Rústem Ábdirash: Jeńis pen jetistiktiń bastaýynda birlik turady

– Rústem Jarasqanuly, tarıhı taqyryptaǵy fılm­der­diń tóńireginde pikir qaıshy­ly­ǵynyń júretini belgili, siz­diń «Almas qylyshty» túsire­min dep almas qylyshtaı qaıral­dym» degen sózińiz de sol talas-tartysty meńzep aıtylsa kerek. Keń formattaǵy epopeıalyq jo­ba­lar, tarıhı taqyryptaǵy fılm­der tapsyrys negizinde búgingi kúnniń talabymen túsi­riledi, biraq ol bolashaqta da ózektiligin joımas úshin rejısser neni bilip, neni eskerýi kerek, álde ýaqyt óte kele, ol fılm­der báribir eskirip, kórermendi qyzyqtyra almaýy zańdy ma?

– «Almas qylysh» fılmi – tóńiregine myńdaǵan adamdy toptastyra alǵan ulttyq ıdeıanyń jemisi. Fılm qazaqtyń arǵy tarıhyn alǵash ret qopara jazǵan Ilııas Esenberlınniń «Kóshpendi­ler» shyǵarmasynyń jelisi bo­ıyn­sha qolǵa alynǵanyn talaı már­te aıttym. I.Esenberlın úsh kitaptan turatyn «Kóshpendiler» tarıhı epopeıasyn keńestik partııa ıdeologııasynyń dáýirlep tur­ǵan kezinde jazdy. Almaǵaıyp za­man­­da qazaqtyń sanasyna «qazaq han­dyǵy», «qazaq memleketi» degen sózderdi synalap kirgizip, armany azattyq bolyp, erlik jasap jaz­ǵan shyǵarmasynda ol kisiniń yj­daǵatty izdenisiniń nátıjesinde tabylǵan, paıdalanǵan kóptegen derekteri keıingi tarıhshylardyń málimetimen tolyqtyrylyp jatyr. Qýatty keńes ımperııasynyń sheńberinen shyǵarmaıtyn sol kezeńdegi ıdeologııanyń áserimen jazylǵan shyǵarma bolǵandyqtan, avtor tarıhı shyndyqty astyrtyn, tuspaldap qana jetkizýge nemese aıtqysy kelgen oıyn ańyz-ápsana ádisine orap jazýǵa májbúr bolǵan tusy da joq emes. Sondyqtan fılmde ózgertýler kóp boldy. Ssenarııdi jazý bary­synda XV ǵasyrda qazaq han­­dy­­ǵynyń qurylýymen birge óris alǵan jyraýlar ádebıetine, ha­lyq­­­tyń toptasýy men birigýin óleń­­­derine ózek etip, kúsh-qýaty­nyń nyǵaıýyna, búgingi tilmen aıt­qanda, memlekettiliginiń tutas­tyǵyn qamtamasyz etýge úndegen zar zamannyń jyraýlary, tipti qolbasshylary desek te jarasar, Asan qaıǵy, Qaztýǵan, Shalkıiz, Aqtamberdi, Dospambetterdiń óleń­­derindegi tarıhı shyndyq pen búgingi tarıhshylardyń jańa de­rekteri negizge alyndy. Bul jyraý­lar qazaq halqy­nyń bo­lashaǵyn oılap, urpaǵynyń tatýlyqpen, birlikpen qalyptasyp ósýin jyrlaıdy. Sol sebepti aldaspan aqyndardyń esimi qazaq halqynyń ańyzynda, ádebıetinde, tarıhtaǵy esteliginde saqtalyp qalǵan, tarıhta ómir súrgen, so­ńyna mura qaldyrǵan deregi bar kisiler. Qazaq ádebıeti tarıhynda shyǵarmalary óz atymen jetken jyraýlar poezııasyn da zerdelep, M.Tynyshpaev, M.Maǵaýın zertteýleriniń tereńine úńile otyryp, olardyń da jazbalaryn kádege jaratyp, qısynyn kel­tirýge tyrystyq.

«Almas qylysh» – derekti fılm emes, kórkem dúnıe. Kórkem dúnıe bolǵandyqtan, ol eshqa­shan naqtylyq pen shyndyqtyń dálme-dál kóshirmesi bola almaıdy, tarıh shejiresiniń aqıqatynda aýytqýdyń bolýy zańdy. Jazbasha derek ataýlydan 550 jyl buryn Qazaq handyǵy qurylǵan kezde «Tarıh-ı-Rashıdıde» ǵana «kósh­peli ózbek handyǵynan Jánibek pen Kereı bólinip shyqty» degen naqty jazylǵan bir ǵana derek bar. Qalǵan derekterdiń bárin I.Esen­berlınniń derekterine, basqa da málimetterge súıene otyryp, kınoǵa yńǵaılap, qurastyrýǵa týra keldi. Bul fılm áý basta Qazaqstannyń jas urpaǵynyń, jalpy halyqtyń óz eliniń tarıhyna degen qyzyǵýshylyǵyn oıatatyn joba bolsa eken degen oımen jasalǵan dúnıe bolatyn.

О́z shyǵarmamnyń bolashaq­ta­ǵy taǵdyry týraly aldyn ala eshnárse aıta almaımyn, ol tipti durys emes te shyǵar. Ýaqyt óte kele bári aıqyndalady. Mine, osy jańa ǵana «Elarnadan» berilip jatqan «Qazaq handyǵynyń» «Altyn taq» serııasyn kórip, ornymnan turǵan betim. Osy jo­ly bastan-aıaq asyqpaı otyryp kórdim. Fılm túsirilip, ekranǵa shyqqannan keıin el qatarly kórgenińde asa kóp eshnárse túsi­ne bermeısiń. Araǵa ýaqyt salyp baryp, ár kadrdy asyqpaı zerde­leseń, basqasha qabyldanady. Qys­qa merzim ishinde, shekteýli qara­jatpen aýqymdy joba ja­sal­ǵanyna ózim de tań qaldym. «Al­mas qylysh» Youtube jelisi­ne qoıylǵaly beri shartaraptaǵy álem elderinen 9,5 mln adam kór­gen eken. Ásirese, aǵylshyn sýbtıtrimen ornalastyrylǵan orys tilindegi nusqasy óte kóp kórermen tartty. Kórgen adamdar fılmnen alǵan áserin aıtyp, pikir qaldyryp, jetistigi men kemshiligin qatar jazyp jatyr. Fılmniń aǵylshyn tilinde­gi nusqasy dúnıe júziniń kıno alań­daryna shyǵyp, satylym jaılap júzege asa bastady. Dál búgingi kúni Túrkııanyń «TRT AVAZ» arnasynan osy jobanyń fılmi de, serıaldyq nusqasy da qatar júrip jatyr. Koreıa, Qytaı, Arab elderine de tanystyrylý ústinde. Eki nusqasyn da kórermen qaýym jyly qabyldaǵan sııaqty.

– Sizdiń fılmderińizdiń bas­­ty ereksheligi – tarıhı sıýjet ar­qyly eldik pen birliktiń dárip­telýi dep bilemiz. Otqa oranyp, dúr­ligip jatqan dúrbeleńge toly dúnıe­degi mazasyzdyqty aıtpaǵanda, beıbit elderdiń ózinde senim qaıshy­lyǵy, partııa alaýyzdyǵy, tipti áleý­met­­tik jeli iritkisi sııaqty ish­ki araz­dyq jıi kórinis taýyp oty­­rady. Bizdiń kópultty eli­miz­de birlik ıdeıasyn kórsetip oty­rý mańyzdy. Biraq qandaı tásilmen?

– Qazaq handyǵynyń qurylý tarıhyn zertteı júrip, jyraýlar poezııasymen jaqsylap tanys­qa­nymdy joǵaryda aıttym ǵoı. «Balalarǵa ósıet, qylmańyzdar kepıet. Birligińnen aırylma, bir­likte bar qasıet. Tatýlyq bolar bereke, Qylmasyn jurt keleke» deıdi aqylman Aqtamberdi. Jastaıynan aýyzbirshilikpen, dos­tyqpen qalyptasyp ósken jas urpaq halqyna tek jaqsylyq oılaıdy. Keshegi Altyn Orda qura­mynda bolǵan Qazan handyǵy, Astrahan handyǵy, Noǵaı ordasy, Ábilqaıyr Shaıbanı qurǵan kóshpendi О́zbek handyǵy, sodan keıingi bólinip shyqqan Qazaq handyǵy, osynyń bárin búgingi kezeńge parallel qarastyratyn bolsaq, ǵasyrlar óte tarıhtyń aına-qatesiz qaıtalanatynyn baıqaımyz. Kózimiz kórgen ke­shegi alyp ımperııa quldyrap, qulaǵannan keıin bólshekterge bólinip, birneshe jańa memleket paıda boldy. «О́z erkimen qosyldy» degen ótirikke sendirip, báriniń basyna bir qamytty kıgizgen qursaýdan bosap shyǵyp, egemen el bolyp otyrǵanymyzǵa da, mine, otyz jyl. Tarıhı se­rıal­dar men fılmderdi túsirý min­deti júktelip, bes-alty ǵasyr burynǵy О́zbek handyǵy men Qazaq handyǵy arasyndaǵy teke­tires, soǵys kórinisterin kameramen taspalap júrgende keýdeme kelip kepteletin «bir soǵystyń yzǵary bar» degen oıdan ózim de titir­kenýshi edim. Búgingi Reseı men Ýkraına arasyndaǵy qaqty­ǵys­tan tarıhı parallel izdesek, el men jerdiń tutastyǵy jolyn­da uly joryqtar keship ótken baba­larymyzdyń erliginiń, jankesh­tiliginiń óte uqsas ekenin kórip, tarıh dóńgeleginiń keri aınalatynyn moıyndaıdy ekensiń. Altyn Orda dáýirlegen kezeńde biz de qaǵanat tizginin ustaǵan bıleýshi el retinde tórtkúl dúnıege belgili bolǵanbyz. Búginde jıi aıtylatyn «alty Alash» degenimiz sol Altyn Orda ımperııasynda bol­ǵan baýyrlas elderdiń ortaq ataýy bolýy múmkin degen oı sana­nyń bir buryshynda únemi jańǵy­ryp turady. Sol uly qaǵanat ydyra­ǵannan keıin, qazaǵy, ózbegi, qaraqalpaǵy, tatar, noǵaı, bash­qurty bar, qanshama ulystar men jeke memleketter paıda boldy. Fılm túsirip júrgende tarıhtyń osylaı qaıtalanyp otyratynyn oılaǵan da joq edim, búgin, mine, kóz kórip, kóńil senip otyr.

Qazaqstan – kópultty memleket. Osydan júz jyl buryn qazaq jerinde jergilikti halyq 90-nan artyq paıyzdy qurap otyrdy. Qazaqstan bir kúnde kópultty memleketke aınala salǵan joq. Keńestik saıasattyń nátıjesinde sonaý Qıyr Shyǵystan beri qa­raı, Volga boıyndaǵy, Kavkaz elderindegi halyqtardy qazaq jerine májbúrlep kóshirgennen bergi bir ǵasyrdan astam ýaqyt boıyna Qazaqstan úzdiksiz ózge etnos ókilderimen tolyqtyrylyp otyrdy. Bul úshin olar da, qazaq ta kináli emes. El retinde órkendep, damýymyzǵa tıgizgen munyń ózin­dik ıgi yqpalyn da teriske shyǵara almaımyz. Táýelsizdik alǵan otyz jyldan beri elimizde bolǵan irgeli ózgerister qazaq halqynyń san jaǵynan da, sapa jaǵynan da tolyǵýyna áserin tıgizdi. Endigi murat – birlikke umtylyp, egemen­dikten aırylmaı, elimizdiń irgesin bekite túsý. Qarý-jaraǵy bar el, bálkim, aıbarly, myqty shyǵar, biraq eldiń yntymaǵy men birligi odan da myqtyraq. Eldi, jerdi, tildi qorǵaýǵa halyq kúsh-qýatty birlikten alady. Barlyq jeńis pen jetistiktiń bastaýynda birlik turady. Osy asyl murattyń irgesi ıdeologııa arqyly, kıno, televızııa arqyly halyqtyń sanasyna sińirilýi kerek. Otanshyldyqqa úndeıtin, rýhty oıatyp, kóteretin áskerı-patrıottyq, tarıhı fılm­derdi kóbirek túsirip, qazaqsha kontentti kóbeıtip, qalyptastyra berý kerek.

– Tarıhı taqyryptaǵy fılm­dermen halyqaralyq kıno báıgelerge qatysyp, jeńis­ke jetýdiń múmkindigi qandaı?

– Bul máseleniń názik ıirimde­ri, ózindik tehnologııasy bar. Taqy­ryp tańdaýǵa talǵammen qarap, onyń álem halqyna qyzyqty bolýyn, tarıh júıesiniń bir-birimen baılanysyn esepteı otyryp jasasa, úlken kınofestıvalderge qatysýdyń múmkindigi mol. Pro­dıýserlik jumysy, arnaıy ssenarıı jazý, sheteldik kompanııalarmen birige otyryp, koloborasııa jasaý da mańyzdy tetikteriniń biri. Bul – óte kúrdeli jumys.

– Kásibı akterlermen ju­mys istegendi jón kóresiz be, álde «shy­­naıylyq» úshin kó­she­den kez­deı­soq adamdardy shaqy­rasyz ba? Qolǵa alǵan joba­laryńyzda akterlik quramdy qan­shalyqty jańalap otyra­syz? Muny suraǵan sebebim, siz­diń fılmderińizde belgili esim­der men belgisizder, ekeýi de ara­las júredi...

– Meniń fılmderimde ekeýi de bar. «Stalınge syılyq» fıl­minde Nurjuman Yqtymbaev sııaq­ty belgili aktermen birge belgi­li polıak rejısseri Zanýssıdiń usy­nysymen Polshadan Davıd Markısh, Reseıden Ekaterına Retnıkova, Aleksandr Bashırov syndy akterler kelip qatysty. Keńes ókimeti jer aýdarǵan myń­daǵan adamdy qoqys sekildi qazaq dalasyna ákelip tókkende, jatsynbaı baýyryna basqan qa­zaq­tardyń janashyrlyǵy men darhandyǵyna kórkem eskertkish qoıǵym keldi. Bul fılm naǵyz jalpyadamzattyq izgilik pen ult­tar arasyndaǵy dostyq ıdeıasyn kóterdi. Talaı halyqaralyq festıvalderdiń úlken marapattaryna, gran-prı júldelerine ıe boldy. Fılmdegi keıipkerlerdi oınaýǵa ár ulttyń ókilderi shaqy­ryldy. Kásibı emes akterler faktýrasy, túr kelbeti, psıhodınamıkasy jaǵynan keıipkerlerge uqsas bolǵanymen de, qabiletine qaraı iriktelip alynady. Buryn kınoǵa túspegen, kóshede júrgen adamdy birden kamera aldy­na ákelý qıyn. Biraq keıde qıyr­shyq tastardyń arasynan jyl­tyraǵan altyn tabylyp jatady. Mysaly, E.Tursynovtyń «Shal» fılminde basty rólde oınaǵan Erbolat Toǵyzaqov alǵash ret «Stalınge syılyq» fılmine tú­sip, dúngen Fatynyń rólimen akter retindegi múmkindigin synap baıqady. Biraq Erbolat aǵamyz burynnan kınonyń tóńireginde jumys istep júrgen adam, aqyr sońynda ájeptáýir akterge aınalyp ketti. «Qazaq handyǵynda» da kezdeısoq jaıttar kóp boldy. Qytaı kınematografııasynda­ǵy áıgili esimderdiń biri, sol jaq­taǵy qandastardyń arasynan mańdaıy jarqyrap shyqqan rejısser Janar Saǵatqyzy Alma­tyǵa kelgen saparynda Shaı­banı­diń báıbishesiniń róline shaqy­rylyp, táp-táýir obraz jasady. Birinshi ret kastıngke kelip, Qa­sym hannyń róline alynǵan debıý­tant Meıirǵat Amangeldın, Shahmuhammedtiń rólin somda­ǵan Nııazbek Shaısultanov degen baýyr­larymyzdyń da joly ashylyp, búginde jańa jobalardan jıi boı kórsetetin tanymal akterlerge aınaldy. Atyraý oblysynda sadaq, jamby atý sııaqty ulttyq oıyndardyń damýyna basshylyq jasap, bul ónerdi bes saýsaqtaı meńgergen beıtanys Aslanbek Janbalaev ta «Qazaq handyǵyna» túsip, nátıjesinde tunyqtyǵymen, tazalyǵymen Bolat Qalymbetovtiń «Muqaǵalı» fıl­minde basty keıipkerdi oınap shyqty. Bulaı tizbeleı beretin bolsam, birtalaı adamnyń atyn ataýǵa týra keledi. Ras, kásibı aktermen jumys istegen áldeqaıda jeńilirek, biraq belgili ártisterdiń janynda jańadan juldyzdar janyp, kıno kóginen kórinip jatsa, bul da aıtýly jetistik.

– Kıno salasynan alys qa­rapaıym adamdar sizder túsir­gen týyndyny «qyzyq fılm eken, akter tamasha oınady, jaq­­sy» dep nemese «jaman» dep birjaqty, kesip-piship baǵa­laıdy. Al kınonyń qalaı tú­siri­letinin búge-shigesine deıin bi­le­­tin kásibı kózqarastaǵy siz óz­ge árip­testerińizdiń jumysyn qa­laı qabyldap, qalaı baǵa­laı­syz?

– Ulttyq Kıno qordaǵy fılm­­­derdi suryptaıtyn komıssııa qura­mynda bolǵandyqtan, el nazaryna usynylǵan birtalaı fılmderdi qaıta qarap jatyrmyz. Fılmderdiń sapasy týraly birjaqty oı qorytý múmkin emes, ártúrli deńgeıdegi jumystyń biri kóńilden shyǵady, biri kórmeı jatyp, jyldam jalyqtyryp ji­beredi. Sońǵy kezde túsirilgen týyndylardyń ishinde B.Qalym­betovtiń «Muqaǵalı» fılmi taqy­ryby, kórkemdik sapasy, ıdeıasy jaǵynan eń órkeshtisi. Aqyn­nyń tragedııalyq obrazyn tereńnen qazǵan, poezııadaǵy tulǵasy ómir­den kórgen qıyndyqtary ar­qyly birte-birte bıiktep, as­qaq ári biregeı beıne bolyp shyq­qan. Men de aqynnyń balasymyn, ádebı ortanyń ahýalymen jaqsy tanyspyn, sondyqtan re­jıs­serdiń aqyn týraly kórkem tol­ǵanysy shynaıylyǵymen baýrady. Fılmdegi keı fragmentter, parallelder sońǵy jyldary me­niń ómirimde bolǵan taǵdyr sy­naǵymen, ózegimdi órteıtin qasiret-qaıǵymen qatar qabysyp, erekshe áser etti. «Muqaǵalı» fılmi úshin Bolat aǵama rızamyn. Sondaı-aq keıingi jas býyn rejısserlerdiń ishinen Farhad Sharıpov degen jigittiń shyǵarmashylyǵy nazar aýdartady. О́zi almatylyq bolǵan soń, fılmderin orys tilinde, qala ómirin qaýzap túsirse de, ár fılminiń ózeginde eleń etkizerlik erekshe jańalyq jatady. Túsirgen fılmderiniń bári de sheteldik festıvalder men baıqaýlardyń bas júldesin oljalap júr.

– Avtorlyq kıno jáne tarıhı serıal – qaı janrda jumys istegende ózińizdi sýda júzgen balyqtaı erkin sezinesiz?

– «Qazaq handyǵy» joba­­syn qolǵa alǵan kezde serıal forma­tymen bastaǵan edik. Bonýs retinde ár maýsymǵa arnalyp eki jobadan jasaldy. Birinshi maýsym­da «Almas qylysh», ekinshi maý­symda «Altyn taq» atty fılm – rejısser retinde óz usyny­sym­men dúnıege kelgen týyndy­lar. Memleket qarjy bólgen kez­de tek serıalǵa tapsyrys bergen bolatyn. Soǵan qaramastan, serıaldyń ár maýsymyna qosyp eki kıno jasap shyǵardyq. Biraq ilgeride túsirgen «Qaladan kelgen qyz», «Quraq kórpe», «Stalınge syı­lyq» fılmderiniń bári de – av­torlyq kınotýyndylar. Janyma jaqyn. Sondyqtan erte me, kesh pe, avtorlyq kınoǵa qaıta oralamyn degen oıdamyn. Qazir osy maqsatqa daıyndyq ústindemin.

– Bizdiń rejısserlerimiz burynǵydaı emes, Batys kórer­menine baǵyttap kıno túsirý­diń paıdasy joǵyn túsinip qal­ǵandaı. Degenmen kıno rejısseri ataq-marapat, moıyndalý men tanymaldylyqty qaı alańnan izdegeni durys?

– Kıno degen – óner, óner bol­ǵanda da, ónerdiń tóresi. Formasy men mazmunyna qaraı avtorlyq kıno, kórermen kınosy, konseptýaldy kıno, janrlyq kıno, kommersııalyq kıno dep taramdalyp kete beredi. Janrlyq kınoda jas rejısserlerdiń úlken shoǵyry tanylyp keledi. Avtorlyq kınoda da ózindik jańashyl baǵytymen nazarǵa iligip júrgen rejısserler bar. Biri qarapaıym kórermenniń kóńil tórinen oryn alyp jatsa, endi biri festıvaldegi qatal qazylar alqasynyń baǵasyn alyp, erteńine eleńdetip qoıady. Mysaly, Dárejan О́mirbaevtyń fılmderi – taza avtorlyq kıno, kez kelgen adam túsine bermeýi múmkin, biraq óz kórermenin qa­lyp­tastyrǵan rejısser. О́z basym eki kınony da sabaqtasty­ryp, kórermenniń de kóńilinen shyǵatyn, bık sanattaǵy sheteldik baıqaýǵa da qatysatyn ortaq dúnıe jasap shyǵarǵym keledi. О́zimdi «Satybaldy Narymbetov aǵamyzdyń shınelinen shyqtym» dep maqtanamyn. Tiri bolsa, telefonmen de habarlasyp, kezdesýge de shaqyryp, baǵyt-baǵdar berip, aǵyl-tegil aqylyn aıtar edi. Áli esimde, bala kúnimde ákem ekeý­miz jetektesip alyp Jazýshylar odaǵyna keldik. Aldymyzdan Satybaldy aǵa shyqty. Bala bol­sam da, ekeýiniń jaqsy dos eke­nin áńgimesinen sezip turmyn. Son­da ákem: «Sáke, meniń balam ós­kende sen sekildi rejısser bolady. Sonda sen onyń ókil ákesi bolasyń» dedi. Ákemdi áýlıe me deımin, týra aıtqanyndaı boldy da shyqty. Sáken aǵamnyń mek­tebin kórgennen keıin ol kisini kınodaǵy ókil áke retinde qabyldaıtyn edim, jaqynyma aınalyp ketken eken, joqtyǵy janyma batady.

– Pandemııanyń da áseri bolar, kıno alańynda kópten beri kórinbeı ketken sııaqtysyz. Jaqyn arada sizdi jańa jobalar aıasynan kóre alamyz ba?

– «Qazaq handyǵy» aıaqtal­ǵan soń eshbir joba bastaı almaı otyrmyn. Birdi-ekili jobamdy komıssııaǵa tapsyrǵan edim, ótpedi. Ne sebepti óte almaǵanyn eshkim túsindirmedi. «Qujatty der kezinde ótkizgen joqsyz» dep eń aıaǵynda ózimdi kináli etip shy­ǵardy. Qazir 1930 jyldardaǵy qazaqtyń bir otbasysynyń taǵ­dyryn baıandaıtyn «Zerger» degen jańa joba ázirlep otyrmyn. Otyzynshy jyldardaǵy ash­tyqty kórgen balalardyń jasy búginde toqsannan asyp bara­dy. Bul Abaıtaný ǵylymynyń irge­siniń bekı túsýine bar sanaly ǵumy­ryn sarp etken, búginde jasy 90-nan asqan ǵulama ǵa­lym Mekemtas Myrzahmetov aǵa­myzben áńgimeleskenen keıin týǵan oı bolatyn. Qıyn-qystaý zaman­da halqymyzdyń basynan ót­ken sol náýbetti kózimen kórgen kish­kentaı balalardyń esteliginen qural­ǵan ssenarııdi komıssııaǵa tapsyrdym. Nátıjesin kútip otyrmyn.

– Oqyrmanǵa qandaı fılm­derdi kórýge keńes beresiz jáne olar qaı qyrymen mańyzdy dep esepteısiz?

– Qazaqty aıtpaǵanda, álemdik kıno ındýstrııa taqyryby, qar­jysy, tehnıkalyq múmkindigi jaǵynan múlde basqa deńgeıge ótip, jańa talaptar negizinde jumys istep jatsa da, naǵyz ha­lyq­tyq hıtke aınalǵan shymyr oıly klas­sıkalyq fılm­der mańyzyn eshqashan joımaıdy dep oılaımyn. Túsirilip jatqan jańa shedevrler, jaı ǵana jaqsy fılmder jeterlik. Biraq sonyń arasynda kýlt kınoǵa aınalǵan, eshqashan tozbaıtyn, eskirmeıtin fılm­der bolady. Akıra Kýrasavanyń, Andreı Tarkovskııdiń fılm­deri, Amerıkanyń 70-jyldardaǵy atyshýly rejısserleriniń klas­sıkaǵa aınalǵan fılmderin qaı­talap kórgennen adam lázzat al­masa, «ýaqytym tekke ótti» dep ókinbeıtini anyq. Qysqasy, kórer­men aqyldy kınony kóbirek kórý­ge umtylsa, óz ómirine kishken­­taı bolsa da, jaryq sáýle túsirer edi. Aqyldy kıno adamǵa oı salady, óris-tanymyn jańa sapaǵa kóteredi. Kóńil kókjıegi keńeıip, ómirge kózqarasy ózgeredi. Tipti qarapaıym tilmen tarqatqanda, ómirge ne úshin kelip, ne úshin kete­tinin túsinedi...

– Áńgimeńizge rahmet.