Energetıka – ekonomıka draıveri

Investjobalardyń ıgiligi

Ekibastuzdaǵy stansalardan bólek, oblys aýmaǵynda taǵy bir iri ener­getı­­­­kalyq keshen bar. Bul – Aqsý qala­syn­da­ǵy Eýrazııalyq energetı­kalyq korpo­rasııanyń stansasy.

GRES-1 kásipornynyń bir ǵana ener­goblogynyń táýliktik óndirisi (9,7 mln kVt/saǵ) Kókshetaý qalasyn 24 saǵat boıy jaryqpen qamtamasyz etýge jetedi eken. Stansalardyń qanshalyqty mańyzdy ekenin osydan-aq ańǵara berińiz. Al munda árqaısysynyń qýattylyǵy 500 MVt bolatyn 8 energoblok (ázirge jeteýi qatarda) jumys isteıdi. Osydan keıin pavlodarlyq kásiporyndar elektr energııasynyń donory ekenine eshkim shúbá keltire qoımas. Munyń sharapatyn kórshi memleketter de sezinip otyrǵanyn atap ótken jón.

Oblystyq energetıka jáne turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq basqar­masy basshysynyń orynbasary Ashat Jaqypovtyń aıtýynsha, ár kásip­oryn­nyń ınvestısııalyq jobalar jospary bar. Soǵan sáıkes, qondyrǵylar jańartylady. Ondaǵy maqsat – energııa óndirý isinde olqylyqtarǵa jol bermeý. 2021-2022 jyldary oblystaǵy elektr stansalarynda 30-ǵa jýyq ne­gizgi qondyrǵy jóndeýden ótkizý jospar­lanǵan bolatyn. Munda usaq sharýa degen bolmaıdy. Ár qurylǵynyń qalypty jumys isteýi qashanda mańyzǵa ıe.

– Oblys aýmaǵynda jalpy qýaty 8 502 MVt bolatyn 7 elektr stansasy tirkelgen. Onyń úsheýi – ulttyq mańyzy joǵary stansalar. О́tken jyldyń qorytyndysyna kóz júgirtsek, kásiporyndar 49,4 mlrd kVt/saǵat elektr energııasyn óndirdi. Bul 2020 jyl­ǵy kórsetkishten 11,4 paıyzǵa ar­tyq. Suranysqa saı óndirý kólemi de artyp otyratynyn eskerý kerek. Máselen, Pavlodar oblysynyń táýliktik suranysy shamamen 60 mln 406 myń kVt/saǵatqa teń. Suranys kún saıyn ózgeredi. Elektr energııasy oblys aýmaǵyna, elimizdiń birneshe óńirine úlestiriledi. О́zbekstanǵa da eksporttalady, – deıdi A.Jaqypov.

Ekibastuz qalasyn áleýmettik-eko­no­mıkalyq damytýdyń 2025 jylǵa deıingi keshendi jospary ázirlenip, el Úkimetiniń aralasýymen qomaqty ınvestısııa tartylǵany belgili. Shahar­d­y gúldendirý hám túrlendirý úshin salalardyń barlyǵy qamtylǵan. Onyń ishinde energetıka aldyńǵy qatarda tur. Energetıka baǵytynda kásiporyndardyń jeke qarajaty esebinen 2 ınvestısııalyq joba júzege asady dep kútilýde. Bul nendeı jobalar? Tıimdiligi qandaı? Az-kem toqtalyp kórelik.

Alǵashqy joba – GRES-1-degi №1 energoblogty qalpyna keltirý. Osy­laısha, stansa qýaty 500 MVt-qa ulǵaı­tylyp, elimizdiń birtutas energetıkalyq júıesindegi tutynýdyń boljamdy ósýin qamtamasyz etýge múmkindik ber­­mek. Investısııa kólemi 66,5 mlrd teń­gege teń. Qazirgi ýaqytta jobanyń daıyn­dyǵy 41,8 paıyzdy qurap otyr. Joba 2023 jyldyń sońynda aıaqtalady dep josparlanýda.

Esterińizge salsaq, byltyr 19 qara­sha­da mundaǵy №5 energoblok apatty túrde toqtap qalǵan bolatyn. Kelesi kúni №8 blok isten shyqty. Iri kásiporyndaǵy negizgi qondyrǵylardyń isten shyǵýy kópshilikti alańdatqany ras. KEGOC kompanııasynyń resmı ókilderi habar­laǵandaı, apattyń sebebi generasııa kóleminiń 1000 MVt-qa tómendeýinen oryn alǵan. Saldarynan GRES-1-degi elektr energııasynyń tapshylyǵy 1 500 MVt-qa deıin jetken. Máseleni sheshý úshin Energetıka mınıstrliginiń aralasýymen keıbir tutynýshylarǵa beriletin elektr energııasyn shekteý týraly sheshim qabyldandy. Áıtpese, memleketaralyq elektr jelilerinde júıe­lik apat oryn alýy múmkin edi. Atal­ǵan kásiporynnyń ókili Elena Kısı­levanyń aıtýynsha, búginde stansa táýliktik kestege saı qalypty rejimde jumys isteýde.

Ekinshi joba – GRES-2 kásipornynda úshinshi energobloktyń salynýy. Onyń qýaty 636 MVt-ty quraıdy. Joba 2025 jyly iske qosylmaq. Jalpy, munda árqaısysynyń qýaty 500 MVt bolatyn eki energoblok jumys istep tur. Atal­ǵan kásiporyn Gınnestiń rekordtar kitabyna engenin biri bilse, biri bil­mes. Bıiktigi 419 metrdi quraıtyn GRES-2 mu­rjasy álemdegi eń uzyn tútin shyǵa­ratyn qubyr sanalady. Onyń eń joǵarǵy bóligine jaıaý kóterilý úshin 4 saǵat qajet.

Daıynnyń ózi ýaıym

Ekibastuzdaı shaǵyn shahardy ara­lasańyz, qalanyń energetıkalyq áleýe­tin odan ári arttyrýǵa arnalǵan otyn-energetıka keshenine kadr daıar­laý or­ta­lyǵy kózge ottaı basylady. Qa­la­nyń baǵy emes, sory bolǵan «saqal­dy qurylystyń» qazir sáni kirgen­deı. Keshenniń 15 ǵımaraty alystan menmundalaıdy. Tek, qurylysy aıaq­talsa da, daıyn ortalyq áli kúnge deıin qańyrap bos tur.

Ortalyqtyń tarıhyna az-kem toq­talsaq. Ǵımarattyń qurylysy 2009 jyl­dyń qazan aıynda bastalǵan bolatyn. Qurylys jumystarymen «Nıko» JShS aınalysty. Alaıda atalǵan serik­testik bankrot dep tanylyp, qury­lys jumystary 2010 jyly toqtap qal­­dy. 2011 jyldyń qazan aıynda Bi­lim jáne ǵylym mınıstrligi S&ER company JShS-men kelisimshartqa otyr­dy. Osylaısha, 2011 jyldyń qa­rasha aıynda qurylys-montaj jumys­tary qaıta jalǵasty. Budan keıin Pav­lodar oblystyq qala qurylysy jáne jerdi baqylaý basqarmasy atal­ǵan ke­shen­de tehnıkalyq zertteý ju­mys­taryn júrgizip, óreskel kemshi­likterdi anyqtady. Sonyń negizinde 2012 jyldyń qarashasynda qurylys jumystary ekinshi márte toqtatyldy. Belgili bolǵandaı, ke­shen sor, batpaqty jerge salynǵan. Eri­gen qar sýy, jańbyr sýy osy jerge jına­lady. Al mundaı jerge qurylys salýǵa bolmaıdy nemese sý sorý júıesin tartý kerek.

Sóıtip, 2017 jyly Ekibastuz qala­synyń ákimdigi 100 mln teńge qaras­tyryp, sý sorý júıesin júrgizdi. Tek, sodan keıin ǵana ortalyqtyń jumysy alǵa bas­ty. Aldymen, 2017 jyly «Kásipqor» holdıngi «saqaldy qurylystyń» joba­lyq-smetalyq qujattaryn qaıta ázir­lep shyqty. Jobany 2018-2020 jyl­dary aıaqtaýǵa jergilikti bıýdjetten 4 mlrd teńgeden astam qarjy jumsal­dy. Jalpy, qurylys jumystary úsh kezeńnen turdy. Ony «Portal-PV» JShS sońyna deıin aıaqtap, tapsyrdy. Biraq osy bir ortalyqqa jumsalǵan qar­jyny esepteseńiz, shashyńyz aǵara­dy. Sala mamandarynyń deregine súıensek, qurylys jumystaryna shamamen 10 mlrd teńge jumsalǵan. Endi daıyn turǵan nysannyń jumysyn jandandyrýǵa taǵy qansha qarjy qajet eken?

Joǵaryda atap ótkenimizdeı, oqý ortalyǵynda otyn-energetıka keshenine qyzmet kórsetetin mamandar oqytylady dep kútilgen-di. Atap aıtsaq, paıdaly qazba oryndaryn ázirleý, elektrmen jabdyqtaý, dánekerleý, elektr stansalary men jelilerin elektrmen qamtý, temir joný jáne metaldy óńdeý, óndiristik mashınalar men qural-jabdyqtardy iske qosý sekildi mamandyqtar boıynsha kadr daıarlanýy tıis-tin. Qysqasy, shahardaǵy iri kásiporyndardaǵy kadr máselesin oń sheshedi dep kózdelip edi. Alaıda ázirge munyń bári sóz kúıinde ǵana qalyp otyr.

2019 jyldyń jeltoqsanynda oqý ortalyǵy oblystyq qurylys basqar­masynyń balansyna berildi. Búginde ony bilim basqarmasynyń balansyna berý úshin tıisti qujattar ázirlenip jatqanǵa uqsaıdy. Ekibastuz qalasy ákiminiń orynbasary Márııam Málikova oǵan jergilikti 6 kolledjdi ornalastyrý ıdeıasyn alǵa tartýda. Bir jaǵynan stýdentter tolyǵymen jataqhanamen qamtylýshy edi. Al oblystyq bilim berý basqarmasynyń basshysy Dinıs­lam Bolathanuly bul usynysty qupta­maıtynyn aıtty.

– Ázirge nysandy ıeligimizge alý úshin qujattandyrý jumystary jalǵasýda. Áý basta ortalyq qandaı maqsatpen sa­­lyn­dy, sol baǵytta jumys isteýin qolǵa alamyz. Sharýalarǵa jer jalǵa be­riletini sııaqty bilim salasyndaǵy jekemenshik uıymdarǵa tabystaý usyny­sy da qarastyrylýda. Onyń ózi zańǵa saı bolýy qajet. Sebebi nysan memleket qarjysyna salynǵandyqtan jekemenshik mekemelerge berýdiń de óz tártibi bar. Oqý ortalyǵynyń taǵdyry jaıly alda­ǵy ýaqytta jeke habarlaımyz, – deıdi D.Bolathanuly.

Ekibastuz qalasynyń ákimi Ar­daq Qańtarbaevtyń aıtýynsha, búgin­de sha­hardaǵy iri stansalardyń árqaı­sysyn­da 1 300 – 1 500 adam eńbek etýde. Bir ǵa­na energobloktyń qalypty jumys isteýin kún saıyn 100-ge jýyq jumysker qa­daǵalaıdy. Energetıka salasynyń mamandary ázirge jergilikti oqý oryndaryn­da – S.Toraıǵyrov atyndaǵy Pavlo­dar memlekettik ýnıversıtetinde já­ne Q.Sát­baev atyndaǵy Ekibastuz ınjener­lik-tehnıkalyq ınstıtýtynda daıarlanýda.

Jaqynda el Prezıdenti Qasym-Jo­mart Toqaev tehnıkalyq mamandyq­tardy oqytýǵa basymdyq berý kerektigin aıtqan bolatyn. Bul rette, otyn-energetıka keshenine qajetti kadrlardy daıarlaıtyn ortalyqtyń boıyna qan júgirip, jergilikti stansalardy bilikti kadrlarmen qamtamasyz etedi degen senim mol.

Krıptovalıýta – tabys kózi

Kembrıdj ýnıversıtetiniń zertteýine sáıkes, qazir álemdegi krıptovalıýtanyń 46 paıyzy Qytaıda, 16,8 paıyzy AQSh-ta, 8,2 paıyzy Qazaqstanda óndiriledi. Osy úsh el maıner-memleketter tiziminde kósh bastap tur. Sondyqtan elimizde maınıng ortalyqtary kóptep quryla bastady. Olarǵa qyzmet kórsetýshi uıymdar da paıda boldy. Solardyń biri ekibastuzdyq VTS KZ JShS-i. Atalǵan seriktestiktiń quryltaıshysy Dinmuhammed Matkenovtiń aıtýynsha, krıptovalıýtanyń bolashaǵy zor. Tek elimizde áli kúnge deıin bul sala­ǵa senimsizdik basym. Bul rette ener­getıkalyq ortalyq – Ekibastuzdyń múm­kindigin tıimdi paıdalaný kerek. О́ıtkeni munda elektr energııasy áldeqaıda arzan ári mol.

– Tas dáýiri tas bitti eken dep aıaqtal­ǵan joq. Jańa tehnologııalar paıda bol­ǵan saıyn qoǵamnyń alǵa jyljýy zańdylyq. Kóptegen memleketter krıptovalıýta arqyly ekonomıkany jandandyrýǵa bolatynyn ańǵaryp, qazirden bastap naqty sharalardy qol­ǵa alýda. Bul sala Japonııada 4 jyl buryn resmı túrde moıyndalǵan. AQSh-ta da negizgi baǵyttardyń biri bolyp sanalady. Bizde she? Sońǵy ýa­qytta maınıng-fermalarǵa elektr energııasyn taratý jıi shektelýde. Iаǵnı salanyń damýyna qolaıly jaǵdaı joq. Áıtpese, Ekibastuz óńirin óndiristik alańǵa aınaldyrýǵa múmkindik zor, – deıdi D.Matkenov.

Mamandardyń esebinshe, qazir Qazaq­standaǵy bıtkoın óndirýshiler 1 kVt/saǵat úshin 3 sent tólep otyr. Eldiń ortaq elektr qýaty 22 gVt-ty quraıdy. Odan artyq Qazaqstanda qýat generasııasy joq. Árbir qýat rezervtelgen. Sondyqtan «jasyl energetıkany» iske qospasa, Qazaqstannyń maınıng qar­qynyn budan ári kóbeıtýge esh múmkindigi bolmaıdy, deıdi mamandar. Iаǵnı maınıngke jumsalatyn elektr energııasyn kómir men mazýttan emes, kún, jel jáne sý qýatynan alýǵa tıispiz.

Tapshylyq taqyrǵa otyrǵyza ma?

Elimizdegi elektr energııasynyń tap­shylyǵy 250 mln kVt/saǵatty qu­raıdy. Ol Reseı Federasııasynyń energııa kóz­deri esebinen óteledi. Sol sebepti eko­no­mıkanyń elektr energııasyna degen qajettiligin jabý úshin jumys istep tur­ǵan elektr stansalaryn jańǵyrtý, reti kelse jańa elektr stansalaryn salý mańyz­dy. Bul rette 2030 jylǵa qaraı elektr energııasyn óndirýdi 141,2 mlrd kVt/saǵatqa deıin ulǵaıtý josparlanyp otyr. Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes birtutas energııa júıesiniń ońtústik aımaǵynda 2026 jylǵa deıin jal­py jıyntyq qýaty 3 050 MVt bolatyn jańa manevrlik generasııany engizý boıyn­sha 7 jobany iske asyrý kózdelgen. Jo­balardyń jalpy quny – 1,5 trln teńge.

«Energetıkalyq qaýipsizdikti qam­ta­ma­syz etý – basty mindettiń biri. Qa­­zaq­standa energııany tutyný qar­qy­­­n­y jyldan jylǵa artyp keledi. Bi­raq iske qosylyp jatqan jańa qýat kóz­deri oǵan saı emes. Suranystan ar­tyq óndirilgen elektr qýaty taıaý arada sarqylýy múmkin. Shyn máninde, elimiz­diń damýy energetıka salasynyń turaqtylyǵyna tikeleı baılanysty», degen edi Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev.

Qoryta aıtsaq, energetıka salasynda jetildire túsetin tustar az emes. Jarqyn jobalar eldiń damýyna kepil bolatynyn eskersek, salaǵa serpin beretin jumystardyń jedel ári sapaly atqarylǵany abzal. Ásirese, elimizdiń energetıkalyq ortalyǵy sanalatyn Ekibastuz óńirindegi jobalar nátıjeli bolatynyna senim mol.

Oralhan QOJANOV,

jýrnalıst

Pavlodar oblysy