Ánniń túpnusqa aty – «Qarakóz»

Osy jýyrda ǵana belgili satırık, jýrnalıst Sabyr­bek Oljabaıdyń: oblystyq «Oń­tústik Qazaqstan» gazetinde ja­ryq kórgen «Seldeı sezim nemese «Qarakóz» ániniń avtory týraly úzik syr» dep atalatyn ma­qalasyn oqyp, kóńilim taǵy da bir toıattap qaldy. Maqala Zeber­sheniń óner álemindegi ómiri týraly jan-jaqty ári uǵynyqty jazylǵan. Sondyqtan da bolar, bul maqalany táptishtep oqyǵan, ásirese jergilikti oqyrmandar maǵan: «Kórdińiz be aǵa, oqydyńyz ba, jerlesimiz Zebershe apaı týraly jaqsy jazypty», dep telefon soǵyp, tipti sol maqala shyqqan gazetti ákelip kórsetýshilerdiń de qatary kóp boldy.

Baıqaımyn, osy habarlas­qan­dardyń sóz astarynan men: «Siz nege úndemeısiz, al syrttaǵylar bolsa jarysa jazyp jatyr. Joq, álde óz jerlesińiz Zebershe jaıynda eshnárse bilmeıtin be edińiz?» degen sııaqty syr uqqandaı boldym.

Zebershe Ospanova qazirgi Báı­dibek aýdannyń Tasqudyq eldi mekeninde 1940 jyly dúnıe­ge kelip, balalyq shaǵynyń al­ǵash­qy móp-móldir kezeńin sol jer­de ótkizdi. Meniń muny aıtyp otyrýym­nyń sebebi, qaıbir jyly osy «Ońtústik Qazaqstan» gaze­tinde bir jýrnalıstiń «Zeber­she Je­tisaıdyń týmasy» degen­ge keltirip maqala jazǵany bar. Biz ony aıaqsyz qaldyrǵan joq­pyz, óz sózimizdi aıtyp, álgi qa­lam­gerdi raıynan qaıtaryp al­ǵanbyz. О́ıtkeni biz Zebersheni jas kezimizden jaq­sy bilemiz. Onyń ústine Zeber­sheniń aǵasy Saparálini men ke­ńestik dáýir kezinde jer-jerde qu­rylyp, tamyryn keńinen jaıa basta­ǵan qoı ósirýshi komsomol jas­tar brıgadasynyń jetekshisi re­tinde jete tanıtyn bolsam, al Zebersheniń inisi Orazálimen aýdan­dyq komsomol komıtetinde birge qyzmet ettik. Marqum, ekeýi de bir sydyrǵy, eńbekshil, aqkóńil ashyq minezdi, jaqsy jigitter edi.

Aıta ketý kerek, tasqudyq­tyq Ospan Mákeevtiń ul-qyzdary she­tinen ónerpaz edi. Álgi Saparáli men Orazáliniń baıanda erkin oınap, shyrqaı salǵan ánin estigen jurttyń kóńili bir serpilip qa­latyn. Marqum Orazáliniń ju­ba­ıy, qaryndasymyz Jaqýda ekeýi ómi­riniń sońyna deıin qosylyp án shyrqap, toı-tomalaqtyń sánin keltirip júrdi.

Tasqudyq jeti jyldyq mek­tebinen soń oqýdy aýdan orta­lyǵyndaǵy Shaıan orta mektebinde jalǵastyryp, 1957 jyly orta bilim alyp shyqqan Zebershe Ospa­nova ózi týyp-ósken Tasqudyq aýylyna kelip kitaphana meń­gerý­shisi boldy. Mektep qabyrǵa­syn­da ábden án shyrqap, óner­ge birsha­ma tóselip qalǵan Zeber­she endi aýyldaǵy ónerli jastar­dyń basyn biriktirip, kór­kem­óner­pazdar úıirmesin qurdy da, ózi oǵan jetekshilik jasady. Aýyldaǵy bir ǵana orys ulty otbasyndaǵy óz qatarly qurby qyzy Lıýbadan birinshi gıtara tartýdy, odan soń ol Sovet, Álma­han, Toqtasyn, Saırambaı, Kúmis­bek pen Janat sııaqty ónerli aǵalarynan dombyra, baıan tartýdy úırenedi. Osyndaı jan-jaqty ónerli qyzdyń dańqyn es­tigen aýdandyq mádenıet bólimi Zebershe Ospanovany shaqyryp alyp, avtoklýb meńgerýshisi etip qabyldady. Bul 1959 jyly edi. Sonda istep júrgen Zebershe Shaıan halyq teatrynyń irgetasyn qa­lyptastyrýǵa da óziniń súbeli úlesin qosty. Osyndaı úlken, óner­li ujymynyń ortasynda jú­rip 1960 jyly óziniń halyq súıip oryndaıtyn, «Súıgenim meniń qalada» dep atalyp júr­gen «Qarakóz» ánin shyǵaryp, kó­rermen qaýymǵa keńinen tanyldy.

Mádenıet bóliminen soń, ıaǵnı 1965 jyldan bastap Zebershe Os­panova biraz jyl aýdan orta­lyǵyndaǵy balabaqshada meń­gerýshi bolyp istedi. Ol osy meke­mede istep júrip buǵan deıin aýdan­dyq mádenıet bóliminde bir­ge qyz­mettes bolǵan Kırov aýda­nynyń Esimhan Qysabekov degen azamatyna turmysqa shyǵady.

– Esimhan men Zebersheniń osy ózimizdiń aýdandyq mádenıet bóliminde istep júrip tanysqanyn men jaqsy bilemin. Esimhan jan-jaqty, ónerli, tik minezdi azamat bolatyn, – deıdi qazirgi zeınet­ker, burynǵy mádenıet qyzmetkeri, Máskeý sahnasynda án shyrqa­ǵan jeztańdaı ánshi Meıramkúl Ormahanova. Onyń aıtýyna qara­ǵanda, Esimhan bul aýdanda 3-4 jyl avtoklýb meńgerýshisi bolyp jumys istegen kórinedi.

Jaraıdy, sonymen «Qarakóz» – Zebersheniń áni. Oǵan eshkimniń daýy joq. Al endigi basty másele, sol ánniń sózin jazǵan kim? Án týraly san ret aıtylyp, qansha jazylyp jatsa da onyń sózi kimdiki ekendigi týraly eshkimde jaq ashyp, eshnárse demeıdi. Nege? Olaı bolsa men óz estigenimdi aıtaıyn.

Aýdandyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasynda bas agronom bolyp isteıtin Jarasqan Bódeev degen aǵamen biz Shaıanda 1972 jyl­dan bastap biraz jyl kórshi tur­dyq. Kórshi bolǵanda da óte jaq­sy, jaqyn syılastyqta bol­dyq. Menen biraz jas úlken bol­ǵanymen ózi bir óte kishipeıil, aq­kóńil jan edi. Meni ózine jaqyn tar­typ júretin. Mádenıetti kisi bo­latyn. Dombyra tartyp, án aıtatyn, óneri bar-tyn.

Bir kúni ekeýara áńgimelesip otyryp:

– Serikjan, sen osy Zebersheniń «Súıgenim meniń qalada» degen ánin bilesiń be? – dedi.

– Iá, – dep jaýap berdim.

– Al sózin kim jazǵanyn she?

– Joq, bilmeımin. Bul ándi sahnadan qanshama ret tyńdap júrsem de, habarlaýshy ánniń sózi kimdiki ekenin aıtqanyn shyn máninde esitpeppin, – dedim.

– Onda bylaı, sen jýrnalıssiń ǵoı, bile júrgenin jaqsy... Biz bir top jas aýdandyq mádenıet úıi janyndaǵy kórkemónerpazdar úıirmesine qatysatynbyz. Bir kúni jumystan soń ádettegideı úıirmege baryp, odan endi qaıt­qaly jatqanymda Zebershe aldymnan shyǵyp: «Áńgime bar edi, sál kidire turasyz ba aǵa?» dedi. Sóıtti de meni daıyndyq bólmesine qaraı bastap kelip, qolyna ústel ústinde turǵan baıanyn aldy da, ádemi bir áýendi asqaqtata jóneldi. Ándi oryndap jatqanda onyń onsyz da sulý beınesi odan saıyn ajarlana túsip, keremet nurǵa bólenip shyǵa keldi.

– Qalaı, unady ma? – dedi ándi oryndap shyqqan Zebershe maǵan barlaı qarap.

– Unaǵany sol, óte tamasha án eken Zeber. Bul ándi qaıdan taýyp aldyń? – degenim sol, ol oryn­dyqqa jaıǵasa berip, aǵynan jaryldy. Shynyn aıtty, shynymen qosa syryn da aıtty. Zebershe osylaı otyryp, aǵyl-tegil kúı keshti. Baıaǵy Zebershe emes, ol tipti jan-tánimen ózgerip ketti. О́z júregin sonshama baýrap alǵan jigittiń kim ekenin jáne onyń qazirgi kezde Almatyda oqýda júr­genine deıin aıtyp berdi. Sóıt­ti de, Zebershe endi osyndaı jaǵdaıda júrgeninen shyqqan ánge júrekke jeterlikteı sóz kerek ekenin jáne ol sózdi meniń jazyp berýim kerek ekenin ótindi. Ásem áýen sanamnan keter emes. Oılanyp qaldym. Birli-jarym qurby qyzdarǵa ázil aralas óleń jazyp júrgenim bolmasa, bylaısha bir keńinen qa­lam siltep kórgen emes edim. Sol kúni túnimen kózim uıqy ilmedi. Zebershe oryndaǵan án kókeıimnen ketpeı qoıdy. Tula boıymdy erekshe sezim bılep alǵan. Ár nárseni bir shımaılap, paraqtan-paraq qoımadym. Jumysta otyrsam da sol áýen. Erekshe jalynǵa toly mahabbat. Beıne bir ózim bireýge ǵashyq bolyp qalǵandaımyn. Osylaı tolǵana júrip arada úsh-tórt kún ótkennen soń qolymdaǵy shımaıdy Zebershege kórsetip edim, ol jazylǵan óleń joldaryna qaıta-qaıta kóz júgirtip, kóp otyrady. Sóıtti de «Rahmet aǵa!» dep qushaqtaı ketti. Biz ánge jazylǵan óleń sózderin talqylap, biraz otyrdyq. Birde baıan, birde dombyramen ekeýimiz «Qarakóz» ánin qosyla shyrqadyq. Jasyratyny joq, Zebershe óleńniń men jazǵan bir-eki jolyn ózgertýimdi ótinip, óziniń oıyn qosty. Sóıtti de:

«Eljirep súıer júregim,

Baqytym sensiń bilemin.

Saǵyntpa meni, jan sáýlem,

О́zińsiń tilegim», –

degendegi alǵashqy eki joldy Ze­bershe «osylaı bolsynshy aǵa!» dep ótinish aıtty da, óz qoly­men ózgertip shyqty. Bul 1960 jyly bolatyn, – dep sózin aıaq­tady Jarasqan aǵa. Sóıtti de, tórde ilýli turǵan dombyrasyn qo­lyna alyp «Qarakóz», ánin shyr­qaı jóneldi. Buǵan deıin esitip júr­genimdeı emes, Jarasqan aǵam­nyń oryndaýynda bul án tipten erekshe, sondaı bir áserli shyqty.

Mine, meniń «Qarakóz» áni­niń sózin jazǵan kim ekenin bile­tinimniń mánisi osy. Demek budan bylaı «Qarakóz» ánin jazǵan – Zebershe Ospanova, sózi – Jaras­qan Bódeevtikti» dep sahnada to­lyq habarlanyp jatsa, nur ústine nur.

Serikbaı TURJAN,

Qazaqstannyń qurmetti jýrnalısi

Túrkistan oblysy