Áskerı borysh: Beıbit kúndegi berekesizdik

Qyzyl dıplom hám qara qaǵaz

Qazir qoǵamda ásker týraly teris pikir qalyptasqan. Sarbaz ólimi jazataıym oqıǵa bolsa bir jón. О́z-ózine qol jumsap, ajaly ózge sarbazdardyń álimjettik áre­ketterinen kelip jatyr. Sarbaz­dardyń ólimi ul tárbıelep otyrǵan ata-analardyń júıkesine keri áserin tıgizip otyrǵany ras. Qazir kez kelgen turǵyndy toqtatyp, «Balańyzdy áskerge jiberýge qalaı qaraısyz?» dep surańyzshy. Qorǵanys mınıstrligine shaǵymyn aıtyp, balasyn áskerge jibergisi joq. «Qazirgideı halyqaralyq qaqtyǵystar beleń alǵan almaǵaıyp zamanda tez arada áskerde tártip ornatylýǵa tıis. «Balyq basynan shirıdi» demekshi, ár sarbazdyń ólimi úshin shendiler jaýap berý kerek», degen pikirdi alǵa tartady jurtshylyq. «Mınıstrlik «sarbazdarǵa tegin bilim grantyn úlestirip jatyrmyz» dep júıeli jumys istep jatqan keıip tanytpaı-aq qoısyn, qyzyl dıplom men qara qaǵazdyń qunyn salystyrýǵa bolmaıdy!» deıdi qalyń kópshilik.

Byltyr oryn alǵan sarbazdardyń ólimine qatysty qaıǵyly jaǵdaılar umytyla qoıǵan joq. Jýyrda ót­ken jyly Jambyl oblysyndaǵy Shól­dala shekara beketinde ózine-ózi qol saldy delingen 18 jastaǵy sarbaz Bekbol Mırashtyń ólimine qatysty tyń derekter jarııalanyp, qoǵamdy dúr silkindirgen edi. Istiń aq-qarasy aldaǵy ýaqytta belgili bolar.

О́tken jyly 29 shilde saǵat 21:00 shamasynda Stepnogorsk qala­syndaǵy áskerı bólimde Ulttyq ulannyń áskerı qyzmetkeri asylyp qalǵan jerinen tabylǵan edi. «Avtoparkte kezekshi qyzmetin atqaryp júrgen merzimdi qyzmettegi qatardaǵy sarbaz N.A.Orazbaı kezekshiden dárethanaǵa barýǵa su­ranǵan. Biraz ýaqyttan keıin ol avtopark qoımasynda asylyp qalǵan jerinen tabyldy», delin­gen resmı habarlamada. Avto­park kezekshi qyzmeti dereý alǵashqy medısınalyq kómek kórset­ken. Odan keıin sarbaz jedel járdem­men Stepnogorsk qalasynyń orta­­lyq qalalyq aýrýhanasyna jetki­zilgenimen kóz jumdy.

Araǵa kún salmaı, dálirek aıt­saq, 30 shilde saǵat 05:15-te áskerı bólimge aǵa serjant A.S.Mer­ǵalıevtiń óz-ózine qol jumsaǵany týraly aqparat túsken. «Mán-jaıdy naqtylaý kezinde jubaıynyń túngi saǵat 03:30 shamasynda kúıeýiniń denesin úıiniń dárethanasynan taýyp alǵany belgili boldy», dep habarlady Ulttyq ulan. Arnaıy komendatýranyń qaraýyl bastyǵy, aǵa serjant Abylaı Merǵalıev Ulttyq ulan qatarynda 2015 jyldan bastap qyzmet etip kelgen.

Eki oqıǵany ǵana tilge tıek ettik. Qaıǵyly jaǵdaılardyń jıilep ketýi sonshalyq, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan armııasyndaǵy áskerı qyzmetshiler arasynda ólim-jitimniń jıilegenine erekshe nazar aýdaryp, arnaıy komıssııa qurýdy tapsyrǵan bolatyn. Prezıdent keleńsizdikterdiń sebebin tergep-tekserý, áskerı qyzmetshiler arasyndaǵy zańsyzdyqtardy joıý jáne keleshekte áskerdegi mundaı teris is-áreketterdi boldyrmaýdy naqtylap, osyndaı jaǵdaıǵa jol bergen ofıserler jazalanatynyn eskertken edi.

Qasym-Jomart Toqaev byltyr 22 sáýirde Jambyl oblysynda Gvardeısk áskerı qalashyǵyndaǵy gospıtalde merzimdi áskerı qyz­metke shaqyrylǵan sarbaz Álibek Qalbaıdyń ólimine qatysty istiń naqty sebebin anyqtaýdy tap­­syr­ǵany belgili. Bul rette Qorǵanys mınıstrligi jeke quram­­dy jetki­liksiz baqylaý jáne 30212 áskerı bóliminiń laýazymdy tulǵa­lary tarapynan jumystaǵy olqy­lyqtar faktisi boıynsha qyzmettik tergeý júrgizgen bolatyn. Keıinnen 30212 áskerı bóliminiń komandıri jáne osy bólimniń oqý rotasynyń komandıri laýazymynan shettetildi. Odan bólek sarbaz ólimine baılanys­ty atalǵan áskerı bólimniń taǵy 3 laýazymdy tulǵasy qatań tártiptik jaýapkershilikke tartyldy.

Aıtpaǵymyz, ár sarbaz óliminiń naqty sebebi anyqtalyp, kináliler qatań jaýapqa tartylýy kerek! Bul – qoǵamnyń talaby.

Kim kináli?

Halyq qaharmany, general-leıtenant Baqytjan Ertaev soń­ǵy ýaqytta áskerde jıi bolatyn sarbazdardyń ólimine baılanys­ty pikirin bildirdi. General azamat­tyq boryshtyń burynǵydaı 2-3 jyl emes, 1 jylǵa qysqarsa da sar­baz­dardyń ólim-jitimi toqtamaı turǵa­nyna kúıinip otyr.

– Munda barlyq kiná – komandırden. Ári jergilikti ákimdikter de jaýapkershilikti sezinbeıdi. Áskerge jiberý josparyn mılaryna quıyp alǵan. Júgirip júrip voenkomatqa tizim tapsyrady, boldy. Ári qaraı baqylaý joq. Komandır sarbazǵa áke de, ana da bolýy kerek. Keıde onyń kóleńkesinde ózgeleri osyndaı qıturqy áreketke baryp jatady. Bul jaǵdaıda da jaýapty komandır bolyp qalatyny sózsiz. Sondyqtan qazir kóp adam komandırlikten qashyp jatyr. Muny toqtatý úshin reforma kerek. Iаǵnı ol jerde eń aldymen kim bolsań da árbir opa­syzdyqqa kinálini shenine qara­maı jazalaý kerek. Meıli general, meı­li serjant bolsyn, qatań jazalaý qa­jet. Tipti búkil elge kórsetý kerek. Bilsin. Sol kezde aıaq tartady. Bul jaǵdaı toqtaıdy, – deıdi general.

Jurtshylyqtyń jaǵymsyz pikirine qatysty byltyr maýsym aıynda Qorǵanys mınıstri Rýslan Jaqsylyqov óz ýájin aıtqan bolatyn. Onyń pikirinshe, sońǵy kezderi jıilep ketken sarbazdardyń ólimine áskerı sala kináli emes. Salaǵa ja­ýapty tulǵalarǵa jala jappas buryn jastardyń sýısıdke barýynyń sebebin anyqtaý qajet.

– Biz birinshi kezekte jastardyń óz-ózine qol salýynyń astaryna úńilýimiz qajet. Mundaı jaǵdaıǵa tek ásker nemese áskerı sala ǵana kináli bolmaıdy. Bozbala áskerı boryshyn óteýge kelgennen keıin onyń ómiri úshin jaýapkershilik komandırge júkteletini aıdan anyq. Alaıda adam ásker qataryna jetilgen, tolysqan kúıde, qoǵam ara­synan keledi. Ol óz máselelerin, janyn jegen problemalardy ózimen birge arqalaı kelýi múmkin, – degen edi mınıstr.

Mınıstrliktiń málimetinshe, áskerge baryp, Otan aldyndaǵy paryz­dy óteýge árbir azamat min­det­ti. «Áskerge barýdan qorqyp júrgenderge aıtarymyz – qazir barlyq Qarýly Kúshterde quqyq buzýshylyqtarǵa jol bermeý sharalary qoldanylyp jatyr. Barlyq qurylym bir shaqyrylymnyń áskerı qyzmetshilerinen jınaqta­lady. Álimjettik barlyq jerde joıylǵan desek te bolady. Kazarmalar áskerı bólim boıyn­­sha kezekshige shyǵarylǵan beıne­baqylaý júıelerimen jab­dyq­­talǵan, bul jaǵdaıdy únemi qadaǵalap otyrýǵa múmkindik bere­di», deıdi atalǵan vedomstvo usynǵan resmı aqparatta. Sondaı-aq resmı habarlamada áskerde bolǵan keleńsiz jaıttar týraly anonımdi túrde habar­laýǵa bolatyny aıtylǵan. «Sar­bazdarǵa bas jáne óńirlik áskerı qolbasshylary, tárbıe jáne áleýmettik-quqyqtyq jumys bo­ıynsha orynbasarlarynyń uıaly telefon nómirleri beriledi. Ol nómirlerge kez kelgen ýaqytta qońy­raý shalyp, SMS habarlama jazýǵa bolady. Sondaı-aq ano­­nım­di túrde habarlaı alady. Kelip túsken ár ótinish boıynsha tekse­ris júrgiziledi. Eger tártip buzý­shylyq anyqtalsa, jedel shara qoldanylyp, kemshilikter joıylady», deıdi mınıstrlik basshylyǵy.

Áskerı salaǵa reforma qajet

Áskerge mindetti boryshker­lerdiń statıstıkasyn saraptasaq, 60 paıyzy enjarlyq nemese qor­qaqtyqtan bas tartsa, 30 paıyzy jaramsyzdyq sebebinen áskerge barmaıdy eken. Tek 10 paıyzy ǵana ózdiginen áskerge barýǵa surana­tyn kórinedi. Qarýly Kúshteri Bas shtabynyń uıymdastyrý-jumyldyrý departamentiniń aǵa ofıseri Rýslan Tapashevtiń aıtýynsha, búginde elimizde 30 myńnan asa azamat Otan aldyndaǵy boryshyn óteýden qashyp júrgen kórinedi. Byltyr áskerge barýdan jaltaryp, esepke alý qujattaryn qasaqana búldirgen nemese joǵaltqan 4 myń­ǵa jýyq adam ákimshilik jaýapqa tartylǵan. «Jergilikti áskerı organnyń shaqyrtýy boıynsha kelmegen azamatqa 5 AEK aıyppul salynady. Al áskerge shaqyrylýshy áskerden birneshe ret jaltaratyn bolsa 1000 AEK deıingi aıyppul, ne bolmasa 400 saǵatqa qoǵamdyq jumysqa tartylady nemese 1 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrylady», deıdi R.Tapashev.

Jastar nege áskerden jaltarady? Álimjettiktiń áseri bar ekeni sózsiz. О́zge de jekeleı sebepter de joq emes. Máselen, psıholog Balabek Saqtaǵanovtyń aıtýynsha, qazirgi ýaqytta jastardyń turaqty aınalysatyn hobbıi bar, ózderiniń aınalysatyn súıikti isteri bar. «Sol isterinen, kúndelikti qalyp­tasyp qalǵan ómir súrý daǵdysynan ajyraǵysy kelmeıdi, ómirin ózgertkisi kelmeıdi», deıdi ol.

Qorǵan bolyp el qorǵaıtyn qatarlasym keldi deýdiń ornyna, bar bilgenin úıretýdiń ornyna uryp-soǵýǵa qumar «dembelder». Balyq basynan shirıtinin bilip aıtqan ǵoı babalarymyz. Basshylar da bar bylyqqa kóz juma qarap otyrǵany ótirik pe? «Bas jarylsa bórik ishinde» degen pıǵylmen kez kelgen shýdy áskerı bólimniń syrtyna shyǵarmaýǵa tyrysady. Sarbaz ólimin jasyrý múmkin emes, árıne. Otan aldyndaǵy boryshyn ótep kelgen kez kelgen jas «taıaq jedim» dep týrasynan aıta qoımas. Shyn máninde «ómir mektebinen» ótetinin jasyrmaıdy. Bul – psıhologııalyq álsizdik. Quldyq sana. «Men taıaq jedim, menen keıingiler de taıaq jeýge tıis» degen jabaıylyq. Álimjettik bolmasa sarbazdar úıinen aqsha su­rap sary ýaıymǵa salyna ma? Jaý­dyń kózin qurtýǵa berilgen oq óz-ózin «jutýǵa» jumsala ma? Ás­ker­ge saý bolyp barǵan jas otbasyna aqyl-esi kem bolyp qaıtar ma edi?

Qazirgideı almaǵaıyp zamanda ár sarbazdyń taǵdyry mańyzdy. Beıbit kúnde jalǵyz ulynan aıyrylý ońaı emes. Sarapshylardyń aıtýynsha, bizdiń Qarýly Kúshterde eki problema – qatardaǵy jaýyn­gerlerdiń zábir kórýi, áskerdiń el aldynda bedeliniń tómendeýi baıqa­lyp otyr. Bul – memleketti qorǵaý salasyndaǵy júıeli problema, azamattar men ásker ókilderi bul máseleni birigip sheshýi qajet. Iаǵnı elimizdegi áskerı-patrıottyq tárbıeni qaıta qaraý óte mańyzdy.