Álemdegi ahýal órship tur

Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń (DDU) máli­meti boıynsha, qazirgi ýaqyt­ta indettiń delta nusqasy bú­kil álem boıynsha 124 elde ta­byl­ǵan. Mamandar aldaǵy ýaqyt­ta Úndistannan tabylǵan shtamm dúnıejúzinde vırýstyń basym túrine aınalady dep boljap otyr. DDU tipti birneshe apta ishinde 200 mıllıonnan astam adam juqtyrýy múmkin dep boljady. Infeksııa juqtyrǵandar sany, ásirese, Eýropa men Batys Tynyq muhıty aımaǵynda kó­be­ıip barady. Batys elderi qaı­tys bolǵandar sany azaıǵan soń, qaýipsizdik sharalaryn je­ńil­detip jatyr. Alaıda vak­sı­nalarǵa qol jetkize almaıtyn nemese halyqty vaksınalaýdy baıaý engizip jatqan memleketter qaýiptiń aldynda tur deıdi densaýlyq saqtaý ókilderi.

Eýropa: minberden aıtylmaǵan mindetti vaksınalaý

Eýropa alǵashynda halyqty jappaı vaksınalaý deńgeıi tó­men elder qatarynda bolyp, keıin tynymsyz jumystyń ná­tı­jesinde bul jónindegi kór­set­kishti kóterip, úzdikterdiń qa­taryna qosyldy. Vaksına alǵan eýropalyqtar sany artqan saıyn, meıramhanalar men barlar qaıta ashylyp, turǵyndar jumys pen demalys oryndaryna bara bastady. Osylaısha ómir qalypty jaǵdaıǵa oralatyndaı. Degenmen qaýipti vırýs eshqaıda joǵalyp ketpedi. Sońǵy ýaqytta delta shtamy tirkelgennnen keıin vırýs juq­tyr­ǵandar sany kúnnen-kúnge kóbeıip jatyr. Osyǵan oraı, densaýlyq saqtaý ókilderi men úkimetter birden qaýipsizdik sha­ralaryn oılastyrýǵa kiristi.

Demalys kúnderi Germa­nııa­nyń birqatar joǵary laýa­zym­dy saıasatkeri kansler An­ge­la Merkeldiń vaksınany mindettemeımiz degen pikirine qaramastan, ekpe almaǵandarǵa shekteýler engizip, tipti mindetti vaksınalaý ıdeıasyn alǵa tartty. Mundaı qadam Germanııany Fransııamen qatar qoıar edi. Sebebi fransýz úkimeti medı­sına qyzmetkerlerin ekpe alýǵa mindettep jatyr. Bul qa­dam demokratııalyq qoǵam usta­nym­daryna qaıshy keledi degen myńdaǵan adam fransýz úki­metine qarsy narazylyq bil­dirip úlgerdi. Sondaı-aq vaksına alǵysy kelgender sany da kúrt ósken. Germanııada da osy sharany engizgisi kelgender Makronnyń tájirıbesin qoldanyp, ekpeni mindetti etýine bolady.

Ulybrıtanııa premer-mı­nıstri Djonson da osyndaı pikir bildirdi. «Eger bul indettiń ta­ralýyn toqtatsa, mindetti vak­sı­nalaý sheshimin kez kelgen ýaqytta engizý sheshimin ózimizge qaldyramyz», dedi ol. Al ázirge jabyq qoǵamdyq oryndarǵa tek vaksına alǵandardy kirgizý bo­ıynsha da usynys jasal­ǵa­nymen, sońǵy sheshim áli shyqqan joq. Chehııa úkimeti juma kúni COVID-19-ǵa qarsy vaksına alǵan memlekettik qyzmet­shi­ler­ge eki kúndik aqyly demalys be­ri­­letinin málimdedi.

Eýropanyń Italııa, Ispanııa, Belgııa sekildi elderi de ha­lyq­qa mindetti túrde vaksına alyńdar dep aıtpaǵanymen, túrli qaýipsizdik sharalary ar­qy­ly ekpesiz turǵyndardyń ómi­rin qıyndatyp jatyr. Oǵan sáıkes mýzeı, kıno, teatr, konsert, meıramhana sekildi qo­ǵam­dyq oryndarǵa tek vaksına alǵan azamattar ǵana bara alady. Osylaısha Batys ále­mi mindetti vaksınalaýdy min­ber­den aıtpaı-aq oryndap jat­qanǵ­a uqsaıdy.

Amerıka: vaksınalaý qarqyny tómendedi

AQSh-tyń juqpaly aýrýlar jónindegi bas sarapshysy eldiń pandemııaǵa baılanysty baǵyty durys emes degen pikir bildirdi. Doktor Entonı Faýkı delta shtamy vaksınalaý deń­geıi tómen aýdandarda órship ketti deıdi. Sol sebepti AQSh qaıta qaýipsizdik sharalaryn kú­sheıtýdi oılastyra bastady.

AQSh vaksınalaý kórset­kish­te­ri tómendeı basta­ǵan sáýirge deıin ekpe alý boıynsha álemdegi kóshbasshy bolyp keldi. Alaıda elde vaksına alý deńgeıi qaıta tómendegen, ásirese, ońtústik shtattarda turǵyndardyń jartysynan azy alǵashqy dozasyn ǵana alǵan. AQSh bıligi qazir vaksına alǵandar sanyn arttyrý máselesin qarastyryp jatyr.

Ońtústik Amerıka elderiniń indetpen kúres sharalary kóptiń kóńilinen shyqpaı kele jatqany belgili. Meksıka pandemııanyń úshinshi tolqynymen betpe-bet keldi. Vırýs juqtyrǵandar sany kúnine 15 myńnan asyp, jyl basyndaǵy eń joǵarǵy kórsetkishke jetken. Bılik delta nusqasynyń odan ári tarap ketýinen qorqyp otyr. Sebebi el astanasy Mehıkodaǵy naýqastardyń shamamen 60 pa­ıyzy osy shtammdy juqtyrǵan. Meksıkada zardap shekkenderdiń kópshiligi – jas jáne vaksına almaǵan adamdar. Eldegi 18 jas­tan asqan árbir tórtinshi adam ǵana tolyq ekpe alǵan eken.

Indet qaýpine qaramastan, Meksıka kóshelerinde halyq burynǵy qalypty kúıde júr. Olardyń kópshiligi ómir súrý úshin kún saıyn azyq-túlik satyp júr nemese basqa beıresmı jumystarda isteýge májbúr. Sol sebepti úkimet qaýiptiń joǵary ekenine qaramastan, shekteý sharalaryn qaıta kúsheıte almaı, kásipkerlikti toqtatýǵa barmaı otyr.

Meksıkada WhatsApp-ta tara­ǵan jalǵan sóz ben qa­ýe­set­ke senip, vaksına alýdan bas tartqan eldi mekender de bar. Olar «Vaksına eki jyldan keıin adamdardy óltiredi, bul halyqtyń sanyn azaıtý úshin úkimettiń jasap otyrǵan qastandyǵy» nemese «Vaksına – shaıtannyń belgisi eken» degen alypqashpa sózge senip qalǵan.

Al Brazılııada jeti kúnde koronavırýstan qaıtys bol­ǵandardyń ortasha sany qańtar aıynan beri qaıtadan 1000 adamnan asty. Djons Hopkıns Ýnıversıtetiniń má­li­meti boıynsha, daǵdarys bas­talǵannan beri bul elde 19,8 mıllıonnan astam COVID-19 juqtyryp, onyń 555 400-den astamy qaıtys bolǵan. Brazılııa prezıdenti Bolsonaro basynan bastap indettiń qaýipti ekenine tolyq senbeı, qaýipsizdik sharalaryna atústi qaraǵan. Sol úshin de halyq ony qatań synǵa alyp, daǵdaryspen kúresine tómen baǵa berdi. Tipti oǵan jem­qorlyqqa aralasty dep aıyp taqqan.

Aýstralııa: halyq narazy

Pandemııa bastalǵaly eń qaýipsiz aımaqtardyń biri bolyp kelgen Aýstralııa qazir qatań sharalardy engizdi. Osyǵan deıin shekarasyn sheteldikter úshin tars japqan Aýstralııanyń indetpen kúrestegi jetistikteri kópke úlgi bolǵan edi. Alaıda vırýstyń delta shtamy elde turaqsyzdyq týǵyzdy. El úki­meti qatań sharalar engizýge máj­búr boldy, al halyq oǵan narazy.

Aýstralııa saıasatkerleri indet órship turǵanda shekteýler­ge qarsy narazylyqqa shyq­qan halyqty aıyptap otyr. Senbide myńdaǵan adam karan­tındi toqtatýdy talap etip, Sıdneıde sherýge shyqty, al Melbýrn men Brısbende shaǵyn demonstrasııalar ótti.

Sıdneıdegi narazylyq ak­sııa­­­­syna qatysqan kem degen­de 57 adamǵa aıyp taǵylyp, 500-den astam adamǵa aıyppul sa­lyn­ǵan.

Azııa: indet órship tur

Japonııada da jaǵdaı máz emes. Olımpııa oıyndary ótip jatqan elde COVID-19 juq­tyr­ǵandardyń kúndelikti jalpy sany senbide 12 myńnan asty. Bul – tórtinshi kún qatarynan eń joǵarǵy kórsetkish. Munyń ózi Tokıoda ótip jatqan Olım­pıadanyń qaýpi týraly alań­daý­shylyq týdyrdy. Eldegi keıbir aımaqtarda tótenshe jaǵ­daı engizilip, qatań sharalar qolǵa alynǵan. El úkimeti halyqty vaksınalaýdyń baıaý júrip jatqany úshin synǵa qalǵan. Úkimettiń sońǵy máli­me­tine sáıkes, juma kúngi jaǵdaı boıynsha halyqtyń 28,3 paıyzy COVID-19-ǵa qarsy tolyq egilgen, al 39 paıyzy vak­sı­na­nyń bir komponentin alǵan.

Al Reseıde senbide indet juqtyrǵan 23 807 adam tirkeldi, onyń ishinde Máskeýde 3 514 adam juqtyrǵan. Osylaısha elde 6 265 873 adam indetke shal­dyq­qan. Qytaı sheneýnikteri jaqynda Shyǵys Qytaıdyń Nankın qalasynda COVID-19 inde­tiniń órshýin Reseıden kelgen reıspen baılanystyryp otyr.

Joǵaryda keltirilgen derekter indet basylmaı, onyń jańa túrleri paıda bolyp, tipti órship bara jatqanyn kórsetedi. Pandemııamen kúrestiń jaqyn arada aıaqtalar túri kórinbeıdi.