Bıylǵy baǵdarly qujat elimizdiń ekonomıkalyq múmkindikteri mol ekenin kórsetti

Qoǵamnyń qozǵaýshy kúshteriniń biri – ekonomıkanyń qyr-syrlary kóp, maǵynasy tereń. Ekonomıka degenimiz búgingi tańda – álem damýynyń negizi. Jer betinde qansha memleket bolsa, sonyń báriniń de qalyptasýy, órkendeýi tikeleı olardyń ekonomıkalyq múmkindikterine baılanysty. Barlyq elderdiń ekonomıkasy, túptep kelgende, jahandyq ekonomıkany quraıdy. 2014 jylǵy 17 qańtardaǵy Joldaýynda Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev táýelsiz memleketimizdiń 2050 jylǵa deıingi ekonomıkalyq damý kezeńderiniń qandaı baǵyttardy qamtıtynyn, olardyń naqty-naqty qaǵıdattaryn aıqyndap berdi. Elbasy álemniń damyǵan 30 eliniń qataryna qosylý jolynda eki kezeńge bólinetin jumystardy atqarýymyz qajet ekenin jetkizdi. Birinshi kezeń XXI ǵasyrdaǵy «múmkindikter kózin» paıdalana otyryp, jańǵyrý serpilisin jasaý qajet bolatyn 2030 jylǵa deıingi kezeńdi qamtysa, ekinshi kezeń 2030-2050 jyldar aralyǵynda elimizdiń ǵylymı qamtymdy jáne jasyl ekonomıka qaǵıdattaryna negizdelgen ornyqty damýyn qamtamasyz etý qajet ekenin málimdedi. Jalpy, ekonomıkanyń negizi, bir ja­ǵy­nan alǵanda, fılo­so­fııa­men ush­ta­syp jatady. О́ıt­ke­ni, ómirdiń ózi – fı­lo­­sofııa. Al ekonomıka ómir­diń kór­set­kish­terin jan-jaqty dálel­deıdi. Iаǵnı qoǵamnyń alǵa qoıǵan maq­sa­tyn, tynys-tirshiligin, baı-qýattylyǵyn, qazir­gi na­ryq zamanynda báse­ke­les­tik­ke qabilettiligin aıqyndap bere­di. Ekonomıkanyń eń basty qun­dy­lyǵy adamı kapıtaldy damytý bolyp tabylady. Osydan kelip ekonomıkaǵa degen kózqaras qalyptasady. Jalpy, kólemi men aýqymy jaǵynan alǵanda, bul – úlken dúnıe. Memlekettiń barlyq máselesin sheship beretin, álemdik jaǵdaıǵa asa zor yqpal etip otyratyn, ómirge degen joldy ashyp otyratyn qoǵamdyq qatynastyń mańyzdy bir salasy. Ekonomıkany taldap, zerttemeı, ony tereń túsinbeı turyp, qoǵamdy alǵa bastyrý múmkin emes. Sondaı-aq, qaıta oralyp kelip turatyn qarjy daǵdarysyn jeńip shyǵý da múmkin emes. Osy oraıda elimizde qanshama halyqaralyq ekonomıkalyq forýmdar ótip ja­tyr? Osyndaı jahandyq oılar ortaǵa salynatyn jıyndarda Elbasy Nursultan Nazarbaev óziniń naqty-naqty usynystary men kózqarasyn aıtyp, jahandyq ekonomıkadaǵy elimizdiń alatyn ornyn, aldaǵy kózdegen maqsattaryn málimdep keledi. Sonyń barlyǵy ne úshin jasalyp jatyr desek, tabıǵı baılyǵymyzdy ıgerýde jáne qoǵamdy damytýda tek qana óz kúshimizdi paıdalanýmen shektelmeı, bizdiń elimizge úrdisi qalyp­tasqan, álemdegi básekege qabiletti shetelderdiń bilikti ınves­torlaryn tartý maqsatynda iske asyrylýda. Sol arqyly ózimizdiń ishki ekonomıkalyq jaǵdaıymyzdy retteýge múmkindik týady. Bul – birinshi másele. Al ekinshi másele – adamı kapıtaldy damytý barysynda mamandarymyzdy keń aýqymdy túrde jańa ınnovasııalyq tehnologııany ıgerýge jan-jaqty beıimdep, sol arqyly ekonomıkany ilgeri bastyrý qajet. Úshinshiden, adamzat balasy qaı qoǵamda ómir súrse, sol qoǵamnyń turaqty bolǵanyn qalaıdy. Damý úrdisinde turaqtylyǵy, ózara keli­simi, qalyptasqan mádenıeti bar qo­ǵamnyń bolashaǵy da zor bolmaq. Bul qundylyqtar da ekonomıkanyń bir irgetasy bolyp tabylady. Osy faktorlardy esepke ala oty­ryp, qazirgi ýaqytta bizdiń elde ártúrli baǵyttaǵy birneshe mańyz­dy jobalar qolǵa alynýda. So­nyń ishinde negizi iske asyrylatyn jobalardyń baǵyt-baǵdary elimiz­diń 2050 jylǵa deıingi damý kezeńin qamtyǵan Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń «Qazaqstan-2050» Strategııasy – qa­lyptasqan memlekettiń jańa saıası baǵyty» atty strategııalyq Joldaýynda kórinis tapqan. Elbasy óz sózinde: «Bizdiń elimiz birqatar artyqshylyqtarǵa ıe. Jaratqan bizge kóp tabıǵı baı­lyq syılaǵan. Basqa elder men halyqtarǵa bizdiń resýrstary­myz qajet bolady. Bizge óz ta­bı­ǵı baılyqtarymyzǵa degen kózqara­symyzdy oı eleginen ótkizýdiń qaǵıdatty mańyzy bar. Biz olardy satýdan qazynamyzǵa kiris quıa otyryp, olardy durys basqarýdy, eń bastysy, elimizdiń tabıǵı baılyǵyn ornyqty ekonomıkalyq ósýge barynsha tıimdi kiriktirýdi úırenýimiz kerek», degen bolatyn. Jalpy, bizdiń elimizde tabıǵı qazba baılyqtar bar, biraq olardyń kózderi de bir kezderi sarqylýy múmkin. Al bizdiń ulan-ǵaıyr je­ri­miz bar. Jer kólemi boıynsha Qa­zaqstan álemde toǵyzynshy oryn­dy alady. Mysaly, aldaǵy kezeńderde halyq sany ósedi, alaıda, jerdiń kólemi óspeıdi. Sondyq­tan osy eki baılyqty – jerimiz ben adamı kapıtalymyzdyń mol múmkindikterin paıdalana otyryp, ekonomıkamyzdy órkendetý basty maqsatymyzǵa aınalýda. Biz jer qoınaýyndaǵy baı­lyǵy­myzdy saqtap, bolashaq urpaqqa qaldyrýdy oılaýymyz kerek. El­basy osyndaı oılaryn únemi aı­typ júrgeni anyq. Halyq ósken soń, azyq-túlik qajettiligi arta túsedi. Qazir álem boıynsha 1 mlrd.-qa jýyq adam tamaq jetispeýshiliktiń zardabyn shegip otyr. Azyq-túlikti óndirý salasyn damytýda bizdiń eldiń múmkindigi zor. Egin, mal sharýa­­shy­lyǵy, baý-baqsha, kókónis ósirý jáne basqa da salany zama­naýı tehnologııalardyń kúshi­men damyta bilsek, ekonomıkamyzdy alǵa bastyramyz. Elbasy tek qana shıkizatqa táýeldi bolyp qalmaı, ekonomıkamyzdy ártaraptandyrý qajet degen saıasat ustanýda. Qashanda ınnovasııalyq tehnologııalar óz betinshe damymaıdy, bizge naryqqa tózimdi, beıimdelgen tıimdi tehnologııalar kerek. Ol úshin qandaı qadamdar jasaý kerek desek, «Bolashaǵy zor ulttyq klasterler qalyptastyrý jóninde naqty jol kartalaryn ázirleý asa mańyzdy», – dedi Elbasy. Al endi ústimizdegi jylǵy jańa Joldaýynda Memleket basshysy búginde Otanymyzdyń jetistikteri árbir azamattyń ulttyq maqtanyshy ekenin atap ótti. Kúshti, qýatty memleketter ǵana uzaqmerzimdi josparlaýmen, turaqty ekonomıkalyq ósýmen aınalysatynyn aıtty. «Qazaqstan-2050» Strategııasy barlyq salany qamtıtyn jáne úzdiksiz ósýdi qamtamasyz etetin jańǵyrý joly ekenin málimdeı kelip: «Ol – eldigimiz ben birligimiz, erligimiz ben eńbegimiz synalatyn, synala júrip shyńdalatyn úlken emtıhan. Strategııany múltiksiz oryndap, emtıhannan múdirmeı ótý – ortaq paryz, abyroıly mindet!», dedi N.Á.Nazarbaev. Memleket basshysynyń stra­­te­gııalyq Joldaýynda el damýynyń joldary kezeń-kezeńimen, saty-sa­tysymen aıqyn kórsetilgen. En­di ony Úkimet, bizdiń qoǵam, azamat­tarymyz nátıjeli iske asy­rýy qajet. Bolashaqqa nyq qa­dam jasap, keleshek urpaqqa dás­túrli, jan-jaqty nyǵaıǵan, báse­ke­lestikke tótep bere alatyn myqty ekonomıkany qaldyrýǵa mindettimiz. Osy oraıda, eldiń damýyna súbeli úles qosatyn iri-iri baǵdarlamalardy iske asyra bilsek, utarymyz kóp. Qazir biz ýaqytty únemdeı bilýge úırenýimiz kerek. О́ıtkeni, na­ryq zamany kezinde ár mınýt ta, ár se­kýnd ta – aqsha! Bosqa jasaǵan ár qa­da­mymyz – aqsha shyǵyny. Son­dyq­tan ýaqytty tıimdi paıdala­nyp, «jeti ret ólshep, bir ret kesip» jasaǵan jumysymyz tabys ákelýi tıis. Elimizdi kórkeıtý úshin atsalysý – barsha azamattyń paryzy. Búgingi tańda Elbasynyń 2012 jylǵy 14 jeltoqsandaǵy Jol­daý­ynda jarııa etilgen tapsyrma­lardy oryndaý isi memlekettik deńgeıde barlyq salada júzege asy­ry­la bastady. Aıtalyq, Úkimet naqty baǵdarlamalardy ázir­lep, iske qosýda. Al Parlament Jol­daý­da kórinis tapqan baǵyttar boıyn­sha zańdardy jetildirý ústin­de. Joldaýdaǵy barlyq salany qam­ty­ǵan jańa baǵyttardy júzege asy­rýǵa qajetti zańnamalyq baza qa­lyp­tastyrylýda. Parlament eko­no­mı­kalyq damýdy zańnamalyq tur­ǵy­da qamtamasyz etip otyrýy tıis. О́mir bir orynda turmaıdy, ekonomıkalyq qatynastar da únemi ózgeristerge ushyrap otyrady. Al ómir men ekonomıkanyń arasynda tyǵyz baılanys bar ekenin joǵaryda aıtyp óttim. Sondyqtan osy eki faktor ózgerip jatsa, árıne, zańdar da ózgeredi. Zań da bir qalypqa quıyp qoıǵan ne qatyp qalǵan dúnıe emes. Sondyqtan memleket alǵa basýy úshin sapaly ári tıimdi zań qajet. Zań bolmasa, qoǵamda eshteńe jasaı almaısyń. Biz kóptegen máselelerdi sheshýde ýaqytymyzdy joǵaltyp jatamyz. Ýaqytty únemdeý osy jerde de kerek-aq. Keıde bizder bir zańdy qabyldap jatamyz, artynsha bir jyldan keıin oǵan ózgerister engizip, jańadan qabyldaýǵa májbúr bolamyz. Bizder kóp jylǵa qyzmet jasaıtyn zańdardy qabyldaýymyz kerek. Naqty ekonomıkada, naqty naryqta túbegeıli, naqty zań qajet. Biz qazir zań jobalarymen jumys isteýde osy jaǵyna tereńirek mán berýdemiz. Zań neǵurlym kóp jyl jumys jasasa, soǵurlym onyń qoǵamǵa tıgizetin paıdasy da kóp bolmaq. Ekonomıkamyz turaqty, zańdarymyz sapaly bolsa, sonyń bárin bir júıede damytsaq, árıne, bizdiń elimiz baı ári qýatty bolyp, óziniń jaǵdaıyn, áleýetin jaqsarta túsetini sózsiz. Ekonomıka damyǵan tusta, basqarý júıesi de zaman aǵymynan qalyp qoımaýy kerek. Onyń nátıjeli, túbegeıli ózgerip otyrýy, qoǵamdyq qatynastardy retteýde kedergilerdi der kezinde joıyp, naryq zamanynyń damýyna sáıkes bolýy eń basty faktordyń biri bolyp tabylady. Bıylǵy Joldaýda Elbasymyz: «Ekonomıkada ishki jalpy ónimniń jyl saıynǵy ósimin 4 paıyzdan kem etpeý josparlanýda. Investısııa kólemin qazirgi 18 paıyzdan búkil ishki jalpy ónim kóleminiń 30 paıyzyna deıin ulǵaıtý kerek. Eko­nomıkanyń ǵylymı qamtymdy modelin engizý Qazaqstannyń eks­por­ttyq áleýetindegi shıkizattyq emes ónimniń úlesin 70 paıyzǵa deıin arttyrý maqsatyn kózdeıdi», dep atap ótti. Sonymen qatar, taıaý­daǵy 10-15 jylda ǵylymı qam­tymdy ekonomıkalyq bazıs jasaý kerek ekenin, onsyz biz álemniń damyǵan elderi qataryna qosyla almaıtynymyzdy eskertti. Muny tek qana damyǵan ǵylym arqyly sheshýge bolatynyn aıtty. Elbasy bizdiń aldymyzǵa Qa­zaqstan 2050 jylǵa qaraı álemniń eń damyǵan 30 eliniń qatarynda bolýǵa tıis degen asqaraly mindet qoıdy. Jáne aldaǵy ýaqytta qar­qyndy damyp kele jatqan elder arasyndaǵy básekelestiktiń qatal bolatynyn eskertti. Otyz eldiń qataryna qosylýǵa múmkindigimiz bar ma? Oǵan bizdiń múmkindigimiz mol. Barlyq baılyqtarymyz ben qundylyqtarymyzdy tıimdi paıdalanyp, adamı kapıtalymyzdy damyta otyryp, zaman talabyna saı, básekege qabiletti taýarlarymyzben eldiń ishki suranysyn qamtamasyz etip, syrtqy naryqqa da shyǵaryp, kedergi keltiretin máselelerdi sheship, álemge shyǵa­tyn joldy ashyp, bilimdi de bi­likti ǵalymdarymyzdy tarta oty­ryp, jańa tehnologııalardy ınnovasııalyq jolmen alǵa bas­ty­ryp, bir el, birligi myqty ha­lyq retinde jumys jasasaq, álbet­te, bizdiń otyz eldiń qataryna kirýi­mizge múmkindigimiz mol. Memle­ke­timiz Eýropa men Azııanyń kin­di­ginde ornalasqan. Barlyq múm­kin­dik­terimizdi tıimdi jáne durys paıda­lana alsaq, elimizdiń otyz emes, odan da joǵary deńgeıge kóte­ri­letin, bıik mejelerge qol jetki­ze­tin, ashyq saıasat júrgi­zetin, álem elderi sanasatyn, tu­raq­ty ekono­mı­kasy bar, mádenı-rýha­nı qundy­lyqtarymen maqtana alatyn memleketke aınalatynyna senimim mol. Jeksenbaı DÚISEBAEV, Parlament Májilisiniń depýtaty, «Nur Otan» partııasy fraksııasynyń múshesi.