Tuqym sharýashylyǵyndaǵy tyń sheshimder

Dýman ANASh,
«Egemen Qazaqstan»

Eń aldymen, tuqym naryǵyna qatysýshylardyń qyzmetin retteý boıynsha zańnamalyq baza ázirlendi. Máselen, 2003 jyl­ǵy 8 aqpanda «Tuqym sharýa­shy­lyǵy týraly» Qazaqstan Respýb­lıkasynyń zańy qabyl­dandy. Atalǵan zań tuqym sha­rýa­shylyǵy salasyndaǵy qyz­metti júzege asyrýdyń quqyq­tyq, ekonomıkalyq jáne uıym­das­­ty­rýshylyq negizderin aıqyn­daıdy, sondaı-aq tuqym sharýashylyǵy júıesiniń uıymdastyrylýy men jumys isteýi jáne aýyl sha­rýashylyǵy ósimdikteriniń tu­qymdaryn óndirýdi, daıyn­daýdy, óńdeýdi, saqtaýdy, tasy­maldaý­dy, ótkizýdi jáne paıdalanýdy memlekettik baqylaý máselelerin retteýge baǵyttalǵan.
Qazirgi ýaqytta respýblıka boıynsha 216 attestattalǵan tu­qym óndirýshi jumys isteıdi.
2003 jyldan bastap aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndi­rý­shilerdiń egýine arnalǵan tuqym­dardyń sapasyn saraptaý jónin­degi bıýdjettik baǵdarlama júzege asyrylýda. Nátıjesinde, kon­dısııalyq tuqymdardyń úlesi 2001 jylǵy 53%-dan 2021 jyly 100%-ǵa deıin, 1-2 synypty tuqymdardyń úlesi 37%-dan 90%-ǵa deıin ósti. Sondaı-aq tuqym sharýashylyǵyn sýbsıdııa­laý engizildi, bul bastapqy jáne elıtalyq tuqym sharýashylyǵyn da­mytýǵa oń áser etti, gıb­rıd­­terdiń tuqymdaryn óndirý engi­zildi.
Qabyldanǵan sharalar tuqym sharýashylyǵy salasyndaǵy óndiristik kórsetkishterdiń eleýli ósýin qamtamasyz etýge múmkindik berdi. Máselen, 2021 jyldyń egininen 121,6 myń tonna elıtalyq tuqym óndirildi, bul 2001 jylmen salystyrǵanda 2,6 ese kóp (47,1 myń tonna).
Otandyq óndiris tuqym­dary­nyń sapasyn arttyrýdyń negizgi faktory tehnıkalyq jaraq­tandyrý ekenin eskere otyryp, tuqym ósirý sharýashylyqtarynyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn qaıta jaraqtandyrý jóninde sharalar qabyldandy.
2018-2019 jyldary Ulttyq agrarlyq ǵylymı-bilim berý ortalyǵynyń 12 enshiles uıymy úshin UAǴBO jarǵylyq kapıtalyn ulǵaıtý jolymen jalpy somasy 12,2 mlrd teńgege 1 163 birlik aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy men jabdyǵy satyp alyndy.
2019 jyldan bastap ınves­tı­sııalyq sýbsıdııalaý sheń­berinde Eýropa elderi óndi­ri­sindegi seleksııalyq-tuqym sharýashylyǵy tehnıkasy men tuqym tazalaý-suryptaý jab­dyǵyn satyp alýdy sýbsıdııalaý (25%) engizildi, 2020 jyldan bastap TMD elderi men Ýkraınanyń tuqym tazalaý-suryptaý jabdyǵyn sýbsıdııalaý­dy qosý arqyly tehnıka tizbesi keńeıtildi.
Qabyldanǵan sharalar ósimdik sharýashylyǵyndaǵy barlyq baǵyttar boıynsha memlekettik qoldaý kórsetý, sondaı-aq tuqym ósirý sharýashylyqtarynyń básekege qabiletti tuqym óndirýge baǵdarlanýy nátıjesinde sońǵy bes jylda tuqym óndirýshilerdiń egis tehnıkasymen qamtamasyz etilý paıyzynyń 70%-dan 89,4%-ǵa deıin, egin jınaý – 80%-dan 92%-ǵa deıin, tuqym tazartqysh 63%-dan 81,4%-ǵa deıin óskeni baıqalady. Bul rette tuqym óndirýshilerdiń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn jańartýdyń ósý qarqyny sońǵy jyldarda arta tústi. Osylaısha, respýblıkanyń barlyq aımaǵynda zamanaýı tuqym tazartý keshenderimen jabdyqtalǵan aldyńǵy qatarly tuqym sharýashylyqtary bar. Qazirgi zamanǵy tuqym tazartý jelileri 28 tuqym óndirýshi de bar.