Armanymyz – altyn tuǵyr!

KSRO dáýirinde de, odan keıin de álem chempıony ataný baqyty Qazaq­stannyń erkin kúres sheberlerine buıyr­mady. Jaraıdy, Keńes Odaǵy dáýi­rinde qandastarymyz qaǵajý kórip, óz nesi­belerinen qaǵyldy deıik. Al qazirgi jaǵ­daı múlde basqa. Baıraqty básekelerge qatysyp, bas júldeni birinen keıin birin ıelenýge bizge eshkim kedergi kelti­rip otyrǵan joq. Endi qalaı aqtalar eken­biz? Naqty derekterge júginsek, táýel­siz memleket, derbes komanda retinde jer­­lesterimiz 1993-2019 jyldar ara­ly­ǵynda jalaýy jelbiregen 22 álem chem­pıo­natynda kúsh synasty. О́kinishke qaraı, atalǵan jarystardyń teń jartysynan qorjynymyz bos qaıtty. Anyqtap aıtsaq, 1993, 1994, 1998, 1999, 2001, 2002, 2006, 2007, 2013, 2014 jáne 2015 jyldary senim artqan balýandarymyz tegisteı utylyp, elge eńseleri túsken kúıde oraldy.

Táýelsiz Qazaqstannyń tarıhynda álem chempıonatynyń alǵashqy júldesin Elmádı Jabyraıylov jeńip aldy. Oǵan deıin Barselona Olımpıadasynyń qola júldegeri, álem jáne Eýropa chempıony, Izgi nıet oıyndarynyń jeńimpazy ata­nyp úlgergen dúldúl 1995 jyly Atlan­tada ótken birinshilikte kúmis me­daldi moı­nyna ildi. Fınalda ol AQSh sportshysy Kevın Djeksonǵa jol berdi. 1997 jyly Krasnoıarskide Atlanta Olım­pıadasynyń qola júldegeri jáne Azııa oıyndarynyń jeńimpazy degen ataǵy bar Máýlen Mamy­rov qola júldeni ıelendi. Sodan arada biraz ýaqyt ótken soń Gennadıı Lalıev pen Magomed Krýglıev úshinshi satyǵa turaqtady. 2003 jyly Nıý-Iorkte Lalıevtiń, 2005 jyly Býdapeshtte Krýglıevtiń baǵy jandy. 2009 jyly Hernıngte Leonıd Spı­rıdonov jáne 2010 jyly Máskeýde Ábil­hakim Shapıev dál sol mejeden kórindi.

Baıyptap qarasańyzdar, sol aralyqta atoı salǵandarymyzdyń arasynda jalǵyz Máýlen Mamyrov qana ózimizdiń tól túle­gimiz eken. Al qalǵandary syrttan kelgen legıonerler. Atap aıtsaq, Jabyraıylov –cheshen, Lalıev – osetın, Krýglıev – lezgın, Spırıdonov – ıakýt jáne Ábilhakim Shapıev – avar. Sol legıonerler arasynan tek Magomed Krýglıev Qazaqstanǵa qo­nys aýdaryp, turaqty túrde osy jaqta daıarlandy. Nesin jasyraıyq, ol kezderi bizdiń bapkerlerdiń kóbiniń jergilikti jastardy tárbıeleýge asa qulqy bolmady. Olar Qap taýy bókterinen daıyn sport­shylardy ákelýge daǵdylanyp, legıo­ner­lerge arqa súıedi. Osylaısha, óz óren­de­rimiz kóleńkede qalyp qoıdy.

2011 jyly seń qozǵalǵandaı boldy. Ystanbulda jalaýy jelbiregen ja­rys­ta Dáýlet Nııazbekov pen Dáýren Ju­ma­­ǵazıevtaı jalyndy jastar Máýlen Mamyrov aǵalarynyń erligin qaıtalap, qola medaldi moıyndarynda jarqyratty. Qandastarymyzdyń bul tabysy barsha qazaq jankúıerin shattandyrdy. Endi bizdiń jigitter birinen keıin biri topyrlap shyǵyp, bıik belesterdiń talaıyn baǵyn­dyratyn shyǵar dep úmittendik. Biraq bári biz oılaǵandaı bolmady. 2013-2015 jyldary Býdapesht, Tashkent jáne Las-Vegas qalalarynda ótken úsh birdeı baı­raq­ty básekede ońbaı súrindik.

2016 jyly Majarstannyń bas shaha­rynda Olımpıada baǵadarlamasynda joq salmaq dárejelerinde beldesip júr­gen balýandar arasynda álemdik doda uıym­dastyryldy. Sol jarysta Nurlan Bekjanov aqtyq synǵa deıin alqyn­baı jetti. Fınalda reseılik Magomed Qur­ban­alıevten utylǵan ol kúmis medaldi ıemdendi. 2017 jyly Parıjde Aqjúrek Tańatarov qolaǵa qol sozsa, 2018 jyly Býdapeshtte Nurıslam Sanaev ekinshi oryndy enshiledi.

2019 jyly Nur-Sultanda shymyldyǵy túrilgen dúnıejúzilik doda Qazaqstannyń erkin kúres sheberleriniń mereıin ósirip, abyroıyn asqaqtatty. Tórtkúl dúnıeniń teńdessizderi bas qosqan básekede tórt bir­deı balýanymyz jeńis tuǵyryna kóte­rildi. Dáýlet Nııazbekov (65 kılo) pen Nur­­qoja Qaıpanov (70 kılo) kúmispen kúptelse, Nurıslam Sanaev (57 kılo) pen Danııar Qaısanov (74 kılo) qola me­daldi enshiledi. Bul elimizdiń erkin kúres tarıhynda buryn-sońdy bolmaǵan tabys edi. Desek te kórermenderdiń kóńilinde kir­biń qaldy. Alash topyraǵynda ótken jarysta óz órenderimizdiń biri altyn tu­ǵyrǵa kóterilse dep armandaǵan edik. Biraq ondaı baq bizge buıyrmady. Fınalǵa shyqqan eki balýanymyz da Reseıden kelgen marqasqalarǵa jol berdi. Dáýlet daǵys­tandyq Gadjımýrat Rashıdovtan utylsa, Nurqoja osetın Davıd Baevtan jeńildi. Osylaısha, bul joly da qazaq balýandary úshin altyn tuǵyr arman bolyp qaldy.

Nur-Sultandaǵy doda Reseı balýan­darynyń naǵyz babynda ekenin anyq baıqatty. Atalǵan memlekettiń namysyn qorǵaǵan Zaýr Ýgýev (57 kılo), Gadjımýrat Rashıdov (65 kılo), Davıd Baev (70 kılo), Zaýrbek Sıdakov (74 kılo) jáne Abdýlrashıd Sadýlaev (97 kılo) syndy Qap taýy qyrandary qarsylas shaq kel­tir­medi. Grýzııa quramasy sapynda beldesken Beka Lomtadze (61 kılo) men Geno Petrıashvılı (125 kılo) teńdessiz dep tanylsa, AQSh balýandary arasynan Kaıl Deık (79 kılo) pen Djeıden Koks (92 kılo) aldyna jan salmady. Sondaı-aq taǵy bir altyn medaldi ırandyq Hasan Iаzdanı (86 kılo) oljalady.

1993-2019 jyldar aralyǵynda ótken álem chempıonattarynda Qazaqstannyń erkin kúres sheberleri 15 júlde jeńip aldy. Onyń 5-eýi kúmis, 10-y qola. Osy kórsetkish boıynsha jerlesterimiz úzdik­ter tiziminde 21-oryndy enshileýde. Jasy­ratyny joq, bul nátıjege «kóńilimiz tola­dy» dep aıtýdan aýlaqpyz. О́ıtkeni aldymyzda turǵan biraz komandadan Qazaq eli balýandarynyń áleýeti áldeqaıda joǵary ekeni anyq. Olaı deýge negiz, eger tek medaldar sany ǵana esepke aly­natyn bolsa, onda joǵarydaǵy tizimde biz 12-oryndy ıelenetin edik. О́ıtkeni otandastarymyzdyń aldyna shyqqan Armenııa, Ońtústik Koreıa, Germanııa, Ja­po­nııa, Kanada, Italııa, Soltústik Koreıa, Úndistan jáne Moldovaǵa qara­ǵanda bizdiń jıǵan júldelerimiz áldeqaıda kóp. Ony tómende kórsetilgen kesteden kóre alasyzdar. Biraq bir ǵana jáne basty kemshiligimiz qorjynymyzda birde-bir altynnyń bolmaýy. Sonyń saldarynan biraz komandadan tómen turmyz.

Árıne, ol olqylyqtyń ornyn túzeýge bolady. Ol úshin 2-10 qazan aralyǵynda Norvegııanyń astanasynda ótetin kezekti álem chempıonatynda altyn tuǵyrǵa kóte­rilý úshin barymyzdy, janymyzdy salyp aıqasýymyz kerek. Skandınavııa túbeginde Qazaq eli namysyn 10 balýan qorǵaıdy. Solardyń arasynda Nurqoja Qaıpanov (74 kılo), Azamat Dáýletbekov (86 kılo), Ádilet Daýlynbaev (92 kılo), Álisher Erǵalı (97 kılo) jáne Oleg Boltın (125 kılo) sekildi kópti kórgen kókjaldar bar. Bul balýandardyń baǵyndyrǵan belesteri jaıynda qysqasha maǵlumat bere­tin bolsaq, Nurqojanyń álem chempıo­natynyń kúmis júldegeri jáne eki dúrkin Azııa chempıony degen ataǵy bar. Azamat pen Álisher qurlyq birinshiliginde bir emes, birneshe ret júlde alǵan ákki sportshylar. Onyń ústine, Álisher Tokıo Olımpıadasyna qatys­ty. Ádilet Azııa oıyndary men qurlyq chempıonatynyń júldegeri. Oleg osydan birer aı buryn ǵana Almatyda ótken Azııa chempıonatynda oza shapty. Bolat Saqaev­tyń (79 kılo) boz kilemde jıǵan mol tájirı­besi bar. Ol da birqatar halyqaralyq jarysta ózin jaqsy qyrynan kórsetti.

Jalyndap ósip kele jatqan jas óren­der arasynan Adlan Asqarov (61 kılo) pen Syrbaz Talǵatty (70 kılo) bóle-jara ataýǵa bolady. Jastar býynynan endi ǵana aýysyp kelgenderine qaramastan, ekeýi de eresekter dýyna erkin qosyldy. Bıyl Almatyda ótken Azııa chempıonatynda Asqarov kúmis alsa, Talǵat bas júldeni oljalady. Sondaı-aq Osloda Meırambek Qartbaı (57 kılo) men Ádil Ospanov (65 kılo) ta óner kórsetedi. Dál qazirgi kezde kúlli qazaqstandyq jankúıer osy 10 jigitimizdiń keminde bireýi altyn tuǵyrdan qol bulǵasa dep armandaıdy.

Álem chempıonatynda eń kóp júlde alǵan «TOP-20» komanda

(1993-2019 jyldar aralyǵy)

 Derek pen dáıek

- 1993-2019 jyldar aralyǵynda ótken álem chempıonattarynda barlyǵy 35 mem­lekettiń ókilderi jeńis tuǵyryna kóterildi. Solardyń arasynan 20 komanda bas júldege qol jetkizdi.

- Qazaqstan qurama komandasy sapynda eń kóp júlde alǵan balýandar Dáýlet Nııaz­bekov pen Nurıslam Sanaev. Ekeýiniń de qorjynynda 1 kúmis pen 1 qola medal bar.

- Jalpykomandalyq esepte Reseı 15 ret (1997, 1999, 2001, 2002, 2003, 2005, 2006, 2007, 2009, 2010, 2014, 2015, 2016, 2018, 2019) kósh bastady. AQSh-tyń úsh ret (1993, 1995, 2017) asyǵy alshysynan tústi. Eki márte Irannyń (1998, 2013) mereıi ústem boldy. Bir ret Túrkııa (1994) top jardy. 2011 jyly Ystanbulda ótken jarysta Iran men Reseı birdeı nátıje kórsetti. Olar 2 altyn, 1 kúmis jáne 1 qola medaldan oljalady.

- Olımpııa oıyndarynyń alaýy tutanatyn jyly álem chempıonaty ótkizilmeıtini belgili. Desek te 2016 jyly Rıo Olımpıadasy aıaqtalǵannan keıin Býdapeshtte dúnıejúzilik doda uıymdastyryldy. Bul jarysta olımpıadalyq emes eki salmaq dárejesi boıynsha júldeler sarapqa salyndy. Erkin kúres sheberleri arasynda 61 kılo salmaqta AQSh-tyń ókili Logan Stıber ozsa, 70 kılo salmaqta reseılik Magomed Qurbanalıevtiń baǵy jandy.

- Buryndary KSRO quramynda bolǵan memleketter arasynda joǵarydaǵy kestede kórsetilgen komandalardan bólek, Qyrǵyzstan men Tájikstannyń da qorjynynda júlde bar. Qyrǵyzdar qola medaldi enshilese, tájikter bir kúmiske qol jetkizdi.