Qazaq kınosynyń boıtumary

Ol talantty bop týǵan adam. Qannan kelgen qasıet qolyna aldymen qylqalam ustatqan. Keneptegi kemel oıdy qos aǵanyń enshisine qaldyryp, ónerden óz jolyn, óz arnasyn izdepti. Shy­ǵarmashylyq adamyna eń aldymen erkindik kerek. Sebebi óner qalypqa quıa beretin kirpish emes, ol shetsiz, bálkim sheksiz álem. Sýretker boıyndaǵy osy erkindik pen halqyna degen súıispenshilik egiz órilgendikten de ultynyń bekzat bolmysyn, ór rýhyn ekranda jarqyrata kórsetti. Fılmge kileń týlaǵan talanttardy tańdap alyp, olardyń da esiminiń el júregine enýine jol ashty.

Qazaqtyń aıaýly qyzy Me­rýert О́tekeshova óz esteli­ginde: «О́ner degen óte názik álem, esh­qandaı astamshylyqty kóter­meıdi. Jibektiń beınesin somdaý úshin tek ádemilik qana emes, talant kerek. Qaǵilez rejısser Sultan Qojyqov, sýretshi Gýlfaırýz Ysmaıylova, kompozıtor Nurǵısa Tilendıev, operator Ashat Ashrapov bastaǵan komıssııa meni 400 úmitkerdiń ishinen aqtyq synǵa qatysatyn 10 qyzdyń qataryna engizdi. Artynsha barlyǵymyzdyń óne­rimizdi saraptap shyqqan kór­kem­dik keńes basty rólge meni bekitti. Kıno álemine enýime, ómirlik boıtumaryma aınalǵan Jibek róli arqyly elge tanylýyma kóregen rejısser Qojyqovtyń áseri mol», dep tolǵanady.

Tereń mazmunymen, kórkemdik qýatymen kópshiliktiń kóńilinen shyqqan kartına 1972 jyly Ba­kýde ótken Búkilodaqtyq kınofestıvalde kórsetilip, úsh birdeı dıplomǵa ıe boldy. Ult tanymyn etnıkalyq planda keń de tynysty etip bederlegeni úshin aıtýly marapat Sultan Qojyqovqa, sýretshi Gýlfaırýs Ismaıylovaǵa, akter Kenebaı Qoja­bekovke berildi. Týyndy Mem­lekettik syılyqqa laıyq dep tanyldy.

Sol tusta keńestik baspasózde rejısserdiń dańqyn asyrǵan túrli maqalalar jaryq kórip jat­ty. «Bul – S. Qojyqovtyń úlken tabysy, kemeldi sýretshi bolǵanynyń aıǵaǵy» dep jazdy «Komsomolskaıa pravda» gazeti. О́mir esigin ashqan myńdaǵan sá­­bıge Jibek esimi qoıyldy. Ýnı­versıtet qabyrǵalarynan «Qyz Jibek» ataýymen estetı­ka­lyq úıirmeler ashyla bastady.

Halyq dástúrimen sabaqtasyp jatqan mazmundy ıdeıany mıllıon janardy jaýlaǵan jaý­har týyndyǵa aınaldyrýda rejıs­serdiń tabandy eńbegi jatyr. Kartınadaǵy ár detal, ár shtrıh úlken talǵammen órilgen. Máselen, jasandy, arzan shyt-shybyr ekranda bilinip qalady dep kostıýmderge barqyt, maqpal, jibek, sháıi, púlish sekildi qymbat matalar, qundyz, sýsar, eltiri, injý-marjan qoldanylǵan. Ar­naıy qaýly negizinde Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine fılm­ge tańdaýly 40 at taýy­p berý júkteldi. Tipti at áb­zel­de­ri, saýyt-saımandar, kıiz úı jı­hazdary, kilem, tekemet­ter tańdaýly sheberlerdiń qo­ly­nan shyqty. Batyrlar men qyz­dardyń kıimderine qajetti júzdegen áshekeıdi Almatydaǵy áıgili «Sývenır» fabrıkasy qaq­taǵan kúmisten, baǵaly metaldardan jasap shyǵardy. Qo­jyqov qazaq dalasynyń kórkem tabıǵatyn kórsetý úshin túsirilim jumystarynda Alataý, Altaı, Aqtaý, Jaıyq, Qarqaraly, Ile jaǵasy sekildi eń shuraıly jer­lerdi qamtydy. Jankeshti jumys, eseli eńbek, tynymsyz tó­gilgen ter. Bul Sultanahmet Qojyqovtyń óz mamandyǵyna ǵana emes, ultynyń asqaq armanyna degen adaldyǵy edi. Kar­tınadaǵy ushan-teńiz eńbekti ýaqyt bederinde san synaqqa túsken halqynyń eńsesin kóterý, ulttyq rýhyn oıatý, qalǵyǵan namysyn qaıraý dep qabyldamaı kórińiz. Sultanahmet soǵysqa qatysty, maıdanda muqalmaǵan jiger jalynǵa aınaldy. Kóńil túkpirinde shymyr-shymyr qaı­naǵan áppaq arman ultynyń asqaq kelbeti bolyp ekranda jarq etti.

 Bul turǵyda synshy Ámına Qurmanǵalı: «Qazaq netken sulý halyq dep álem eki ret tańdaı qaqty. Biri – «Abaı jolyn» oqyǵanda, ekinshisi – «Qyz Jibekti» kórgende. «Qyz Jibek» - kórkemónerdegi tylsym qubylys. Onyń ómirge kelýiniń ózinde bir ǵajaptyq bar. Beıne bir qazaqty jebeýshi Táńirdiń ózi «ǵasyrdyń qaıtalanbas ǵajabyn jasasyn» dep, ylǵı daryndardy bir jerge ákelip toǵystyrǵandaı. Osy fılm tuńǵysh ret qazaqtyń ádemi, sulý, sergek, deni taza, ta­za qandy halyq ekenin kórsetti. Shynardaı symbatty, suńqardaı sulý, tulpardaı tekti halyq ekenin kórsetti. Qazaq kınosyn aqsaq, soqyr, taz, qalqan qulaq, orsaq tis, búkir, taltaq, táshtek-tapal (ádeıi jınap alǵan) saıqymazaq keıipkerlerden aryltty. Búkil­odaq­tyq memlekettik kınemato­grafııa ınstıtýtynyń re­jıs­serlik fakýltetin tá­mamdap, Dovjenkonyń ózinen sabaq alǵan Sultanahmettiń bili­mine, názik estetıkalyq talǵa­myna, kóregendigi men tabandylyǵyna tańdanýǵa bolmas. Tańdanatyn nárse – onyń osy qabiletteriniń mo­ıyndalmaýy» dep kúıinýi de retti.

Rasynda sýretkerdiń alǵa ustaǵan armany ulttyq oıta­nymnyń káýsaryn aldyńa tosatyn móldir bulaq pa dersiz. Alaıda qazaq kınosynyń jaý­hary retinde jarty álemdi sharlaǵan osy bir týyndyǵa oı armanyn syǵyp bergenimen, kınoǵa qatysty syn-pikirlerdiń qarsha boraýy rejısserdiń janyna júk túsirip, júrek talmasyna ushyratqany da ómir shyndyǵy.

Fılmniń alǵashqy túsirilim materıaldaryn talqylaý barysynda Sháken Aımanov: «Tó­legen, Bekejannyń qasynda álsiz, jasqanshaq. Bizdiń kórip otyrǵanymyz – oısyz, alańsyz júr­gen bireý» dese, Ǵabıt Músi­repov te osy oıdy quptap, basty róldegi ártisterge syn arqyly jiger bergen. Kartınanyń aınalasynda ssenarıı avtory Ǵ.Músirepov pen rejısser arasynda kelispeýshilikter oryn alǵanymen, fılm jaryqqa shyq­qanda Ǵabeń: «Endi men bul fılm úshin oppozısıoner emespin. Bul sózimdi S. Qojyqovtyń aldynda shyn kóńilimmen aıtamyn», dep aǵynan jarylypty.

Árbir sýretkerdiń armany tutas ǵumyrǵa tatıtyn týyndy­symen tarıhta qalý. Shyǵar­ma­shylyq jolynda qanshama dúnıe­ni qalyptastyrsa da, «Qyz Jibek» kınorejısser retinde Qo­jy­qovtyń qaıtalanbas qol­tańbasy bolyp qala bermek. Onyń armany da, ańsary da, der­ti men órti de, qýanyshy da osy týyndynyń ózeginde óri­lip ja­tyr. Endeshe degdar ta­lant­tyń ómir jyryn, kóńil syryn bolashaqqa jetkizetin baıyp­ty qadamdar bıylǵy mereıli jyldyń enshisinde dep bileıik.

ALMATY