MÁMS: Baıbalam salýdyń qajeti joq

– Jalpy, MÁMS júıesin engizýge ne sebep boldy?

– Elimizdiń ekonomıkalyq salalary naryqtyq qarym-qatynasqa ótkeli birshama ýaqyt boldy. Iаǵnı olardyń damýy álemde qalyptasqan zańdylyqtar men qaǵıdattarǵa sáıkes qalyptasyp jatyr. Bul baǵytta Qazaqstandaǵy úrdis­ter kelmeske ketken keńes ókimetin­degi kóp elderden joǵary. Sonyń nátı­jesinde, memleketimiz álemdegi saıası-ekonomıkalyq ortada tanymal, bolashaǵy zor elderdiń qataryna endi. Naryqtyq qarym-qatynastar áleýmettik salaǵa da kóp áserin tıgizetini daýsyz. Sondyqtan medısına salasynda halyqqa qoljetimdi ári sapaly medısınalyq kómek kórsetýdi uıymdastyrýdyń jańa tásilderin izdeý talap etiledi. Sondaı tásildiń biri – mindetti medısınalyq saqtandyrý júıesi. Damyǵan elderdiń tájirıbesine súıensek, onyń ártúrli formasy bar.

«Aýzy kúıgen úrlep ishedi» demekshi, elimizde 1996-1998 jyldary engizilgen mindetti medısınalyq saqtandyrý júıesiniń kemshilikteri men olqylyqtaryn eskere otyryp, dúnıe júzinde, naryq zamanynda halyqqa medısınalyq kómekti uıymdastyrýdyń joldaryn, álemdegi tájirıbeli sarapshylardyń kómegin paıdalana, zerdeleı otyryp, 2015 jyly MÁMS júıesin engizý týraly sheshim qabyldanǵan bolatyn. Ony sapaly túrde iske qosý úshin tórt jyldyq daıyndyq kezeńi belgilenip, 2020 jyldan bastap tolyq engizilýi kerek-tin. Bul baǵytta kóp jumys júrgizildi. О́kinishke qaraı, bul júıeniń oıdaǵydaı iske qosylýyna 2020 jyly tórtkúl dúnıeni sharpyǵan koronavırýs náýbeti keri áserin tıgizdi.

– Osy aralyqta jańa júıe densaý­lyq saqtaý salasyna qalaı áser etti?

– Jańa júıe densaýlyq saqtaý salasyna kóp jetistik alyp keldi. Máselen, salany qarjylandyrý kólemi artty. 2022 jyly qarjy deńgeıi 2019 jylmen salystyrǵanda eki ese ulǵaıdy – 1,05 trln teńgeden 2,2 trln teńgege deıin ósti. Buǵan qosa salaǵa jańa tehnologııalar keńinen engizile bastady. Sol sekildi joǵary tehnologııalyq medısınalyq kómektiń kólemi eki ese artty. Oblys ortalyqtarynda joǵary tehnologııany meńgergen ortalyqtar kóptep ashyldy. Konsýltatıvti-dıagnostıkalyq kómek pen stomatologııalyq kómektiń kólemi 5 ese ósti. Medısınalyq kómek­tiń KT, MRT, PET, ońaltý sekildi jańa túrlerine qoljetimdilik artty. Jekemenshik medısınalyq ortalyqtar júıege tartylyp, halyqtyń sapaly medısınalyq kómekke qoljetimdiligi artty. Medısınalyq mekemelerde memlekettik turǵydaǵy derbestik keńeıip, basqarýdyń zamanaýı túrlerin engizýge múmkindik týdy.

Bıyl joǵary tehnologııalyq kómek kólemi bir jarym ese ósti. Osy jyly 13 myńǵa jýyq qymbat operasııa jasaldy. Onyń ishinde «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy boıynsha qor EKU prosedýranyń 7 myń reprodýktıvti qyzmetin qarjylandyrady.

Árıne, sheshilmegen máseleler, olqylyqtar áli de bar. Biraq aýqymdy ózgeris engizý úshin ýaqyt kerek. Salaǵa bilikti uıymdastyrýshy mamandar qajet. Sol sekildi halyqtyń óz densaýlyǵyna degen jaýapkershiligin de ózgertý mańyzdy.

– Medısınalyq saqtandyrý qory­nyń bıýdjeti qanshalyqty ashyq ári qalaı baqylanyp otyr?

– Bul Qazaqstan Respýblıkasynyń 2015 jylǵy 16 qarashadaǵy «Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý týraly» zańyna sáıkes júzege asyrylady. Atalǵan zańǵa sáıkes, MÁMS qarajatynyń saqtalýyn qamtamasyz etýge memleket kepildik beredi. Qordyń qarajaty Qazaqstannyń Ulttyq bankinde saqtalady jáne tek qana MÁMS júıe­sinde medısınalyq kómek kórsetý boıyn­sha densaýlyq saqtaý mekemeleriniń kórsetiletin qyzmetterine aqy tóleýge jumsalady. Qordyń qarjylyq eseptiligi kommersııalyq qupııany quramaıdy. Qarajattardyń tıimdi jáne durys paıdalanǵanyn anyqtaý úshin Qazaqstan Respýblıkasynyń aýdıtorlyq qyzmet týraly zańnamasyna sáıkes, jyl sa­ıyn mindetti túrde aýdıt júrgiziledi jáne nátıjeleri quzyrly uıymdardyń deńgeıinde qaralady. Sondyqtan buqara halyqtyń «qordyń qarjysyn orynsyz paıdalanyp jatyr» dep baıbalam salýy­na eshqandaı negiz joq.

– Medısınalyq saqtandyrý qory densaýlyq saqtaý salasyndaǵy naryq­tyq qarym-qatynastardy qalyp­tastyrýǵa úles qosyp jatyr dep aıta alamyz ba?

– Áleýmettik medısınalyq saqtandy­rý qory – densaýlyq saqtaý mekemeleriniń kórsetiletin qyzmetterin medısınalyq qyzmetterdi satyp alý shartynda kózdelgen kólemderde jáne talaptarmen satyp alý men olarǵa aqy tóleýdi jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdarynda aıqyndalǵan ózge de fýnksııalardy júzege asyratyn kommersııalyq emes uıym. Osyǵan sáıkes jınalǵan qarjy, negizinde Úkimet bekitken, tegin medısınalyq kó­mek pen MÁMS tizbesine kirgen kómek­terdi qarjylandyrýǵa jumsalady. Turǵyndardy qajetti, qoljetimdi jáne sapaly medısınalyq kómekpen qamtamasyz etý úshin ártúrli menshiktegi medısınalyq uıymdar keńinen paıdalanady. Iаǵnı bul uıym densaýlyq salasynda naryqtyq qarym-qatynastyń qalyptasýyna jaýapty jáne osy jaǵdaıda Úkimettiń halyqtyń áleýmettik quqyqtaryn qorǵaý saıasatyn júzege asyratyn quzyrly organdardyń birine jatady. Zańnamaǵa sáıkes, qor óziniń qyzmetin qordyń aktıvterinen alynatyn komıssııalyq syıaqy esebinen júzege asyrady. Komıssııalyq syıaqynyń paıyzdyq mólsherlemesiniń shekti shamasyn jyl saıyn el Úkimeti belgileıdi.

– Áleýmettik medısınalyq saq­tandyrý qorynyń negizgi qaǵıdasy birlesken jaýapkershilik ekenin bilemiz. Iаǵnı búgin sizdiń kómegińiz tıse, erteń ózińiz de járdemin kóresiz. Dese de buǵan kelispeıtinder bar. «Aýdarǵan aqsha jeke shotqa jınalyp, ózime ǵana jumsalsa» deıdi. Sizdiń oıyńyz?

– Joq, bul jańsaq pikir. Ol úshin jyldyq aýdarym men emdeý shyǵyndaryn, erikti medısınalyq saqtandyrý jarnalaryn salystyrý kerek. Júıeniń negizgi tıimdiligi, medısınalyq saqtan­dyrý júıesiniń negizgi qaǵıdasy – bir­les­ken jaýapkershilik. Iаǵnı qarjy qory memlekettiń, jumys berýshi uıym­nyń, jumyskerlerdiń jáne ózin-ózi saqtandyrýshylardyń aýdarymdary men jarnalarynyń esebinen quralady. Al jınalǵan qarjy tek medısınalyq kómekti tutynýshylarǵa jumsalady. Sondyqtan jyldyq nemese aılyq jarnanyń negizinde saqtandyrý júıesine engen adam júıeniń esebinen baǵasy birneshe mıllıon teńgelik medısınalyq kómek alýǵa quqyly. Al jarnany tólemegen jaǵdaıda bir jylda únemdegen aqshańyz qansha aqyly medısınalyq kómekke jetedi, osyny oılaý kerek. Sol jarnalardy jeke esepshotqa jınaǵanda, ol aqyly kómekti tolyq óteı ala ma? Menińshe, mindetti medısınalyq saqtandyrý men erikti medısınalyq saqtandyrý júıesin ajyrata bilý kerek. Erikti medısınalyq saqtandyrý júıesinde tólengen jarnanyń kólemine baılanysty kórsetiletin medısınalyq kómektiń túrleri men kólemi shekteýli bolady.

– Qor barlyq jarnany medısına­lyq qyzmetterdi satyp alýǵa jáne olar­dy naqty tóleýge baǵyttaıdy delik. Al saqtandyrylǵan azamattar sala­lyq mamandarǵa, qymbat analızderge jáne taǵy basqa qyzmetterge jolda­many nege uzaq ýaqyt boıy ala almaıdy?  

– Kómektiń túrleri men kólemderi qordyń bıýdjetine jáne tutynýshylardyń talaby men tańdaýyna baılanysty. Qordyń medısınalyq kómekterdi satyp alý múmkindigi qorǵa jınalǵan qarjynyń kólemine baılanysty. Qoljetimdi taýar nemese medısınalyq kómek alý múmkindigi bolǵan kezde, ásirese shyǵyndar basqa  nysannan bolsa, adamnyń tańdaýy men suranysy arta bastaıdy. Iаǵnı múmkindik pen suranystyń tepe-teńdigi ózgeredi. Halyqtyń suranysyn qanaǵattandyrý úshin MÁMS júıesi qomaqty qarajatty talap etedi. Sondyqtan damyǵan elderde jarnalardyń deńgeıi joǵary bolady, jarnalardyń jalpy somasy aılyqtyń 15 paıyzyna deıin jetedi. Al bizdiń júıe­de 5 paıyzdan aspaıdy. Osyǵan baı­la­nysty tutynýshylardyń talap-tilegi tolyq oryndalmaıdy jáne keıde uzaq kútýge týra keledi. Josparly medı­sınalyq kómekti uzaq kútý damyǵan elderge de tán nárse, osyǵan baılanysty halyq ta túsinikpen qaraý qajet. Qarajat qory­nyń múmkindigine qaraı jyl saıyn me­dısınalyq kómektiń túrleri men kólemi­niń ósip kele jatqanyn da eskerý qajet.

– MÁMS júıesin jetildirý úshin ne isteý kerek?

– Bizdiń júıe áli tájirıbe jınap úlgergen joq, sonymen qatar jahandyq faktorlar da keri áserin tıgizip jatyr. Árıne, taldaý kerek, eldiń ekonomıkasymen, halyqtyń oı-órisimen jáne basqa da faktorlardy eskerý qajet. Eń ózekti másele – jumyspen kamtylmaǵan jáne ózin-ózi jumyspen qamtamasyz etip júrgen azamattardyń medısınalyq kómekke degen qoljetimdiligin artty­rý. Qordyń janynan qurylǵan turaqty qoǵamdyq konsýltatıvti keńes jumys isteıdi. Onyń quramynda Senat jáne Májilis depýtattary, qoǵam qaırat­kerleri, qoǵam belsendileri bar. Atal­ǵan keńes MÁMS júıesiniń ózekti másele­lerin talqylap, ony quzyrly mekemelerge jetkizip otyrady. Kezdesetin kemshilikter men olqylyqtardy sheshý jóninde Densaýlyq saqtaý mınıstrligi men mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý qorynyń birlesken jos­parlary bar. Menińshe, sol sharalardy oryndap-aq kóp máseleni sheshýge bolady.

Áńgimelesken

Dýman ANASh,

«Egemen Qazaqstan»