Janarmaı naryǵyndaǵy jaǵdaı qalaı?

«Men buǵan deıin kóterme-taratý ortalyqtarynyń jelisin qurýdyń mańyzdylyǵy týraly aıtqan bolatynmyn. Bul mindet oryndalyp jatyr. Osy ortalyqtardyń shaǵyn aýyl sharýa­shylyǵy taýaryn óndirýshilerge, sonyń ishinde jeke qosalqy sharýa­shylyqtarǵa da qoljetimdi bolýyn qamtamasyz etý mańyzdy. Bul naryqtyń monopolııalanýyna jol berýge bolmaıdy», dep taǵy da eskertip ótti.

Prezıdenttiń aýyl sharýashylyǵyna basa mán berýi, ondaǵy usaq taýar óndi­rýshilerdi qoldaýǵa degen nıeti memle­kettik organdar men salaǵa qyzmet kórse­tetin kompanııalar jumysyna da áser etkendeı. Máselen, Ortalyq kommýnıkasııalar qyzmetinde ótken brıfıngte Energetıka mınıstrliginiń munaı tasymaldaý jáne óńdeý departamentiniń dırektory Baýyrjan Sálimgereev aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerge MО́Z-den dızel otynyn jetkizý basym negizde júzege asyrylatynyn atap kór­setti. Onyń sózine qaraǵanda, kúzgi dala jumystaryn júrgizý jáne jemshóp da­ıyndaý úshin aýyl sharýa­shy­lyǵy taýaryn óndirýshilerge 440 myń tonna dızel otyny bólingen. Resýrs ustaýshylardyń bosatý baǵasy «PMHZ» JShS jáne «PKOP» JShS-da tonnasyna 189 myń teńge nemese lıtrine 159 teńge, «AMО́Z» JShS-da tonnasyna 187 myń teńge nemese QQS qosqanda lıtrine 159 teńge quraıdy. Jetkizý men saqtaýdy eskersek, dızel otynynyń baǵasy óńirge baılanysty shamamen 175-180 teńgeni quraıdy. Bul – JMQS baǵasynan arzan.

20 qyrkúıektegi málimet boıynsha is júzinde 282 myń tonna dızel oty­ny tıelgen. Kúzgi dalalyq jumys­tar boıynsha shilde jáne tamyz aı­lary­nyń kólemi tolyǵymen jóneltilse, qyr­kú­ıekke málimdelgen kólem boıynsha keli­simsharttar jasalyp, jóneltilý ús­tin­de. Al qazan aıynda jetkizilim 28,5 myń tonnany quraıdy.

«Aýyl sharýashylyǵy taýaryn ón­dirý­shilerge munaı óńdeý zaýyttary­nan dızel otyny jetkiziledi. Mınıstr­lik osy­ǵan turaqty monıtorıng júr­gizý­de. Aýyl sharýashylyǵy taýaryn ón­­dirý­shiler úshin dızel otynymen qam­­ta­masyz etýde olqylyqtardy bol­­dyr­­maý úshin jos­parly jóndeý PMHZ-ǵa aýystyryldy. Aldymen jón­deý ju­mystaryn 24 shildede 24 kún boıy bi­rin­shi qaıta óńdeýmen bas­taý jos­par­lanǵan bolatyn. Is júzinde jón­deý jumystary bıylǵy 1 qazanda bas­talady. Josparly jóndeý jumystaryn júrgize almaımyz, sebebi zaýyttyń odan ári qaýipsiz jumys isteýi osyǵan baılanys­ty», dep túsindirdi spıker.

Mınıstrlik ókiliniń aıtýyna qara­ǵanda, bıyl elimizde dızel otynyn rekordtyq óndirý múmkindigi bar eken. Munyń ózi elimizde shıkizat shyǵarýǵa qara­ǵanda óńdeý isiniń basym túse bas­taǵanynyń taǵy bir dálelindeı. Naq osy máseleni bıylǵy Joldaýynda Memleket basshysy da atap ótken bolatyn. «2020 jyldyń qorytyndysy boıynsha ındýs­trııalandyrý júzege asyrylyp jat­qan 10 jyl ishinde tuńǵysh ret óńdeý óner­kásibiniń ekonomıkany damytýǵa qosqan úlesi taý-ken óndirisi salasynan asyp tústi. Bizdiń orta merzimdegi maqsatymyz – 2025 jylǵa qaraı óńdeý ónerkásibiniń eksportyn 1,5 esege kóbeıtip, 24 mıl­lıard dollarǵa jetkizý. Al eńbek ónim­dili­gin 30 paıyzǵa arttyrý» degen edi Memleket basshysy.

Elde júrip jatqan osyndaı ózgeris­ter atalǵan brıfıng barysynda taǵy da qýattaldy. Respýblıkada 8 aıdyń qorytyndysy boıynsha 3,2 mln tonna dızel otyny óndirilipti. Bul ótken jylǵy kórsetkishten 9%-ǵa artyq. Sonymen qatar bıyl dızel otynyn óndirý kólemi rekordtyq kórsetkishke jetkizilmek. Energetıka mınıstrliginiń boljamy bo­ıynsha óndirý kólemi shamamen 5 mln tonnany quraıtyn bolady. B.Sálimgereevtiń aıtýynsha, MО́Z-di jańǵyrtýdy aıaqtaý 2017 jylǵy deńgeıden 1 mln tonnaǵa jýyq dızel otynyn kóp óndirýge múmkindik berdi.

«Sonymen qatar bıyl dızel otynyn tutynýdyń aıtarlyqtaı ósýi baıqalady. Tutynýdyń eń joǵarǵy ósimi 2021 jyldyń tamyz aıynda boldy. Tamyzdaǵy tutyný kólemi 519 myń tonnany qurady. Bul ótken jylmen salystyrǵanda 84 myń tonnaǵa jáne 2019 jylmen salystyrǵanda 37 myń tonnaǵa artyq. Muny eldiń ishki naryǵynyń tarıhyndaǵy tutynýdyń rekordtyq kórsetkishi dep aıtýǵa bolady. Qyrkúıektiń birinshi jartysynyń qory­tyndysy boıynsha tutynýǵa qatys­ty osyn­daı jaǵdaı taǵy baıqaldy. Tutyný­dyń ósýiniń negizgi sebepteriniń biri tran­zıttik júk tasymaldarynyń maýsymdyq ulǵaıýy bolyp sanalady. Búgingi tańda Qazaqstanda dızel otyny kórshi elderge qaraǵanda arzan. Aıyrmashylyqtyń joǵary bolýyna baılanysty, bizde barlyq tranzıttik júk kólikteri toltyrylady. Iri JMQS aqparaty boıynsha qalalyq JMQS shamamen 70% benzın jáne 30% dızel otynyn, al trassalarda ornalasqan JMQS, kerisinshe, 70% dızel otynyn satady», dedi ol.

B.Sálimgereevtiń aıtýynsha, Reseı Fede­rasııasymen 2021 jylǵa arnal­ǵan ındıkatıvtik teńgerimge sáıkes Qazaqstandaǵy yqtımal ımport kólemi 530 myń tonnany quraıdy. Is júzinde 8 aıda 145 myń tonna ımporttal­dy, sáıkesinshe jyl sońyna deıin 385 myń tonna ımporttaýǵa múmkindik bar. Importqa eshqandaı shekteý joq. Mı­nıstr­lik óz tarapynan Reseıdegi áriptesterimen qajetti kólemdi ımporttaý máselesin pysyqtaý ústinde.

«Ádette munaı ónimderi naryǵy asa qubylmaly bolatyny belgili. Oǵan kóptegen faktor áser etedi. Sonyń ishin­de salyq salý, baǵa belgileý júıesi jáne Qazaqstannyń ishki naryǵynda jáne kórshi elderde JJM-men qamtamasyz etý, suranystyń maýsymdylyǵy, MО́Z-degi tehnologııalyq irkilister nemese kúrdeli jóndeýler týraly aqparat­tar da bar. Mysaly, ishki naryqta baǵa tómen bolǵan jaǵdaıda otandyq ónimniń kórshi naryqtarǵa aýysýyna baılanysty tapshylyq qaýpi týyndaıdy. Al baǵalar joǵary bolǵan jaǵdaıda profısıt bolady. Sonyń saldarynan eldegi MО́Z-de qaıta óńdeý kólemin keıinnen tómendete otyryp, qazaqstandyq qoımalardyń otandyq otynmen tolyp ketýi múmkin. Joǵaryda atal­ǵan jaǵdaılar munaı ónimderi nary­ǵynda únemi baǵa «tepe-teńdigin» izdeýdi qajet etedi», dedi ol bul másele jaıynda.

Brıfıng barysynda jýrnalısterdi osy máselede baǵanyń qalaı qalypta­sa­ty­ny qyzyqtyrdy. B.Sálimgereevtiń aı­týyn­sha, álemdik tájirıbe JJM-ǵa baǵa bel­gileýdiń neǵurlym tıimdi jáne ashyq tetigi – bırjalyq saýda. «Bizde bir­neshe jyldan beri elektrondy saýda alań­darynda suıytylǵan munaı gazymen sát­ti saýda-sattyq júrgizilip keledi. Janar-jaǵarmaı boıynsha mınıstrlik Báse­ke­lestikti qorǵaý jáne damytý agent­­­tigimen birlesip, osy baǵytta jos­par­ly jumystar júrgizýde. Bıyl naý­ryz aıynan bastap benzın boıynsha saýda-sattyq júrgizilýde. Tórtinshi toq­sanda dızel otynynyń bırjalyq saý­da-sattyǵyn iske qosý josparlanǵan. So­nymen qatar mınıstrlik munaı ónim­derine tapshylyqtyń týyndaýy­na jol bermeý úshin «Qazaqstan Res­pýb­lıka­synyń aýmaǵynan munaı ónim­derin áketýdiń keıbir máseleleri týraly» birlesken buıryq ázirledi, onda qol­da­nystaǵy tyıymdy avtomobıl kóligimen benzın, dızel otynyn jáne munaı ónimderiniń jekelegen túrlerin áketýge alty aı merzimge uzartý qarastyrylǵan», dep habarlady ol.

Memleket basshysy Joldaýda atap kór­setkendeı, «Jer qoınaýy – ulttyń baı­lyǵy. Ony paıdalanýǵa berýdi ońasha kabınetterde «barmaq basty, kóz qys­tymen» sheshý zańsyz dep tanylýǵa tıis».

Bıyl elimizde aınalamyzdaǵy kórshi elderge qaraǵanda dızel otyny baǵa­synyń tómen bolýy Prezıdent aıtqan betburystardyń baıqalyp, tıisti organdardyń bul másele boıynsha baqylaý jasaýdy qolǵa alǵanyn kórsetkendeı.