Krıptovalıýta: Táýekeli joǵary, bolashaǵy bulyńǵyr

Keıbir elder krıptovalıýtany tólem quraly retinde qabyldasa, basqa mem­leket­ter bul ındýstrııany kásip túri re­tinde jolǵa qoıý úshin tıisti zańdar ázirlep jatyr.

Qoǵamdaǵy syn-pikirge qaramastan krıptovalıýta naryǵy qarqyndy damyp keledi. Aıtalyq, Quantdart kompa­nııasynyń bıznesti damytý boıynsha bas menedjeri Gımran Abdrahmanovtyń pikirine súıensek, kapıtal kólemi jaǵynan krıptonaryq Apple (2,6 trln dollar) jáne Microsoft (2,03 trln dollar) syndy kompanııalarǵa ja­qyn­­dady. Tutastaı alǵanda, álemde krıp­tovalıýtanyń 19 myńnan astam túri bar. Atalǵan naryqtaǵy qarajat aına­lymynyń deni Bitcoin men Ethereum-ge tıesili. Sol sekildi kapıtaldandyrý kólemi jaǵynan jıyrma iri monetaǵa BNB, Polkadot, Solana, XRP, Terra, Cardano, Avalanche, Dogecoin, Shiba Inu jáne basqalary kiredi.

Mundaı kórsetkishke krıptoındýs­trııa 13 jyldyń ishinde qol jetkizdi. Jańa naryqtyń artyqshylyqtaryn baıqaǵan kóptegen treıder óz ınves­tısııasyn osy salaǵa quıa bastady. Aksııa, oblıgasııa, bond jáne nota syn­dy ádettegi qarjy quraldary arqyly júzege asyrylatyn satý-satyp alý ope­rasııalary krıptovalıýtalyq bırjalarda da oryndalatynyn aıta ketken oryndy. Sonymen qatar bırjadaǵy operasııalarǵa baılanysty búkil prosess tolyǵymen elektrondy formatqa aýysqan jáne de kóptegen ınternet qoldanýshysyna osy tetikti paıdala­ný­dyń joldary qarastyrylǵan. De­mek kez kelgen adam bilim deńgeıi men alǵashqy kapıtaldyń mólsherine qara­mastan krıptotreıder bola alady. Alaıda mamandardyń aıtýynsha, sıfr­ly aktıvterge baılanysty utym­dy ınvestısııalyq sheshimder de qa­byl­daı bilý kerek. Sebebi burys she­shim qabyldanǵan jaǵdaıda salynǵan ınves­tısııanyń bir bóligin nemese tutastaı kólemin joǵaltýdyń táýekeli bar.

Krıptobırjalar Forex syndy saý­da platformalarynyń analogy sanalady. Ár qatysýshy naqty aqshany ınvestısııa­lap, mólsherlemelerdi taldaýǵa baılanysty operasııalardy jasaýǵa, habarlama alýǵa, sondaı-aq naqty qarajat kólemine baılanysty bıtkoınder men basqa da tanymal valıýta túrlerin satýmen jáne aıyrbastaýmen aınalysýǵa quqyly.

Áıtse de krıptovalıýta, bul – táýekeli joǵary aktıvter ekenin umytpaǵan ab­zal. Máselen, krıptobırjanyń qa­saqana isten shyǵarylýyn nemese onyń bankrottyǵyn joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Sondyqtan qarajat salmas buryn krıptobırjany muqııat zerttep, taldaǵan mańyzdy. Osylaısha, aktıv­terdi saqtap qalýǵa bolady. Naqty aıt­qanda, bırja týraly pikirlerge, saýda-sattyq kólemi men qatysýshylar sanyna, komıssııa men depozıtterge, sol sekildi aqshany alý sharttaryna nazar aýdarǵan artyq etpeıdi.

Bırjany tańdaǵannan keıin, bar­lyq jaǵynan satyp alynǵan krıptovalıýtany zertteý mańyzdy. Atap aıtsaq, mo­netanyń kapıtaldanýyn jáne ony­men jumys istegen komandany tekserý qajet. Ádette «sal­maqty» krıp­tovalıýtalardyń artynda monetany jaqsartý úshin jumys isteı­tin, tranzaksııa jyldamdyǵy men kı­berqaýipsizdik sııaqty blokcheın máse­lelerin sheshýge jaýapty adamdar toby turady.

«Táýekeli asa joǵary «qaldyq» monetalar bolady. Olardyń naryqtaǵy kólemi kóp emes. Shyǵarylǵanyna kóp ýaqyt óte qoımaǵan sıfrly aktıv­ter qaýipti bolyp keledi. Alaıda jańa mo­netanyń úlken tabys ákelýi yqtı­mal­dyǵyn da jasyrýǵa bolmaıdy. Krıp­to­aktıvterdiń mundaı túrlerine azǵantaı somany bólý usynylady. О́ıtkeni jo­ǵaryda aıtylǵandaı táýekeli joǵary ın­vestısııada aktıvterdiń tolyqtaı joǵalýyna daıyn bolǵan jón», dedi G.Abdrahmanov.

Ekinshiden, treıderler naryqtyń ortalyqsyzdandyrylýyna baılanysty kútpegen shyǵyndardan qorǵalmaǵan.

Krıptonaryqtyń damýymen qaty­sý­shylarǵa deldalsyz ózara áreket­tesýge múmkindik beretin blokcheın teh­­­no­logııa­syna da qyzyǵýshylyq art­­­qanyn aıta ketý kerek. Mysaly, klıent­­ke aýdarym jasaý úshin banktiń ju­­mys aptasyn kútýdiń qajeti shamaly. Aqshany bir­neshe mınýt ishinde aýda­rýǵa bolady. О́ıtkeni blokcheınmen baı­lanysty krıptovalıýtanyń jumys isteý prınsıpi osyndaı. Sıfrly aktıv­terdiń ortalyqtandyrylmaǵany týraly jıi aıtylýy da sodan. Bul onyń artyq­shylyǵy men kemshiligin de asha túsedi. Bir ja­ǵynan, aýdarymdarǵa táýlik boıy qol­jetimdi jeli tursa, ekinshi jaǵynan sıfrly aktıvti joǵaltýdyń qaýpi bar. Eger de qandaı da bir amal durys oryn­dalmaǵan jaǵ­daıda (mysaly, mekenjaıdy qate te­rip nemese kúmándi jelini tańdap qoı­sańyz) kimge jáne qaıda habarlasý­dy bilmeı dal bolasyz. Mundaı ret­telmeıtin tetik barlyq álemdik qar­jy ınstıtýtyn alańdatyp otyr. Son­dyqtan da keıbir elder buǵan tyıym salsa, basqalar krıptovalıýtany tólem júıesi retinde qabyldaýǵa ázir. Olar­dyń qatarynda Salvador jáne Ortalyq Afrıka Respýblıkasy bar.

Úshinshiden, krıptovalıýtalardyń qubylmalylyǵy joǵary. Krıpto aq­shalar kýrsynyń jıi ózgerýine túrli faktorlar áser etedi. Bul oǵan degen sura­nystan bastap, alypsatarlyq pen álemdegi geosaıası jaǵdaıǵa deıin qam­tıdy. Bıtkoın álemdegi jetekshi krıptovalıýta retinde basqa monetalardyń da baǵasyna áserin tıgizedi. Eger de bıt­koın quldyrasa, bas­qa da sıfrly aktıvter arzandaı túsedi.

Mysaly, 2017 jyly Japonııada bıt­koın resmı rastalǵan kezde, baǵa bel­gileýleri 300%-ǵa deıin ósti. Al Chıkago qor bır­jasy bıtkoın fıýchersterin iske qosý týraly aqparatty jarııalaǵan soń baǵa taǵy 200%-ǵa ulǵaıdy.

Krıptovalıýtalardyń quldy­raýy­na kelsek, bul ádette zańnamalyq shek­teý­lerdiń, tehnıkalyq qatelik­terdiń (ha­kerlik shabýyldar), sondaı-aq iri na­ryq oıynshylarynyń bıtkoınnan bas tartýdyń nátıjesinde tirkeledi. 2013 jyly Qytaı bıligi qar­jy ıns­tıtýttaryna bıtkoındi paı­dalanýǵa tyıym salǵan kezde qul­dyraý kólemi 30%-dy kórsetti. Ońtús­tik Koreıada krıp­tokvalıýtalyq bır­jalarǵa tyıym saly­natyny esker­til­gende sıfrly ak­tıv­terdiń baǵasy 25%-ǵa tómendedi.

Krıptovalıýtalardyń joǵary qubyl­maly bolýynyń artyqshylyǵy da kóp. Bul tyń aqshaǵa ınvestısııalaýdyń bas­ty paıdasy – baǵanyń kúrt ózgerýinde jatyr. Ol 20%-30%-dyq dálizde bolýy múmkin. Bul rette aksııalardyń 20%-dan ósýi óte sırek kezdesedi.

Atalǵan qarajat túriniń satyp alý ýaqytyn da eskerý kerek. Sarapshylar suranys óte joǵary bolǵan kezde na­ryq­qa kirmeýge keńes beredi. Mone­ta­lardy satyp alǵannan keıin treıder nemese hodlerge aınalasyz.

Treıderler – qysqa merzimde satyp alatyn jáne satatyn adamdar. Biraq ta eń tıimdisi – aktıvterdi satyp alyp, ony umytyp ketetin hodler ataný sanalady. Kóbiniń mıllıoner atanýynyń syry bıtkoınniń ondaǵan dollar, ıaǵnı arzan kezinde satyp alǵanynda jatsa kerek.

«Eger de qazir krıptovalıýtaǵa aqsha salý kerek pe, álde joq pa dep surasa, eshkim sizge naqty jaýap bere almaıdy. Sebebi bıtkoınniń erteń nemese kele­si kúni qaı baǵytta qozǵalatyny bar­lyǵy­myzǵa beımálim. Kóptegen el krıp­­to­va­lıýtanyń aınalymy men ón­di­risin retteýdi nemese tyıym salýǵa sheshim qabyldaǵandyqtan baǵa tez qul­dyraýy múmkin. Treıderler júrgizetin túrli teh­nıkalyq taldaýlar trendtiń joǵary nemese tómen qozǵalatynyna kepildik bola al­maıdy», dep sanaıdy G.Abdrahmanov.

Krıptovalıýtany satyp alý men satýdan bólek, óndiriletinin de eskerý kerek. Eger krıpto qarajat naryǵy tek ortalyqtandyrylmaǵan sıpatqa baılanysty pikirtalas týdyrsa, sıfr­ly maınıngke qatysty másele budan aýqymdyraq. Krıptovalıýta óndirisi – úlken kólemdegi energııany qajetsinetin jáne ekologııaǵa aıtarlyqtaı zııan kelti­retin baǵyt. Monetalardy óndirý úshin elektr energııasy úzdiksiz berilýi qajet. Keıbir maınıng fermalary tutynatyn energııanyń kórsetkishi oblystyq su­ranystan asyp túsip jatady.

Dese de qorshaǵan ortaǵa keltirilgen shyǵynǵa qaramastan krıptovalıýta óndirisi kiris jaǵynan munaı óner­kásibimen para-par tıimdi bızneske aınalyp barady. Sondyqtan sarapshylar bılik bul máseleni barlyǵynyń kóńilinen shyǵatyndaı etip sheshim qabyldaý kerek dep sanaıdy.

Osydan bir aı buryn Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev maınıng kásibine baılanysty salyqty ulǵaıtýdy kóz­deıtin zańdy ázirleýdi tapsyrǵan edi. «Sur» maınerlerdiń isin áshkereleý ju­mysy qolǵa alynǵanymen krıptovalıýta óndirýshilerine arnalǵan jańa tarıfter sol kúıi belgilenbeı qaldy. Qazir elimizde 55 maınıng fermasy jumystaryn toqtatýǵa májbúr.

Sáýirdiń ortasynda Ulttyq ekono­mı­ka mınıstri maınerlerge arnalǵan sa­lyq­ bıtkoınniń qunyna baılanys­tyrý q­aras­tyrylatynyn aıtqan bolatyn.

«Memleket óz krıpto ámııanyn jasap, sáıkesinshe maınerlerdi salyqty krıptovalıýta túrinde tóleýge mindetteý kerek. Eger de salyq teńgemen belgilense, bıtkoınniń joǵary qubylmalyǵyna baılanysty salyqtan paıda túspeı tıimsiz bolady», degen oıda G.Abdrahmanov.

Ázirge krıptovalıýta tek «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń baza­synda ǵana retteledi. О́ıtkeni Qazaq­stan­nyń zańnamasymen qamtamasyz etil­megen sıfrly aktıvter (bıtkoın­der men altkoınder) aınalymǵa jibe­rilmeıdi. Al qarjy ortalyǵynyń eko­júıe­sinde sıfrly aktıvterdi retteýdiń múm­kindigi qarastyrylyp, munda olar ınves­tısııanyń bir túri retinde sanalady.

Sońǵy málimetterge sáıkes Qazaq­standa krıptovalıýta óndirisinen 190 mln dollar kóleminde kiris túsken. Krıp­tovalıýta aınalymynan memleket ala alatyn salyq kólemi jylyna 26,5 mlrd teńgege baǵalanady.

AHQO-da naryqtyń damý perspektıvalaryna baılanysty bıtkoınge ınvestısııalaýǵa múmkindik beretin qarapaıym ádis ázirlenipti. Tabys ból­shek ınvestorlaryna arnalǵan qosym­shaǵa bazalyq aktıvi bar bırjalyq nota (ETN) ProShares Bitcoin Strategy ETF shyǵaryldy. Demek kez kelgen azamat óz qarajatyn krıptovalıýtanyń bırjalyq notasyna quıa alady.