Dana halqymyz «Birinshi baılyq – densaýlyq» nemese «Densaýlyq – tereń baılyq» degen eken. Bul danalyq sózder ómirdiń ózinen alynǵany anyq. Bir qyzyǵy, «Densaýlyq degenimiz ne?» degen suraqqa maman dárigerler, atalǵan salanyń nebir ǵulamalary áli kúnge deıin tolymdy, tushymdy, dál anyqtama bere almaı keledi. Desek te DDU negizdegen anyqtamalyqta: «Densaýlyq – jan, tán jáne adamnyń áleýmettik jaǵdaıynyń qońdylyǵy» degen pátýa aıtylypty.

Iаǵnı densaýlyq degenimiz – tán, rýhanı jáne áleýmettik ıgiliktiń jıyntyǵy. Deneni fızıkalyq turǵydan únemi shıryqtyrý, shynyqtyrý, sananyń sapa deńgeıin kóterý, ıntellekt órisin keńeıtý, rýhyńdy shyńdaý – osynyń bári densaýlyqqa qyzmet etedi desek qatelespeımiz. Mysaly, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy sarapshylarynyń deregi boıynsha adam densaýlyǵynyń 49-50%-y ómir súrý saltyna, 17-20%-y qorshaǵan ortanyń ereksheligine baılanysty deıdi. Sonymen qatar adam densaýlyǵyna zııan keltiretin negizgi faktorlar: dene qozǵalysynyń toqyraýy saldarynan (gıpodınamııa) artyq salmaqtyń paıda bolýy, júıesiz, hám retsiz tamaqtaný, qorshaǵan ortanyń lastanýy, óndiriste jáne turmysta kúızelis týǵyzatyn oqıǵalar, zııandy ádetter: shylym shegý, alkogol paıdalaný, nashaqorlyq, t.b.
Jasyratyny joq, qazirgi tańda elimizde qaýipti dert – nashaqorlyqpen aınalysatyndar sany ósip barady. Esirtkiniń medısınalyq-áleýmettik problemalary respýblıkalyq ortalyǵynyń málimetine qaraǵanda, elimizde bul keselge táýeldi bolǵandardyń sany 250 myńnan assa, 1,5 mln adam nashaqorlyqqa beıim eken. Ásirese, kámeletke tolmaǵandardyń osyndaı qaterli ádetke áýestenýi qoǵamdy oılandyrýǵa tıis. Akademık, dáriger N.Amosov, ǵalamda densaýlyqty aıyrbastaıtyn esh nárse joq dese, Shákárim atamyz: «Deneń – jan nurly bolsa, jóndelmek» deıdi. Iаkı atamyz qazaqtyń «táni saýdyń – jany saý» degeni tárizdi.
Osy oraıda áleýmettanýshy mamandar men kásibı dárigerler densaýlyq kepili – salamatty ómir salty deıdi. Buǵan deneshynyqtyrý, sport, týrızm, tabıǵat aıasyndaǵy serýen, taza aýada júrý, t.b. sharttardy jatqyzypty. Mysaly, keshki tamaqtan soń, taza aýada bir-eki saǵat serýen quryp, odan keıin uıyqtaýdyń paıdasy zor. Uıqy 7-8 saǵattan kem bolmaýy tıis. Ár adam jyl saıyn bir retki eńbek demalysyn tıimdi paıdalanǵany jón. Sonymen qatar Alla taǵala tabıǵatty adam úshin jaratqanyn jáne ony durys paıdalanýdy paryz etkenin, tirshiligine, densaýlyǵyna zııan kelmeıtindeı jaǵdaıda qajetine jaratýdy salamatty ómir salty deımiz.
Adam óziniń densaýlyǵyna zııanyn tıgizetin jat ádetterden aýlaq bolǵany jón. Olar – temeki tartý, spırttik ishimdikter men esirtki zattaryna táýeldilik. Araqtyń ornyna qymyz ben qymyran ish, temeki tartýdyń ornyna taza aýada kóbirek júr. Jastarǵa esirtkini paıdalanba, odan da mádenı kópshilik oryndaryna barýdy ádetke aınaldyr der edik. Eńbek adamdy tárbıeleıdi. Sondyqtan jumys isteýden qashpaǵan jón. Jalqaýlyqqa salynýdyń sońy jaqsylyqqa aparmaıdy. Imandylyq jolyna túsip, jylyna bir keletin orazany tutyp, onyń tártibin saqtaǵan durys. Dúnıede buǵan teń keletin eshteńe joq. Máshhúr Júsip atamyz: «Biz semirttik deneni azyqpenen, Baılap berdik jandy oǵan qazyqpenen, Uıqy, tamaq kúılegen sorly dene, Qutylar ma osyndaı jazyqpenen» dep beker aıtqan joq.
О́kinishke qaraı, kóptegen azamat óz densaýlyǵyn saqtaýǵa nemquraıdy qaraıdy. Tipti densaýlyǵy ózine emes, tek dárigerlerge qajet sııaqty medısınaǵa degen tutynýshylyq nemese masyldyq pıǵyl basym. Dárigerler qansha eskertse de, jaman ádetterden arylǵysy kelmeıdi. Temeki tartady, nasybaı atady, araq ishedi. Halqymyzdyń «Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde» degen dana qaǵıdasyn árdaıym jadymyzdan shyǵarmaı, ómirlik ustanym etýge tıispiz.
Osy oraıda aıtarymyz, halyq densaýlyǵy degenimiz – tek medısına qyzmetkerleriniń kásibı tirligi ǵana emes, tutas qoǵamnyń densaýlyq saqtaýǵa jáne nyǵaıtýǵa arnalǵan úılesimdi áreketterdiń jemisi. Al qoǵamda qalyptasqan jaman ádetterge kináli – adamdardyń ózi. Osyndaı jat, jaman ádetterden boıymyzdy aýlaq ustap, tózimdilik, tabandylyq tanytyp, adamgershilik qasıetterdi joǵary ustaı bilýimiz kerek. Bolashaǵymyz nurly, elimizdiń erteńi baıandy bolsyn desek, el bolyp, halyq bolyp bolashaǵymyzdy, ultymyzdy, tegimizdi joǵaltyp almaý úshin nashaqorlyq, SPID, ishimdik, temekiden boıymyzdy aýlaq ustap, bul túnekten arylýdyń jolyn izdep, salamatty ómir saltyn nasıhattaıyq. Halyqtyń densaýlyǵy – el damýynyń asa mańyzdy tutqasy, bolashaǵymyzdyń kepili.
Mádenıet salasyndaǵy Elbasy stıpendııasynyń ataýyn ózgertý usynyldy
Bilim • Búgin, 10:38
Bıyl 7,4 myńnan astam etnıkalyq qazaq qandas mártebesin aldy
Qoǵam • Búgin, 10:19
Elordada tyıym salynǵan aımaqta sýǵa túsken oqýshy kóz jumdy
Oqıǵa • Búgin, 10:08
Aqtaýda 109 jedel jelisi iske qosyldy
Aımaqtar • Búgin, 09:51
Búgin elimizdiń basym bóliginde aptap ystyq bolady
Aýa raıy • Búgin, 09:45
Elorda kýbogynyń fınalısteri anyqtaldy
Boks • Búgin, 09:39
Kopengagende atys bolyp, birneshe adam qaıtys boldy
Álem • Búgin, 09:25
Vaksına saldyrǵandar sany artty
Koronavırýs • Búgin, 09:18
Qazaqstanda 158 adam koronavırýs juqtyrdy
Koronavırýs • Búgin, 09:03
Fýtbol • Búgin, 08:42
Vaýt van Art birinshi orynda keledi
Sport • Búgin, 08:39
Tennıs • Búgin, 08:38
Alýan-alýan klýb bar, shamasyna qaraı shabatyn
Fýtbol • Búgin, 08:37
Sport • Búgin, 08:35
Bankter men krıptobırjalardyń yntymaqtastyǵy
Qarjy • Búgin, 08:34
Qazaqstan • Búgin, 08:33
Tutynýshylardyń biryńǵaı tarıfi qoldanysqa enedi
Qoǵam • Búgin, 08:19
О́nerkásiptik paıdalanýǵa berdi
Qarjy • Búgin, 08:15
Dıplomatııalyq qyzmettiń 30 belesi
Qazaqstan • Búgin, 08:13
«Qazaqstan barysynyń» jeńimpazy anyqtaldy
Sport • Keshe
Jolaýshylar tasymaly: Baǵa joǵary, sapa tómen
Qoǵam • Keshe
Álem • Keshe
Saılaýdy QHR men Aýstralııa baqylaıdy
Álem • Keshe
Álem • Keshe
Jańarǵan Konstıtýsııa: Ne? Qashan? Qalaı?
Qazaqstan • Keshe
Jańa saıası mádenıetti qurýdaǵy mańyzdy qadam
Qazaqstan • Keshe
Zaýyttyń máselesi «vagon-vagon»...
Aımaqtar • Keshe
Deldal kompanııalar: Ekonomıkanyń dosy ma, qasy ma?
Ekonomıka • Keshe
Erkin Tuqymov: Álemde jas ǵalymdar úshin kúres júrip jatyr
Suhbat • Keshe
Múgedektigi bar jeti myńnan astam adam jumysqa ornalasty
Qoǵam • Keshe
Kıberqylmyspen kıberzańger kúresýge tıis
Qoǵam • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Shymkent bıýdjeti 4 jylda 4 ese ósti
Aımaqtar • Keshe
Tarıh • Keshe
Tarıh • Keshe
Sanadaǵy silkinis nemese kúreskerdiń qalyptasýy
Ahmet Baıtursynuly • Keshe
Memlekettik qyzmetti basqarýdaǵy sıfrly ınnovasııalar
Qoǵam • Keshe
Mobıldi ınternetti tutynatyndar kóbeıdi
Qoǵam • Keshe
Tennısshiler «Prezıdent kýbogynda» baq synaıdy
Tennıs • Keshe
Tumandy Albıonda top jarǵan komanda
Aımaqtar • Keshe
Uqsas jańalyqtar