Shoǵyrlanǵan tutynýshy shaǵyn óndiriske sep

Búginde qala turǵyndarynyń tamaq ónerkásibiniń ónimine degen su­ranysy da meılinshe ósýde. Oǵan my­sal­dy alysqa barmaı-aq, Almaty qalasy men megapolıs mańyndaǵy eldi mekender turǵyndarynyń tutyný kóle­minen-aq keltirýge bolady. Buǵan deıin Almatydaǵy azyq-túlik naryǵyna qu­ıy­latyn naqty aqshanyń aılyq úlesi mıllıondaǵan dollar kóleminde ekendigi aıtylatyn. Jáne osy qarjynyń úlken bóligi syrttan keletin taýarlarǵa jum­salady eken. Al qala men qala mańyn­daǵy óndiris oryndary tutyný nary­ǵyndaǵy suranystyń 60 paıyzyn ǵana qamtamasyz etýge qaýqarly edi. Taǵy bir eskeretin jaǵdaı, birneshe jylǵa sozylǵan pandemııa shekteýleri men karantın kedergileri syrtqy naryqtan enetin taýar aǵynyn shektegeni ras. Demek tutynýshylar­dyń talabyn qana­ǵat­tandyrýdyń negizgi salmaǵy otan­dyq ónerkásipke aýǵany anyq. By­laı qarasańyz, bul – qoldaıtyn, tipti qýa­natyn-aq jaǵdaı. Biraq uzaq jyl­dar boıy otandyq agroónerkásip pen aýyl sharýashylyǵynyń qalypty damý jolyna túspeı kelgeni jáne tutas­taı alǵandaǵy ishki jeńil ónerkásip ónim­deriniń joqqa tán bolýy bul máselede bizdi jerge qaratyp otyr.

Osy jerde belgili ǵalym, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory Atamurat Shamenovtiń Almatynyń azyq-túlik beldeýine qatysty únemi aıtyp kele jatqan pikirine qulaq asqan jón. Ekono­mıst megapolıstiń óz ishinde de halyq tuty­natyn taýar shyǵaratyn, ıaǵnı aýyl sharýashylyǵy ónimderin óńdeıtin óndiris oshaqtary jetkilikti dep sanaıdy. Alaıda olardyń óndiristik qýatyn to­lyq iske qosýǵa belgili bir toptar múd­deli bol­maı otyrǵan kórinedi.

– Sonyń saldarynan qala naryǵy uzaq jyldar boıy syrttan tasymaldanatyn azyq-túlikke táýeldi bolyp keldi. Bul jerde óndiristi órkendetý men azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etýge birden-bir jaýapty Úkimet múshe­leriniń ózi syrtqy oıynshylar men ishki deldaldardyń lobbıine aınalyp otyrǵanyn da ashyq aıtyp kelemiz. Múmkin, endi jaǵdaı ońalar, – deıdi belgili ǵalym.

Jalpy, Almaty qalasyn azyq-túlik ónimderimen qamtý boıynsha tek syrtqy naryqqa, ıaǵnı ımportqa táýeldilik basym degen pikirmen kelispeýge de bolady. О́ıtkeni qazir megapolısti halyq tu­tynatyn taýarmen qamtýda Almaty men Jambyl oblystarynyń úlesi qo­maq­ty. Ásirese Jetisýdaǵy jeńil óner­­kásip, onyń ishinde tamaq óner­kásibi qalany turaqty qamtamasyz etý­shi retinde berik ornyqty. Máselen, qala turǵyndary kún saıyn tutynatyn et jáne et ónimderi, sút, jumyrtqa, qant, jarma ónimderi negizinen qala mańyn­daǵy aýdandarǵa tıesili shaǵyn jáne orta óndiristiń ónimi ekeni anyq. Ekin­shi jaǵynan alǵanda, Almatyny azyq-tú­likpen qamtamasyz etý óte jaýap­ty mindet bolǵandyqtan, azyq-túlik beldeýine kiretin aýdandardaǵy óner­kásiptiń damýyna memleket te múdde­li. Al qaladaǵy daıyn ónimge suranystyń joǵary, turǵyndardyń tutynýshylyq qabiletiniń orasan bolýy óndirýshi úshin eko­nomıkalyq paıda ekeni daýsyz. Demek bul jerde tutynýshy men óndirýshiniń múd­deleri toqaılasyp, ortaq naryqty qu­raıtyny sózsiz. Sonyń bir kórinisin Al­maty oblysy aýmaǵyndaǵy shaǵyn ón­di­­rister­diń ónim shyǵarý qabileti artyp otyrǵa­nynan baıqaýǵa boldy. Tipti buǵan deıin óndirisi jolǵa qoıylǵan sha­­ǵyn zaýyt­tardyń qataryn jańadan ashyl­­ǵan óndiris oryndary tolyqtyryp jatyr.

Mysaly, jaqynda Qapshaǵaı qala­synda jylyna 2 500 tonna ónim shyǵa­ratyn jylyjaı ashyldy. 4 ga alań­dy alyp jatqan alyp keshendi iske qosý úshin 3,5 mlrd teńge ınvestısııa tar­tylǵan eken jáne 70 adamǵa turaq­ty jumys bermek. Jalpy, byltyr Qap­shaǵaı qalasyndaǵy ónerkásip ónimi­niń kólemi 107,4 mlrd teńge bolsa, onyń ishinde aýyl sharýashylyǵy salasy boıyn­sha da óndirilgen ónimniń quny 21,3 mlrd teńgege jetti. Al alynǵan naqty ónim­niń negizgi tutynýshysy Almaty qalasy bolyp otyr.

– Bizdiń Qapshaǵaı qalasynda óner­kásip te, aýyl sharýashylyǵy da qatar órken­dep keledi. Qazirgi kezde 325 sha­rýa­­shy­­lyq jumys isteıdi, egis alqa­by 13 myń gektardan asty. Aýyl sharýa­shylyǵyn­daǵy jalpy ónim kólemi – 22,6 mlrd teńge. Bul aldyń­ǵy jylmen salys­tyrǵanda 1 mlrd teń­gege artyq. Jaqynda «LSTAgro» jyly­jaı keshenin ashtyq. Sonyń nátı­jesinde Qapshaǵaıdyń ekonomıkasyna 3,5 mlrd teńge tartyldy. Zamanaýı ny­san jergilikti turǵyndardy ǵana emes, Almaty sııaqty úlken naryqty da sap­aly otandyq aýyl sharýashyly­ǵy ónim­derimen qamtamasyz etýge úlesin qo­sady, – deıdi Qapshaǵaı qalasynyń ákimi Nurlan Qumataev.

Sondaı-aq aımaqtaǵy tutyný nary­ǵynyń suranysyn qanaǵattandyrýǵa megapolıske jaqyn Jambyl aýdanynyń sharýalary men óndirisshileri óz úlesin qosyp otyr. Jaqynda aýdanda jyl sa­ıyn 1,4 mlrd teńge kólemindegi daıyn ónim shyǵaratyn zaýyt ashyldy. Onda bótelkedegi aýyz sý men tabıǵı shyryn óndirilmek. Jobanyń quny – 372,1 mln teńge. Zerdeleý úshin jergilikti naryqqa 12 600 dana aýyz sý men tabıǵı shyryn ónimi shyǵarylǵan. Al ne­giz­gi tutynýshylar qatarynda megapolıs turǵyndary tur. Bul óz kezeginde aýdandaǵy óndiristiń alǵa jyljýyna yqpal etip otyr. Máselen, byltyrǵy 10 aıda aımaqtaǵy ónerkásip óndirisiniń kólemi 15 mlrd teńgeni qurady. Al shaǵyn jáne orta bıznes salasynda 8 626 nysan jumys isteıdi. Bul – ekonomıkalyq belsendi halyqtyń 15 paıyzy nemese 14 myń adamnyń nápaqasy osy baǵyttan buıyryp tur degen sóz. Tabys ta jaman emes. О́tken merzimde Jambyl aýdany boıynsha shaǵyn bıznesten túsken taza paıda 35 mlrd teńge shamasynda. Al aýdan ekonomıkasyna tartylǵan ınvestısııa kólemi 20,2 mlrd teńgege jetken.

Qazirgi ólshem boıynsha áleýmettik mańyzdy azyq-túliktiń tizimine 19 túrli taýar kiredi. Osy taýardyń 17 túri Almaty oblysynda óndiriledi. Endigi maqsat – Almaty qalasy men oblys turǵyndaryn baǵasy qoljetimdi azyq-túlikpen qamtý. Buǵan óńirdegi sharýalar men óndirisshilerdiń qaýqary jetedi degen senim bar. Memleket tarapynan qoldaý da joq emes. Onyń ishinde baǵa saıasaty men qosymsha shyǵyndarǵa áser etetin faktorlardy retteýge Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasy boıynsha Úkimet kirisip te ketti. Al onyń nátıjesin ýaqyt kórsetedi.