Taǵdyryn teatrmen toǵystyrǵan

Besqala óńirindegi Qońyrat qala­synan Almatyǵa bilim qýyp attanǵan qalaqtaı qara bala óz basy óner salasyn qalap tursa da, ákesiniń yqpalymen qujattaryn QazMÝ-diń zań fa­kýl­tetine tapsyrǵan-dy. Alaıda aýyl bala­synyń mańdaıyna aty jer jarǵan irgeli oqý ornyna túsip, ákesi qalaǵandaı zań qyzmetkeri bolý jazylmaǵan eken... Jiger­li jas oqýǵa túse almaı qaldym dep jasymady. «Bıyl jumys istep, kelesi jyly ákem aıtqan oqý ornyna qalaı da túsemin» degen senimi jigerlendirgen bozbalanyń tilegin Jaratýshy da qa­byl alsa kerek, dál sol kezde QazMÝ qala­shy­ǵynyń qurylys jumysy­na komsomol-jastar brıgadasy jasaqtalyp jatqanyn habarlandyrýdan oqyp, sonda baryp tirkeldi. Qurylys brıgadasy quramyn­da jumys isteı júrip, kásibı ustalyq mamandyqty da meńgerip, alǵashqy eńbek jolyn «Almatypromstroı» trestinde ustalar brıgadasynyń múshesi bolyp bastady. Jumystan qoly qalt et­ken­de, kitaphanalarǵa baryp, ákesi amanat­taǵan oqý ornyna qaıta túsý úshin al­daǵy emtıhanǵa myqtap daıyndalýdy qolǵa aldy. Biraq 1981 jyldyń kók­te­minde Respýblıkalyq estrada-sırk stý­dııasynyń talantty balalardy sha­qyrǵan habarlandyrýyn oqyǵan soń, ýnıversıtetke tússem degen maq­satyn júreginiń qalaýy jeńip, osy stý­dııanyń ánshiligine baq synaýdy jón kóredi. Áıtse de, mektep qabyrǵasynda júrgen­de kórkemónerpazdar úıirmesine qatysyp, án aıtyp, birshama ysylyp qalǵan jastyń sońǵy tań­daýy Abaı atyn­daǵy opera jáne balet teatrynyń ja­nyndaǵy vokaldy-hor stýdııasyna túsip, joly bolyp stýdent atandy.

Stýdııada oqı júrip osy teatrdyń mımansynda (qo­salqy akterler toby), keıin hor ujy­mynda jumys istedi. Sol kezderi teatrdyń sahnasynda júr­­gen belgili óner sańlaqtary: K.Myrzabekov, L.Dýhanına, K.Beı­salıev, V.Iаkovenko, B.Tólegenova, B.Jamanbaev, T.Alagózov, R.Bapov syndy tanymal ánshi-bıshi, kási­bı mamandardan dáris ala­dy. Nebir talantty sahna sheberleri men jul­dyzdarynyń teatr sahnasynda somdaǵan rólderi men oryndaǵan partııalary jas shákirt – Amankeldiniń kórkemdik tal­ǵa­mynyń qalyptasýyna da tikeleı áser etti. Irgeli óner ordasynda, aldy álemge ta­nylǵan óner sheberleriniń ortasynda tálim ala júrip, qolynan kelgenshe olarǵa uqsap baǵýǵa tyrysqan ol ýaqytpen sanaspastan kúni-túni jumys istep, aıanbaı eńbektenýdi ádetine aınaldyrdy.

Stýdııa jumysyn tikeleı jáne tu­raqty qadaǵalap otyratyn teatrdyń Bas hormeısteri, Qurmanǵazy atyndaǵy konser­va­torııa­nyń professory Bazar­ǵalı Jamanbaev teatr horynyń qura­myn tolyqtyrý maqsatynda ánshiler tań­­daǵanda, onyń tańdaýy basqa jas­tarmen qatar ustanymy berik, ónerdi óz múddesinen bıik qoıatyn Amankeldige de túsedi. Konservatorııa rektory, KSRO Halyq ártisi Ǵazıza Jubanova da shal­ǵaı elden óner qýyp kelgen talap­ty jasqa úlken senim arta otyryp, daıyn­dyq kýrsynan bir oryn bólýge keli­simin beredi. Osylaısha, 2 jyl da­ıyn­dyq kýrsynda, 5 jyl negizgi kýrs­ta oqyp, Qurmanǵazy atyndaǵy Al­maty memlekettik konservatorııasyn hor dı­rıjeri mamandy­ǵy boıynsha bitirgen Amankeldi teatrdaǵy jumysyn jalǵas­tyra júrip Abaı atyndaǵy Almaty mem­le­ket­tik ýnıversıteti jáne Qazaq mem­leket­tik qyzdar pedagogıka ınstı­tý­tynyń mýzyka fakýltetinde hor dırı­jeri páni­nen sabaq beredi. Sonymen qatar T.Júrgenov atynda­ǵy Qa­zaq ult­tyq óner akademııasynyń ­teatr fakýl­tetine alǵashqy qa­byldanǵan top qura­mynda oqýdy qyzyl dıplommen aıaqtap, teatr­tanýshy mamandyǵyn da alyp shy­­ǵady. Dál sol jyldary alǵash ret teatr­tanýshylar kýrsy ashylyp, pro­­­fes­sor B.Qundaqbaıuly mýzykalyq bilimmen qatar teatr­taný mamandyǵyn da ıgergen Amankeldini jańa jumys ornyna shaqyrady. Bul elimizdiń táýelsizdik alyp, endi-endi aıaq­qa tura bastaǵan, bilimdi degen mamandardyń ózi kúnkóristiń qamymen bazar jaǵalap ketken aýmaly-tókpeli kezeń bolatyn. Sol kezder shańyraq qu­ryp, sábıli bolǵan Amankeldige de ońaı tımedi. Alaıda ustanymy myqty jas áke keıbireýlerdeı bazar jaǵalap ketpeı, birneshe jerde jumys istedi.

Jumystan qol úzbeı júrip-aq, tyń­­ǵylyqty daıyndalyp, UǴA M.Áýe­zov atyndaǵy Áde­bıet jáne О́ner ıns­tıtý­tynyń aspı­ran­tý­rasyna túsip, Aman­keldi professor B.Qundaqbaıulynyń ǵylymı jetekshilik etýimen teatrtaný sa­­lasy boıynsha kandıdattyq dısserta­sııa­syn oıdaǵydaı qor­ǵap shyqty. Keıin T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ult­tyq óner aka­demııasynyń rektory T.Qysh­qash­baevtyń shaqyrýymen aka­de­mııa­­nyń Ǵylymı-praktıkalyq orta­ly­ǵy­nyń dı­rek­tory jáne aǵa oqytýshy qyz­met­­terin atqardy. M.O.Áýe­zov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ıns­tıtýtynyń aǵa ǵy­lymı qyz­met­­keri, búginge deıin «О́ner­­taný» sektorynyń moderatory, bas ǵy­­lymı qyzmetkeri, «Teatr jáne kıno óneri» bóli­mi­niń meńgerýshisi, T.Júr­ge­nov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner aka­de­mııasynda «Teatr óneriniń tarıhy men teorııasy» kafedrasynyń jáne Qur­manǵazy atyndaǵy Qa­zaq ulttyq kon­­ser­vatorııasynda «Mýzykataný jáne kom­­pozısııa» kafedrasynyń dosenti qyz­­met­terin atqaryp keledi. Teatr óneri men ǵy­lym arasyn baılanys­tyratyn túr­li deńgeıdegi fes­tıvalder, konferen­sııalar, sımpozıýmderdiń turaqty qaty­sýshysy jáne kóptegen qundy baıan­da­ma­nyń avtory, synshylar kol­le­gııa­sy men eksperttik sarapshylar al­­qa­synyń múshesi. Qazaqstan sahna óne­ri men mýzy­kalyq teatr jáne Orta­lyq Azııa teatr­larynyń ózekti máse­lele­rine arnalǵan 4 monografııa, 30-ǵa jýyq ujym­dyq monografııalary men jınaqtary ja­ryq kórip, 150-ge jýyq syn maqala, re­senzııa, zertteýleri merzimdik baspasóz betterinde jarııalanǵan.

Amankeldi – taǵdyry teatr­men to­ǵys­qan jan. Qaıtsem, teatr men kórer­menniń, rejısser men dramatýrgtiń arasyn jaqyndatyp, biriktire alamyn dep jar qulaǵy jastyqqa tımeı zyr júgirgen Amankeldi alǵa qoı­ǵan maqsattaryna birtindep qol jetkizip te keledi. Sonyń biri – birden jańasha qarqyn alyp, búginde ózindik oryny qalyptasyp ta úlgergen Drama.kz zamanaýı Qazaqstandyq dramatýrgııa festıvali. 2017 jyly reseılik dramatýrg Oljas Ja­naıdarov bastamasymen quryl­ǵan Drama.kz ár jyly elimiz­diń túkpir-túkpirinen talantty avtorlar­­dyń pesalaryn iriktep, Almatyda solar­dyń oqylymyn uıymdastyryp keledi. Keshegi tarıhqa «tájtajal» degen atpen engen indettiń jer betine oıran salyp, jurt úıinen qadam basyp shyǵa almaı qalǵan qıyn sátinde de Amankeldi bastaǵan teatr­ janashyrlary birden jańa formatqa kóship, zoom plat­formasynda online pesa oqy­lymyn uıymdastyryp, teatr kórermenderin óz úılerinde-aq bekzat óner­diń nárimen sýsyndatyp otyrdy.

Jas kezinen-aq ýaqytpen sanas­pas­tan eńbek etip úırengen Amankeldi áli kúnge deıin sol qasıetin joǵaltpastan, óz qyz­me­tinen tys kóptegen qoǵamdyq ­ju­mysty da atqarady. Sanaı be­ri­ńiz: Qazaqstan Teatr qaıratker­leri oda­ǵy­nyń tóralqa múshesi, Halyqaralyq teatr synshyla­ry birlestiginiń vıse-prezı­denti, Halyqaralyq teatr synshylary assosıasııasynyń (ICTM), ha­lyq­ara­lyq jáne respýblıkalyq teatr fes­tı­val­deri qazylar alqasy­nyń múshesi, «Studia Teatralne Europy Środkowo–Wschod­niej» atty Varshava ýnıversıtetinde shy­­ǵatyn jýrnaldyń, M.Áýezov atyn­daǵy Ádebıet jáne óner ıns­tıtýty shy­ǵa­ra­tyn «Kerýen» – «Keruen» ǵylymı jýr­nalynyń redaksııalyq alqasynyń múshesi, «Drama.kz» qazaqstandyq jańa dramatýrgııa festıval – kon­kýrsynyń kýratory, Respýb­lıkalyq Qazaq radıosy quramyna kiretin Radıo «Classic» 102.8 FM tolqynynda aptasyna 2 ret beri­letin «О́nerdiń óz adamy» baǵ­darlamasynyń ­avtory ári júr­gizýshisi.

Amankeldi Muqan – teatr syny men tarıhyna tereń boılap, osy salanyń praktıkasy men teorııasyn jetik meńgergen, ónerdi janyndaı súıetin, sol óner úshin óziniń jeke ýaqytymen sanaspaıtyn, teatr ónerinde turaqtap qalǵan jan.

О́z júreginiń qalaýymen óner jolyn tańdaǵan Amankeldiniń maqsaty bireý, ol – ult rýhanııatyn damytýǵa ózindik úlesin qosý.

Baıdildá AIDARBEK,

aqyn, dramatýrg,

Mádenıet salasynyń úzdigi

Túrkistan oblysy,

Sozaq aýdany