Kásipkerlikke ne kedergi?

«Atameken» ulttyq kásipkerler palatasy Atyraý óńirlik fılıalynyń dırektory Nurlan Súıinbaevtyń deregine súıensek, ótken jyly kásip­kerlerden 301 ótinish túsken. Onyń ishinde 118 ótinish shaǵyn jáne orta bıznesti qorǵaýǵa kómek suraýmen baılanysty bolǵan. Al 54 ótinishke sáıkes júrgizilgen jumystyń qory­tyn­dysy kásipkerlerdiń paıdasyna sheshilgen. Endi taǵy 10 ótinish áli de qaralyp jatyr.

– Biz kásipkerlerden túsken ótinishtiń bárine taldaý jasadyq. Taldaýǵa sáıkes ótinishterdiń 16 paıyzy – sáýlet, qury­lys jáne qala qurylysy, 14 pa­ıyzy – jer qatynastary, 13 paıyzy – ekonomıka, qarjy, memlekettik satyp alý, al 12 paıyzy salyq jáne ózge de máselelerdi qozǵaǵan. Osyǵan baıla­nysty ótken jyly kásipkerlerdiń qu­qyǵyn qorǵaý jónindegi keńestiń 9 otyrysy ótkizildi. Otyrystarda júıeli sıpat alyp otyrǵan 22 másele qaraldy. Onyń ishinde 14 ótinish bıznes ıeleriniń paıdasyna sheshildi. Bizdiń bastamamyz boıynsha kásipkerlerge kedergi keltirgen úsh laýazymdy tulǵa tártiptik jaýapkershilikke, eki laýazym ıesi ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy, – deıdi N.Súıinbaev.

Onyń aıtýynsha, óńirlik fılıal byltyr bıznesti servıstik qoldaý úshin tórt baǵytta 840 qyzmet kórsetipti. Bular – býhgalterlik jáne salyqtyq esepke alýdy júrgizýge, sondaı-aq statıstıkalyq eseptilikti jasaýǵa, zań máseleleri men konkýrstyq (tender­lik) rásimder, qarjylandyrý jáne memlekettik qoldaý sharalaryn alý­ǵa, marketıng máselelerine qatysty qyz­metter. Al aýdandardaǵy kásip­ker­lerge qyzmet kórsetý ortalyq­tarynda konsýltanttar 1 812 klıent­ke memlekettik baǵdarlamalarǵa qa­tys­ty 5 myńnan astam keńes bergen. Son­daı-aq ortalyqtardyń marketologteri 267 bıznes-jospar ázirlep, onyń ishinde 900 mln teńgeniń 75 jobasy qarjylandyrylǵan. Osyndaı naqty is-árekettiń nátıjesinde 150-ge jýyq jumys ornyn qurýǵa jol ashyldy.

О́tken jyly «Atyraý Atameken Bıznes Qoldaý» mıkroqarjy uıymy arqyly 668,2 mln teńge ıgerildi. Mun­daı qomaqty qarajat «Bastaý Bız­nes» baǵdarlamasy túlekteriniń joba­­laryn qarjylandyrýǵa baǵyt­tal­ǵan. Qarjylandyrylǵan jobalar­dyń eń kóbi 412,6 mln teńgeniń 26 nesıesi Atyraý qalasynyń kásip­kerlerine tıesili bolyp otyr. Al qazaq munaıynyń alǵashqy tamshysy alynǵan Jylyoı aýdanynda kásip bastaǵandar 177,3 mln teńgeniń 17 nesıesin alǵan.

О́ńirlik fılıal dırektorynyń málimetine qaraǵanda, munaıly Aty­raýda áıelder kásipkerligin damytý ortalyǵynyń jumysynda ilgerileý baıqalyp otyr. Byltyrǵy naýryzdan beri jumys isteıtin ortalyqta 505 áıel tirkelgen. Olarǵa kásip bastaý úshin 1 700-den astam keńes berilgen. Al 325 áıel Astana, Aqtóbe, Almaty qalalarynda ótken respýblıkalyq onlaın oqytýǵa qatysyp, arnaıy sertıfıkatqa ıe bolǵan. Ortalyqta 50 áıel salalyq mamandyqtar boıynsha oqytylǵan. Tálimgerlik sabaqty 12 áıel alsa, 10 názik jan jumys istep turǵan bıznestiń tıimdiligin anyqtaý úshin baǵalaý júrgizgen.

Degenmen óńir kásipkerleri áli qolbaılaý bolatyn kedergilerdiń az emesin jasyrmaıdy. Máselen, elektr qýatymen jabdyqtaý máselesindegi qıyndyq aýylsharýashylyǵy salasyn damytýǵa kedergi keltirip otyr. Sharýa qojalyqtarynyń jetekshilerimen kezdesken Atyraý qalasy ákiminiń orynbasary Erbolat Omarovtyń aıtýynsha, bul másele birinshi ret emes, udaıy kóterilip keledi. Kásibin aýyl sharýashylyǵymen baılanystyrǵandar tórt túlik úshin salynǵan qora-jaı­da, fe­r­malarda elektr qýatynyń joq­tyǵy­na shaǵymdanady. О́ıtkeni elektr jelisine qosylý quny da, tarıfi de qymbat.

Qurmanǵazy aýdanynda turatyn kásipker Gaýhar Bolatbaevanyń deregi­ne júginsek, munaıly óńirde zań­dy tulǵalar úshin elektr energııasynyń tarıfi qosymsha qun salyǵynsyz saǵatyna 1 kılovatt úshin 33,65 teńgeni quraıdy. Bul – elimizdegi eń joǵary tarıf. Al Almatyda zańdy tulǵalar saǵatyna 1 kılovatt elektr energııa­syna 25,03 teńge, Astanada – 26,38 teń­ge, Mańǵystaý oblysynda 28,86 teń­ge tóleıdi. Ortasha eseppen alǵanda eli­mizdegi elektr energııasynyń tarıfi Atyraýǵa qaraǵanda 30 paıyzǵa tómen.

– Shaǵyn jáne orta bıznes ıeleri úshin eń ózekti máseleniń qatarynda elektr energııasy tarıfiniń joǵary­lyǵy bar. Biz oblys ákimimen kezdesý­de de bul máseleni kóterdik. Biraq áli nátıje joq. Kásipkerler paıdanyń kóp bóligin elektr energııasy úshin tóleı­di. Al basqa tólemderdi qalaı óteýge bolady? Bizdiń oblysta basqa aımaq­tar­men salystyrǵanda tarıf nege joǵary? – deıdi Gaýhar Bolatbaeva.

«Atyraý Energo Satý» JShS dırektory Turlan Doshatov oblys­ta bızneske arnalǵan tarıfter eń joǵary ekenin jasyrǵan joq. Alaıda jeke tulǵalar eń tómen tarıfpen tóleıdi.

– Saralanǵan tarıfti qoldaný esebinen zańdy jáne jeke tulǵalar úshin tarıfter arasyndaǵy aıyrmashylyq 74 paıyzdy quraıdy. Osyǵan baılanysty 2021 jyldyń qazan aıynda Úkimettiń qaýlysy shyqqan edi. Soǵan sáıkes bul aıyrmashylyqty kezeń-kezeńimen tómendetý jáne 2025 jylǵa qaraı saralanǵan tarıfti joıý josparlanyp otyr. Atap aıtqanda, 2023 jyly bul aıyrmashylyqty eki esege tómendetý josparlanǵan. Iаǵnı jeke tulǵalar úshin tarıf elektr energııasynyń saǵatyna 1 kılovatt úshin 12,51 teńgeni, zańdy tulǵalar úshin 29,93 teńgeni quraıdy. Aldaǵy 2024 jyly bul tarıfter tıisinshe 18,39 teńge jáne 26,42 teńge bolady. Al 2025 jyly zańdy jáne jeke tul­ǵalarǵa saǵatyna 1 kılovatt elektr ener­gııasy úshin 24,52 teńge mól­sherin­de biryńǵaı tarıf belgilenedi, – dep habarlady Turlan Doshatov.

Mine, Atyraý oblysyndaǵy osyn­daı qymbat tarıf sharýa qoja­lyqtary­na jetekshilik etip otyrǵan kásipker­ler­di ábden tıtyqtatqan. Sharýalar­dyń pikirinshe, elektr energııasymen qamtamasyz etý men tarıfti tómendetý máselesi oń sheshimin tappasa, aýyl­sharýashylyǵy salasyn damytý qıynǵa soǵady. Tipti jyldar boıy tarıftiń qymbattyǵynan elektr jelisine qosyla almaı, jumysyn bastamaǵan, elektr­men jabdyqtaý qyz­metine baılanysty shyǵynǵa ushy­raýǵa májbúr bolǵan sharýa qojalyǵy az emes.

– Meniń sharýashylyǵym Atyraý qalasynyń mańyndaǵy Qaıyrshaqty aýyldyq okrýginde ornalasqan. О́tken jyldyń maýsym aıynan beri sha­rýashylyqty elektrmen jabdyq­taý jelisine qosý týraly máseleni kóterdik. Bul máseleni oblys ákimimen kezdesýde de aıttyq. Komıssııa kelip, bizdiń ýchaskelerimizdi qarady. Biraq áli kúnge deıin esh nátıje joq. Bizden 500 metr qashyqtyqta Atyraý munaı óńdeý zaýytyna qaraı elektr jelileri ótedi. Qazir elektr qýatynsyz otyrǵan 10-ǵa jýyq sharýa qojalyǵy bar. Bárimiz úshin elektr qýatyna qosylý úlken problemaǵa aınaldy, – deıdi «Erbol» sharýa qojalyǵynyń jetekshisi Erbol Ahmetov.

«Jıengarı» sharýa qojalyǵy da osyndaı qıyndyqtan qutyla almaı otyr. Qojalyq jetekshisi Aıtolqyn Dosjanova 2017 jyldan beri túrli organǵa júgingenimen, osy kezge deıin elektr energııasymen qamtamasyz etý máselesi oń sheshimin tappaǵan.

– Sharýa qojalyǵym ózen boıynda ornalasqandyqtan, elektr qýatyna qosylý qymbat bolady dep syltaý aıtty. Degenmen bizdiń janymyzda bekire ósiretin zaýyt bar. Ekinshi, jany­myzda ferma ornalasqan. Ekeýi de elektr qýatyn paıdalanyp otyr. Bizge tek qaǵaz júzinde jaýap beredi. Máse­lemizben tanysýǵa eshkim kelmedi, – dep nalıdy Aıtolqyn Dosjanova.

«Atyraý-Jaryq» AQ prezıdenti Meıirbek Ǵubashevtyń túsindirýine qaraǵanda, elektr jelisine qosylý núktesiniń qashyqtyǵyna baılanysty shaǵym kóp túsedi. О́ıtkeni jaqyn mańdaǵy elektr jelileri tolyq qýatyn­da jumys istemeıdi. Bastapqyda aýqym­dy elektr qýatyn beretin jeli­­lerdi qurý úshin qoldanystaǵy qury­lys normalary men qaǵıdalaryna ózgeris engizý qajet.

– Bizdegi sharýa qojalyǵyna baryp, jaǵdaıdy túsindirdik. Sharýa qojalyǵyna jaqyn eń jaqyn núkte – Erkinqala aýyly. Osyǵan baılanysty tehnıkalyq shartty jiberdik. Sharýa qojalyǵy sý qoımasyna jaqyn ornalasqandyqtan, onda arnaıy talaptar bar. Máseleni ákimdik arqyly sheshý kerek. Ruqsat alsa, biz elektr jelisine qosýǵa daıynbyz, – deıdi Meıirbek Ǵubashev.

Al qurylys salasynda tabys taýyp júrgen kásipkerlerdi tenderdi ótkizý merziminiń uzaqqa sozylatyny alańdatady. Qazaqstan qurylysshylar odaǵy Atyraý oblystyq fılıalynyń dırektory Eldar Muhanbetjanov­tyń aıtýyna qaraǵanda, «Jaıly mektep» ulttyq jobasyn iske asyrý kezinde jańa dáýirdiń standarttaryna sáıkes jańa bilim berý nysandary salynýy kerek. Bul – apatty mek­tepter, úsh aýysymdyq oqytý, oqýshy oryndarynyń tapshylyǵyna qatysty máselelerdi joıýdyń basty sharty. 2023-2025 jyldarǵa eseptelgen jobany qarjylandyrýdyń jalpy kólemi – 2,6 trln teńge. Elimizde osynsha mol qarjy jumsalatyn tyń jobamen jańadan 300 mektep salynatyny josparlanǵan.

– Bárimiz de jas urpaqqa sapaly bilim berilgenin qalaımyz. Alaıda eń ózekti máseleniń biri oqýshy ornynyń tapshylyǵyn joıa almaı otyrmyz. Máselen, Atyraý oblysynda mekteptiń jetispeýshiliginen, ne orynnyń azdyǵynan 14 myń oqýshy sapaly bilim ala almaı otyr. Bul kórsetkish 2026 jylǵa qaraı 58 myńǵa ósetini dep boljanyp otyr. Endi «Jaıly mektep» ulttyq jobasy aıasynda Atyraý oblysynda 12 mektep boı kóteredi. Jobanyń bas biryńǵaı operatory – «Samuryq-Qazyna Konstrakshn» AQ. Bul rette mektep salýǵa jer ýchas­kelerin berýge jáne olardy ınf­ra­qurylymmen qamtamasyz etýge jer­gilikti atqarýshy organdar jaýapty degen shart bar. «Samuryq-Qazyna Konstrakshn» jeńildetilgen sharttar boıynsha tender ótkizýdi josparlap otyr. О́ıtkeni merzimniń shekteýli ekeni anyq. Alaıda jergilikti ákimdikter satyp alýdy «ashyq konkýrs» tásilimen júrgizýge májbúr. Bul kóp ýaqytty qajet etedi. Mundaı jaıt jobany iske asyrýdy baıaýlatýy múmkin, – deıdi Eldar Muhanbetjanov.

Ár óńirde jaıly mekteptiń kóbeı­genine, ásirese, oqýshylar qýanar edi. Osy oraıda jergilikti atqarýshy organ­dar tarapynan jobany belgilengen mer­zimde iske asyrýǵa múddelilik qajet-aq.

– Jańadan salynatyn toǵyz mektep úshin bólingen jer ýchaskeleriniń qujattary daıyn tur. Al úsh mekteptiń qurylysyna arnalǵan qujattary resimdeý satysynda ekenin aıta alamyn. Bizdiń mindetimiz – jumysty tezirek aıaqtap, bilim nysandaryn «Samuryq-Qazyna Konstrakshn» AQ balansyna berý. Másele ınfraqury­lym­dy kim jáne qalaı júrgizetinine baı­lanysty týyndap otyr. Eger biz merdi­gerdi ashyq konkýrs arqyly anyq­taıtyn bolsaq, onda ýaqyt az. Son­dyqtan biz Atyraý oblysynyń kásip­ker­ler palatasynan, «Samuryq-Qazy­na Konstrakshn» AQ-dan kómek suraı­myz. Qysqa merzimde tender ótkizý úshin arnaıy qaýly qajet, – deıdi obl­ystyq qurylys basqarmasy basshy­synyń orynbasary Mereke Zınýllın.

Atyraý oblysy