqstan oblystarynyń týrıs­tik áleýetine ǵana emes, tutas eldegi demalys ındýstrııasy­na serpin berip otyrǵan – Alakól­diń qos jaǵalaýy ekeni aqıqat. Taqyrypqa oraı aıtatyn bolsaq, Alakól jaǵalaýy qazir alys Túr­kııadaǵy ataqty Antalııa kýrort­tyq aılaǵynan kem túspeıdi. Al bul kóldiń Almaty oblysyndaǵy aýmaǵy naǵyz tabysty týrıstik nysanǵa aınalyp kele jatyr. Eski derekterge úńilsek, 2019 jyly kól jaǵalaýyndaǵy Aqshı jáne Kóktuma demalys aımaqtarynda ornalasqan 214 demalys ornyna 1 mln 19 myń adam kelipti. Iаǵnı týrıst sany aldyńǵy jylmen salystyrǵanda 143 paıyzǵa artqan. Osy týrısterge 5 mlrd 861 mln teńgege servıstik qyz­met kórsetilgen eken.

– Almaty oblysynyń týrıs­tik áleýetin arttyryp otyrǵan Ala­kól jaǵalaýyna kelýshiler qata­ry jyldan-jylǵa artyp keledi. Al Alakól aýdanynyń osy sa­lany qalyptastyrýǵa jáne da­mytýǵa geografııalyq kartasy da, ornalasý aýmaǵy da, tabıǵaty da saı keledi. Atqarylǵan ju­mystardyń nátıjesinde týrıstik nysandar sany 2015 jylmen salystyrǵanda 2,5 esege ós­ti. Byl­tyr 15 týrıstik nysan qol­danysqa berilip, qyzmet kór­setý quny 2 mlrd 646 mln teńgeni quraǵan. Álemdik indettiń saldarynan el­degi tótenshe jaǵdaıdyń oryn alýy, óńirde karantındik rejim­niń qatańdatylýy biraz jospar­ǵa kedergi keltirgeni bel­gili. Biraq bul synaq Alakólge keletinder­diń sanyn sonshalyq azaıtpady. Al Alakóldiń týrıstik áleýetin kó­terý úshin memleket tarapynan, oblystyq ákimdik tarapynan keń qoldaý kórsetý jalǵasa bermek. Jalpy, Aqshı týrıstik aımaǵynda 264 demalys aımaǵy bar. Byl­tyr kól jaǵalaýyna 798 462 adam kelgen. Olarǵa 4 mlrd 790 mln teńgeniń qyzmeti kórsetilgen. Al bıyl jazǵy shomylý maýsymyn­da 878 325 demalýshyǵa 5 mlrd 269 mln teńgeniń qyzmeti kórsetiledi dep josparlanýda, – deıdi Alakól aýdanynyń ákimi Almas Ábdınov.

Jaqynda jýrnalısterdiń sa­ýa­lyna jaýap bergen oblys ákimi Aman­dyq Batalov «Biz týrızmdi damytýǵa turaqty qol­daý ja­sap kelemiz. Úsharalda áýe­­jaı, temirjol vokzaly salyn­dy. Úsh­aral áýejaıynyń ushyp-qoný jola­ǵyn keńeıtip, úl­ken ushaq­tar qona alatyndaı etip, qaı­ta jańǵyrtýǵa bizdiń usynysy­myzben respýblıkalyq bıýdjetten 4,7 mlrd teńge bólindi. Bul Alakól kóline keletin týrıster legin arttyrýǵa zor yqpal etetin bolady...» degen edi.

Ákim sózine arqaý bolǵan Úsh­araldaǵy ushyp-qoný alańy qa­zir jóndeýge jabylǵan. Biraq bir­neshe baǵyttaǵy áýe joly ashyq kúıinde qala beredi. О́ıtke­ni Alakólge jetýdiń eń ońtaıly jo­ly osy ushaq qatynasy bolyp otyr. Al negizgi qatynas jo­ly bo­lyp sanalatyn Almaty – О́s­kemen avtobanynyń qurylysy áli aıaqtalǵan joq. Bul kúre jol iske qosylǵannan keıin Almatydan Úsharalǵa deıingi kólik qatynasy tipti jaqsarady.

– Menen jurt ta, jýrnalıs­ter de «Úsharaldaǵy áýejaı jańadan salyndy emes pe, arada 3-4 jyl ótpeı nege jóndeýge jabyldy?» dep jıi suraýda. Bul jerde mynany eskerý kerek, 2015 jyly Elbasynyń pármenimen Qorǵanys mınıstrliginiń balansynda bolyp kelgen áýejaıdy oblys qara­ma­ǵyna aldyq. Ony alǵannan keıin jergilikti bıýdjet esebinen jańa termınal saldyq. Biraq ushyp-qoný alańy sol kúıinde qaldy. En­di sol alańdy qaıtadan jasaı­myz. Iаǵnı Úsharalǵa úlken áýe kemeleriniń kelip qonýyna múm­kindik týady. Ásirese, álem el­de­rinen charterlik reıster qabyl­daýǵa qol jetkizemiz. Oǵan de­ıin de ushyp-qoný alańyndaǵy qyzmet kórsetý toqtamaıdy. Ishki reısterdi qabyldanǵan erejege sáıkes jer betine qondyrýǵa kelistik, – deıdi oblys ákimi.

Qazir Úsharal áýejaıyna Nur-Sultan, Almaty qalalary men Tal­dy­qorǵannan ushaqtar qaty­nap tur. Munan bólek, temirjol ba­ǵyt­tary da iske qosylǵan. My­sal­­ǵa, «Almaty – Jetigen – Dos­tyq» temir­jolymen aptasyna úsh ret, «Nur-Sultan – Nurly Jol – Dos­tyq» temirjolymen aptasy­na eki ret, «Nur-Sultan –1 – Dos­tyq» apta­syna tórt ret jáne «Almaty – 1 – Dos­tyq» temirjol baǵyty­men de ap­ta­syna tórt ret poıyz júrip jatyr.