Asharshylyq jyldary qazirgi Ertis aýdany Uıymshyl aýylynda jalǵyz qalǵan bir qart ashtan ólgenderdi qudyqqa jerlegen eken. Oǵan jergilikti turǵyndar 1998 jyly qorshaý men tas belgi ornatqan. Jyl saıyn 31 mamyrda osy jerge kelip, ashtyq qurbandaryn eske alyp, Quran baǵyshtaıdy.

Asharshylyq jyldary Pavlodar óńiriniń bas saýǵalaǵan qazaqtary osy «Uıymshyl» ujymshary arqyly Omby jaqqa qaraı aǵylǵan. Sol joldyń boıynda ashtan qyrylǵan adamdardyń máıitteri qalǵan.
Oblystyq memlekettik arhıv dırektorynyń orynbasary Hanshaıym Maqajanovanyń málimetinshe, asharshylyq jyldary Pavlodar oblysynan 125 myń adam Omby, Sibirge qaraı ketse, 40 myń bas iri qaranyń 1935 jylǵy statıstıkada nebári 4-aq myń basy qalǵany jáne 1932 jyly aýlalar sany 11 myńnan 3 myńǵa deıin qysqarǵany kórsetilgen.
– «Qonys aýdarýshylardyń» taǵdyrlaryn zertteý qajet. Bul termın keńestik memlekettik arhıv qorlarynda saqtalǵan resmı qujattarda qoldanylǵan. Soltústik óńir qazaqtary úshin «qonys aýdarýdyń» negizgi baǵyty Altaı, Batys Sibir ólkesi bolǵan. Sibirdiń qalalary men derevnıalarynda ashtyqtan qyrylǵan qazaqtar jaıly málimetter arhıvterde saqtalǵany anyq. Tiri qalǵan qazaqtar ol jaqtarda shahtalarǵa, kenishterge, temir jolǵa jumysqa alynǵan. Bári de orys tilin úırenip, orys ortasyna beıimdelgen. Mysaly, arhıv qujattarynda Sibirdegi Kýpın aýdanynyń qazaq aýylyn órteý týraly ókimi, bul áreketti halyq soty aıyptaǵany jazylǵan, – deıdi tarıhshy Sáýle Mamytova.
Alapat ashtyqta Ertis aýdany Qyzylaǵash bolysynyń 20 myńǵa jýyq qazaǵynyń jartysyna taıaýy qurban bolǵan.
Ertistik aqyn-jazýshy Múbarak Jamanbalınov marqum kezinde
aýdan aýmaǵynda 1931-1932 jyldary ashtan ólgen qurbandarǵa arnalǵan eskertkish taqtalar men eskertkishter ornatylýyna bastamashy bolǵan. Osy qasiret jaıly «Ashtyq azaby» poemasyn jazǵan. Bul poemada qazirgi Panfılov atyndaǵy aýyldyń syrtyndaǵy temir qorshaýly zıratta ashtan ólgen júzge jýyq qazaq áıeliniń múrdesi jatqany, Derevıanka deıtin baıdyń qudyǵyna 1932 jyldyń kókteminde ashtan ólgen júzden astam qazaqtyń múrdesi kómilgeni aıtylady. 1993 jyly sol qudyqtyń janyna eskertkish taqta ornatyldy. Sondaı-aq
aýdan aýmaǵynda ashtyqtan qurban bolǵandardyń múrdeleri tastalǵan Ospan qudyǵy, Keńes aýylynan 12 shaqyrym jerde osyndaı taǵy eki qudyq bolǵan eken. Ash adamdar ólgenderdi qabir qazyp, ádet-ǵuryp boıynsha jerleı almaǵan, múrdelerdi kúrekpen jınap, arbaǵa salyp, qudyqtarǵa tastaýǵa májbúr bolǵan.
Bıyl Qazaqstan halqy oblystyq assambleıasynyń jáne «Qoǵamdyq kelisim» memlekettik mekemesiniń ǵylymı-saraptamalyq toby óńirimizdiń Baıanaýyl, Ertis, Aqqýly, Jelezın, Tereńkól
aýdandary, Ekibastuz qalasyna arnaıy ekspedısııa shyǵardy. Onyń músheleri asharshylyq qurbandary jerlengen oryndarǵa baryp, taǵzym etti.
Jalpy, oblystyq assambleıanyń ǵylymı-saraptamalyq toby óńirdegi jappaı jerleý oryndaryn ekspedısııalyq zertteýdi 2015 jyly bastaǵandy. Sodan beri jergilikti aqsaqaldarmen, ólketanýshylarmen, aýyl jurtshylyǵymen kezdesýler barysynda asharshylyq jáne qýǵyn-súrgin qurbandary urpaqtarynyń estelikteri jınaqtalýda.
Qazir Aqtoǵaı aýdany S.Mútkenov atyndaǵy, Ábjan aýyldary arasyndaǵy adamdar asharshylyqtan jappaı qyrylǵan «Tóre túbegi» degen jerde qorshaý men eskertkish belgi ornatý qajettigi aıtylýda. Atynyń ózi aıtyp turǵanyndaı, osy aýdandaǵy Qaraobada, Isanterek, Jańa-aýyl, Áýelbek, О́tes aýyldarynda da ashtyq qurbandary jappaı jerlengen oryndar bar.
Aıtpaqshy, Qaraoba aýylynda zertteýshi ǵalym, Soltústik muzdy muhıttaǵy zertteý barysynda tuńǵysh jańalyq ashqan Evgenıı Gernet jerlengen. Ol 1882 jyly Sankt-Peterbor qalasynda dúnıege kelgen. 1937 jyly zertteý jumysy barysynda saparǵa qatysýshylardyń kóbi qysta qatty sýyqqa úsip, qaza tabady. Kiná Gernetke jabylyp, ol 1939 jyly Pavlodar oblysyna jer aýdarylady.
Aqtoǵaı aýdanynyń Ábjan aýylynda turatyn qoǵam belsendisi Qaıyrgeldi Mashryq aǵamyzdyń aıtýynsha, Ybyraıym degen aýyldyń turǵyndary náýbet jyldarynda túgelimen ashtan qyrylǵan. Ishinde onyń ákesi de bar.
Tarıhshy ǵalym Sáýle Mamytovanyń aıtýynsha, ekspedısııa júrgizýdegi maqsat – óńirdegi asharshylyq jyldary jappaı qyrylǵan qurbandardyń jerlengen jerlerin anyqtaý jáne ǵylymı sıpattama jasap, ǵylymı ınteraktıvti karta qurý. Bul karta arqyly kópshilik el basynan ótken náýbet týraly aqparatty kóre alady, jazyqsyz qurban bolǵandar qoıylǵan jerlerge qorshaý jáne eskertkish belgiler ornatýǵa qatysýǵa múmkindik alady.
Asharshylyq, qýǵyn-súrgin jaıly el ishinen estıtin áńgimeler jeterlik. Jumys tobynyń saparlary áli de jalǵasady.
– Alǵashqy derekterde óńirimizde asharshylyq qurbandary jerlengen 40-tan astam oryn bar delinse, endi odan da kóp ekenin bildik. Mysaly, bir ǵana Ertis aýdanynda qurbandar jerlengen 30-dan asa oryn bar, – deıdi S.Mamytova.
Iá, qazaq jeri jappaı asharshylyq qurbandarynyń súıekteri shashylǵan úlken zıratqa aınaldy deýge bolady.
– Bul zulmat basqa halyqtarǵa da áser etti. Mysaly, jerimizde turatyn ýkraındyqtardyń – 11, orystardyń – 6, ózbekterdiń – 8, uıǵyrlardyń – 13, tatarlardyń – 10, nemisterdiń 11 paıyzy ashtan qyrylǵany anyqtalǵan. Ashtyq qurbandary, qýǵyn-súrgin náýbeti – tolyq zerttelmegen taqyryp. Áli de zerttelý ústinde. О́tken ǵasyrdyń 30-jyldaryndaǵy osy qasiretti jaǵdaılarǵa tarıhı-quqyqtyq baǵa berilýi qajet, – deıdi ǵalym Sáýle Mamytova.
Iá, qazir elimizde Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń bastamasymen ótken ǵasyrdyń bas kezindegi ashtyq pen saıası qýǵyn-súrgin tarıhy odan ári zerttelip, talaı aqtańdaqtar ashylý ústinde. Bul mańyzdy is birer jyldyń jumysy emes ekeni de túsinikti. Kelmeske ketken keńes bıligi qoldan týǵyzǵan náýbet jyldarynda jazyqsyz qurban bolǵan azamattardyń esimderin túgel anyqtap, jerlengen oryndaryn taýyp, arýaqtary aldynda taǵzym etý – búgingi urpaq paryzy ekeni sózsiz.
Pavlodar oblysy
Shekaradaǵy aýyldarǵa erekshe kóńil bólinedi
Qoǵam • Búgin, 13:03
Adam quqyqtary jónindegi komıssııanyń quramy ózgerdi
Qoǵam • Búgin, 12:57
Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar vıse-mınıstri taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 12:48
Bizge halyqpen ashyq jáne naqty baılanys qajet – Álıhan Smaıylov
Úkimet • Búgin, 12:34
Altaı Kólginov: LRT qurylysy meniń quzyretime jatpaıdy
Qoǵam • Búgin, 12:23
Senatorlar eńbek daýlaryn retteý týraly zańdy talqylady
Parlament • Búgin, 12:13
Kásipkerlik salasyndaǵy 66 zańnamalyq aktige ózgertýler engiziledi
Bıznes • Búgin, 12:02
Ekibastuzda jylý júıesi ýaqytsha óshirildi
Aımaqtar • Búgin, 11:51
Mashına jasaý salasyn damytý boıynsha keshendi jospar ázirlenip jatyr
Qazaqstan • Búgin, 11:42
Ekonomıka • Búgin, 11:30
«Qarlyǵash» balabaqshasy «Anamnyń ertegisi» jobasyn qolǵa aldy
Qoǵam • Búgin, 11:23
Kásipkerlerge kedergi bolatyn artyq talaptar qaralady
Qoǵam • Búgin, 11:22
Pavlodarda jol apatynan 3 adam zardap shekti
Aımaqtar • Búgin, 11:15
Bızneske teris áser etetin talaptarǵa «Retteýshi gılotına» ádisi qoldanylady
Úkimet • Búgin, 11:03
Saıasat Nurbek Marokko elshisimen kezdesti
Qazaqstan • Búgin, 10:59
Jansaı Smaǵulov – dzıýdodan Portýgalııa gran-prıiniń kúmis júldegeri
Sport • Búgin, 10:33
«AMANAT» partııasynyń kezekten tys sezi 7 aqpanda ótedi
Qoǵam • Búgin, 10:18
Astana men Chelıabınsk arasynda áýe reısi ashylady
Týrızm • Búgin, 10:06
Aqtóbede esirtki satýmen aınalysqan turǵyn ustaldy
Qoǵam • Búgin, 09:56
Álem kýboginde el qorjyny taǵy bir júldemen tolyqty
Sport • Búgin, 09:45
Aýa raıy • Búgin, 09:33
Senatta bıýdjettik prosesterdi jetildirý máseleleri talqylandy
Parlament • Búgin, 09:28
Elimizde 49 adam indet juqtyrdy
Koronavırýs • Búgin, 09:14
31 qańtarǵa arnalǵan valıýta baǵamy
Qarjy • Búgin, 09:02
Saılaý • Búgin, 08:58
Qoǵam • Búgin, 08:55
Aımaqtar • Búgin, 08:50
Bilim • Búgin, 08:45
Jalǵan habar taratqanǵa jaza qatań
Qoǵam • Búgin, 08:40
О́ner • Búgin, 08:35
Medısına • Búgin, 08:35
Balalar men jasóspirimder tennısi damıdy
Tennıs • Búgin, 08:30
Saılaý • Búgin, 08:25
Úkimet • Búgin, 00:01
El bolashaǵyna arnalǵan baǵdarlama
Qoǵam • Keshe
Zeınetaqy qory iri jobalardy ınvestısııalaıdy
Ekonomıka • Keshe
1 700 jolaýshynyń ótelgen shyǵyny
Ekonomıka • Keshe
Aýyldy namysshyl aǵaıyn kóteredi
Pikir • Keshe
Aýyl • Keshe
Kóshi-qonnyń jańa tártibi kúshine endi
Qazaqstan • Keshe
Uqsas jańalyqtar