Azyq-túlik baǵasyn turaqtandyrý sharalary

Premer-mınıstrdiń orynbasary – Saýda jáne ıntegrasııa mınıstri Serik Jumanǵarın bıylǵy qańtar aıynyń qorytyndysy boıynsha ınflıasııa 1,1%-dy quraǵanyn, onyń ishinde azyq-túlik boıynsha ınflıasııa 1,4%-dy, azyq-túlikke jatpaıtyn taýarlar ınflıasııasy 0,9%-dy, aqyly qyzmetter boıynsha 0,7%-dy quraǵanyn habarlady. Azyq-tú­lik ınflıasııasynyń eń joǵary deńgeıi As­tana men Shymkentte (2,2%-dan), Qyzyl­orda jáne Soltústik Qazaqstan (1,8%), Aqtóbe (1,7%) jáne Ulytaý (1,5%) oblys­tarynda qalyptasty.

Áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlary baǵasynyń ındeksi jyl ba­synan beri 1,7%-dy qurady. Apta saıyn dınamıka ártúrli deńgeıde – +0,3/+0,4%. Mańǵystaý (3,4%), Ulytaý (2,8%) oblystarynda jáne Astana qalasynda (2,5%) baǵa qatty ósken. Atap aıtqanda, pııaz 22,5%-ǵa, kúrish 5,2%-ǵa, qyryqqabat 4,1%-ǵa, sút pen sábiz 3,1%-ǵa, kartop 3%-ǵa, kespe 2,6%-ǵa qymbattady.

Qazirgi ýaqytta respýblıkada baǵany turaqtandyrý quraldary qaıta qaraldy. Máselen, «aınalym shemasy» sheńberinde qaryz berý boıynsha tásil qaıta formattaldy. Ol qazir tikeleı óndirýshilerge beriledi. Turaqtandyrý qor­laryn qalyptastyrý tetigi ózger­tildi. Ol endi ónimdi satyp alý egin jı­naý kezeńinde, ıaǵnı naryqta baǵa­lar­dyń báse­keles kezinde iske asyrylyp, maý­sym­aralyq kezeńde satýǵa laıyqtalǵan.

Buǵan qosa aýyl sharýashylyǵy óndi­rýshilerinen ónimdi satýǵa deıin saq­taýǵa múmkindik beretin kelisimshart jasaýǵa forvardtyq satyp alý tetigi engizildi. Búgingi tańda 2022 jylǵy egin kelisimsharty boıynsha naqty qorlar: pııaz – 110%, kartop – 105%, sábiz – 87%, qy­ryqqabat – 70%. Qazirgi ýaqytta saýda obektileri arqyly pııazdy satýdy bastaý týraly tapsyrma berildi.

Serik Jumanǵarın respýblıkanyń bar­lyq iri saýda jelisi baǵany tu­raq­tandyrý jumystaryna qatysatynyn aıtty.

Azyq-túlik qory týraly Aýyl sharýa­shy­lyǵy mınıstri Erbol Qarashókeev, azyq-túlik baǵasynyń monıtorıngi týraly Ulttyq statıstıka bıýrosynyń bas­shysy Jandos Shaımardanov baıan­dady.

Mańǵystaý oblysynyń ákimi Nurlan Noǵaev, Ulytaý oblysynyń ákimi Berik Ábdiǵalıuly jáne Astana qalasynyń ákimi Jeńis Qasymbek óńirlerdegi baǵany turaqtandyrý is-sharalary týraly baıandama jasady.

Máseleni qorytyndylaǵan Premer-mınıstr 2023 jylǵa arnalǵan negizgi mindetterdiń biri 2023 jyldyń qory­tyndysy boıynsha ınflıasııanyń deńgeıin 9,5%-dan asyrmaý ekenin aıtyp ótti. Buǵan qol jetkizýge ábden bolady. Tek bul úshin óńirlerdiń azyq-túlik baǵasyn turaqtandyrý, ásirese maýsymaralyq kezeńde baǵany ustap turý boıynsha belsendi jumys qajet.

Úkimet basshysynyń aıtýynsha, ákimdikterge barlyq qajetti tetik usy­­n­yldy, qarajat bólindi, alaıda jergi­likti jerlerde atalǵan máselege sal­ǵyrt qaraýdyń saldarynan baǵanyń ósýi toq­taıtyn emes. Mysal retinde Premer-mınıstr óńirlerge pııaz boıynsha kelisim­shart jasaý tapsyrylǵanyn aıtty. «Ákim­der ónim kólemi jetkilikti dep birneshe ret aıtty. Onda pııaz nelikten qymbattaıdy? Bizdiń elimizde pııaz kóp ósedi. Alaıda baǵany tómendetý úshin pııaz eksportyna tyıym salyp, shuǵyl sharalar qabyldaýǵa májbúr boldyq», dedi Á.Smaıylov.

Úkimet basshysy respýblıkadaǵy for­­vardtyq satyp alý tetigi birinshi kezek­te óndirýshilerdi qarjylandyrý úshin qaıta formattalǵanyn aıtty. Alaı­da ákimdikter deldaldardy kóbeıte otyryp, jetkizýshilerge qarajat bólýdi jal­ǵas­tyrýda. «О́ńirlerge tıimdi baǵamen turaq­tan­dyrý qorlaryn toltyryp alýǵa múm­kindik berildi», dedi Premer-mınıstr osy­ǵan oraı.

Sonymen qatar Úkimet basshy­sy­nyń aıtýynsha, jyl basynan beri saýda sala­syndaǵy zańnamany buzý­shylyq fak­tileri bolǵan joq, degen­men ákimdikterge tıisti óńirlik komıs­sııa­lardyń jumysyn jaqsartý úshin algorıtm­der men usynymdar jiberilgen edi. «Alaıda óńirlerdi komıssııa otyrys­taryn ótkizýge «qınaǵandaı etip» máj­búrlep otyrmyz. Onyń ózi de eshqandaı nátıje berip otyrǵan joq. Taǵy da qaıtalap aıtamyn: azyq-túlik ónimderine baǵany turaqtandyrý – Úkimet pen jergilikti atqarýshy organdardyń asa mańyzdy mindeti. Jumysqa nemquraıdy qaraý oryn alsa jáne nátıje bolmasa, tıisti sheshimder qabyldanady. Bul týraly buǵan deıin de aıtyldy», dedi Á.Smaıylov.

Osyǵan baılanysty Úkimet basshysy satyp alý-satý kezindegi taýarlardyń kólemi men baǵasyn erekshe baqylaýǵa alýdy tapsyrdy. Osy oraıda Premer-mınıstr ákimdikterden tek baqylaý-kassalyq apparattardy qoldanatyn saýda obektilerinde turaqtandyrý qorlarynan ónimderdi satýdy júzege asyrýdy talap etti.

Sonymen qatar Premer-mınıstr barlyq aýdandy qamtı otyryp, turaqty negizde arnaıy jármeńkeler ótkizý jáne baǵany, kólemdi, qarsy mindettemelerdi jáne aıyppul sanksııalaryn belgileý jónindegi mindetti sharttardy kórsete otyryp, forvardtyq satyp alý shartynyń biryńǵaı formatyn ázirleý qajettigin atap ótti.

Úkimet otyrysynda turǵyn úı-kommýnaldyq ınfraqurylymdy damytý jónindegi sharalar qaraldy. Bul rette Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstri Marat Qarabaevtyń habar­laýynsha, 2022 jyldyń qory­tyn­dysy bo­ıynsha elimizde 15,4 mln sharshy metr turǵyn úı salyndy, turǵyn úı quryly­syna ınvestısııalar ótken jylmen salys­tyrǵanda 16,8%-ǵa ósip, 2,9 trln teńgeni qurady. Bıyl 15,3 mln sharshy metr turǵyn úıdi, sonyń ishinde memlekettik qoldaý esebinen paıdalanýǵa berý josparlanǵan. Kezekte turǵandarǵa jyljymaıtyn múlik satyp alýǵa jeńildetilgen nesıe jáne jaldaýǵa sýbsıdııalar berý kózdelgen.

Sonymen qatar kóppáterli turǵyn úılerdi kúrdeli jóndeý boıynsha jumys jalǵasyp jatyr. Búginde kúrdeli jóndeýdi qajet etetin kondomınıým obektileriniń úlesi 31,1%-ǵa deıin tómendedi. Keıbir óńirlerde turǵyn úı qorynyń joǵary tozýy saqtalyp otyr. Atap aıtqanda, Abaı oblysynda – 67%, Batys Qazaqstan oblysynda – 63,9%, Aqmola oblysynda – 59,2%, Jetisý oblysynda – 52,6% jáne Almaty qalasynda – 52,4%. Jalpy, byltyr 11 óńirinde 215 kóppáterli turǵyn úıge kúrdeli jóndeý jumystary júrgizildi.

Apatty jaǵdaıdaǵy turǵyn úı ıeleriniń máselelerin sheshý jáne eldi mekenderdiń sáýlettik kelbetin jaqsartý maqsatynda buzylatyn úılerdiń tizbe­sin aıqyndaı otyryp, qabyldanǵan reno­vasııalaý baǵdarlamalary ózektendiriledi. 2029 jylǵa 1 500 úıdi buzý jáne 40 myń menshik ıesiniń turǵyn úı máselelerin sheshýdi qamtamasyz etý josparlanǵan, onyń ishinde bıyl 3 myńnan asa menshik ıesin qamtıtyn 120 kóppáterlik turǵyn úı bar.

Eldiń kommýnaldyq sektoryn damy­tý maqsatynda sýmen, jylýmen jabdyq­taý, sý burý júıelerin salý jáne rekon­strýksııalaý jumystary jalǵasyp jatyr. Atalǵan jelilerdiń jalpy uzyndyǵy 129 myń shaqyrymdy quraıdy (jylýmen jabdyqtaý – 14 myń km, sýmen jabdyqtaý – 98 myń km, sý burý – 17 myń km).

2022 jyldyń qorytyndysy boıynsha túrli qarjylandyrý kózderi esebinen 3 myń shaqyrymǵa jýyq jeli jańǵyrtyldy. Nátıjesinde jelilerdiń jalpy tozýy 53%-dan 51%-ǵa deıin tómendedi. Bıyl shamamen 2 myń shaqyrym jelini jańǵyrtý arqyly jelilerdiń jalpy tozý kórsetkishin 50%-ǵa deıin, al 2029 jyly 40%-ǵa deıin tómendetý josparlanyp otyr.

Indýstrııa jáne ınfraqurlymdyq damý mınıstriniń aıtýynsha, sýmen jabdyqtaý qyzmetterine qoljetimdilik qalalarda 98,4%, aýyldyq eldi mekenderde 94,5%-dy qurady. Jambyl oblysynyń (91,9%) qala turǵyndary jáne Qostanaı (79,6%), Aqmola (89,8%), Soltústik Qazaqstan oblys­tarynyń (84,6%) aýyl turǵyndary úshin sýmen jabdyqtaý qyzmetterine qolje­timdilik tómen ekeni baıqalady. Osy jyldyń qorytyndysy boıynsha 5 qala jáne 192 aýyldyq eldi meken sýmen jab­dyqtaý qyzmetterine qol jetkizedi. Mem­leket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes 2025 jyldyń sońyna deıin sýmen jab­dyq­taý qyzmetterimen qalalar men aýyl­dardaǵy halyqtyń 100%-y qamtamasyz etiledi.

Soltústik Qazaqstan oblysynda 2022 jyly turǵyn úıdi iske qosý jospary 401 myń sharshy metrdi qurady. Onyń 299 myńy nemese 75 paıyzy engizildi. Bul týraly óńir basshysy Aıdarbek Saparov habarlady.

Turǵyn úıdi iske qosý kórsetkishin oryndamaýǵa qurylys materıaldarynyń qymbattaýy sebep boldy. Osyǵan baı­la­nysty oblys ortalyǵynda turǵyn úılerdi paıdalanýǵa berý jobalardy túzetý sebebinen 2023 jylǵa aýys­ty­ryldy. Bul kommersııalyq turǵyn úı qurylysynyń qarqynyna da áser etti.

Ekinshiden, 2019 jyldan bastap oblys aýdandarynda turǵyn úıdi paı­dalanýǵa berýdiń negizgi úlesi «Eńbek» baǵdarlamasyn iske asyrý aıasynda jeke turǵyn úı salý esebinen qamtamasyz etildi. Turǵyn úıdi iske qosý kórsetkishine qol jetkizý úshin 2023 jyly qolda bar múm­kin­dikterdi eskere otyryp, iske asyrylatyn jobalardy qaıta qaraý jónindegi jumys júrgiziledi.

Atyraý oblysynyń ákimi Serik Sháp­kenovtiń habarlaýynsha, 2022 jyly ın­jenerlik-kommýnıkasııalyq ınfraqu­rylym qurylysyn júrgizýge 7,4 mlrd teń­ge bólinip, onyń ishinde 4,7 mlrd teńge ıge­rildi. Bul – bólingen qarajattyń 63,3%-y.

Igerilmegen 2 mlrd teńgeden asa qarajat – Atyraý qalasynyń Talǵaıran aýylynda aýdany 62 gektar ýchaskege bar­lyq ınjenerlik ınfraqurylymdy júrgi­zýge qatysty jobalar.

Qarajattyń tolyq jáne ýaqtyly ıgerilmeýiniń negizgi sebebi – memlekettik satyp alý barysynda aıqyndalǵan mer­digerlerdiń ózderine alǵan mindettemelerin oryndamaýy. О́ıtkeni keıbir jeńim­paz kompanııalardyń óńiri­­mizde materıaldyq-tehnıkalyq bazasy­nyń bol­maýyna baı­la­nysty jumystardy uıym­das­tyra almady.

Atalǵan máselelerdi sheshý úshin ákim­dikpen alynǵan mindettemelerdi ýaq­tyly oryndamaǵany úshin merdigerlermen kelisimsharttardy buzý jáne olardy josyqsyz merdiger dep taný boıynsha Mamandandyrylǵan ekonomıkalyq sotyna talap-aryzdar joldanyp, tap­syrys berýshiniń paıdasyna sheshildi.

Qurylys materıaldaryna jáne qural-jabdyqtarǵa baǵanyń ósýine baı­la­nysty jobalarǵa túzetý engizýge sheshim qabyldanyp, jumystar júrgizilip jatyr.

Premer-mınıstr turǵyn úı-kom­mýnaldyq ınfraqurylymdy damytýdyń áleýmettik jáne ekonomıkalyq mańyzy óte zor ekenin atap ótti. О́tken jyly 130 myńnan asa otbasy ózderiniń turǵyn úı jaǵdaılaryn jaqsartty. Jalpy, elimizde turǵyn úıdi paıdalanýǵa berý jospary oryndaldy. Biraq 2021 jylmen salystyrǵanda ósý qarqyny birshama tómendedi. «Bıyl 15,3 mln sharshy metr turǵyn úıdi paıdalanýǵa berý jos­par­lanyp otyr. Bul 2022 jylǵy kórset­kish­ten tómen. Negizgi problema – qajet­ti ınfraqurylymnyń bolmaýy. Mysaly, elordada ınfraqurylym men energore­sýrstardyń jetpeýinen aldaǵy jyldary jańa turǵyn úı salý kólemi birshama tómen josparlanyp otyr», dedi Á.Smaıylov.

Ol Memleket basshysy Astanany damy­tý jónindegi keńeste mundaı proble­ma­lardy sheshý úshin ınjenerlik ınfra­qurylymdy júıeli josparlaý jáne keshendi túrde damytý qajet ekenin atap ótkenin aıtty.

Premer-mınıstr memlekettik baǵ­dar­lama boıynsha salynǵan turǵyn úılerdiń máselesine jeke toqtaldy. Otyrysqa qatysýshylarǵa sapa stan­darttaryna sáıkes kelmeıtin aýlalardyń fotosýretteri kórsetildi. «Mundaı úılerdiń qaı óńirde salynǵanyn aıtpaı-aq qoıaıyn. Biraq barlyq jerde osyndaı kórinis. Balalardyń oıyn alańyna qarańyzdar! Joldardyń jaǵdaıy qandaı? Bul ne, qalypty normaǵa aınalǵan ba? Ákimder bıýdjet qarjysyna salynǵan úılerge revızııa jasap, barlyq kemshilikti joıýy kerek. Qurylystyń sapasyn qatań baqylaýǵa alý qajet», dedi Á.Smaıylov.

Premer-mınıstrdiń aıtýynsha, búgingi tańda turǵyn úı-kommýnaldyq sharýa­shylyq salasynda shuǵyl ári sapaly sheshýdi qajet etetin máseleler kóp. Sony­men qatar jaýapty memlekettik organ­dardyń jumysynda da halyqtyń áleý­mettik osal toptaryn turǵyn úımen qamtamasyz etýde kemshilikter bar. Kezekte turǵandardy baspanamen qamtamasyz etý jumys­tarynyń sapasyz josparlanýyn da bólek alyp qaraýǵa bolady. «Salynyp bitken turǵyn úılerin ala almaı júrgen azamat­tardan shaǵymdar kóptep túsýde. Se­bebi Otbasy bankinde jeńildikpen nesıe be­rýge qajetti qarajat joq. Jumysqa bulaı salǵyrt qaraýǵa bolmaıdy», dedi Á.Sma­ıy­lov.

Aıtylǵandardy esepke ala otyryp, Premer-mınıstr kezekte turǵandarǵa jaldaý aqysyn sýbsıdııalaý jónindegi sharalardyń tıimdiligine qosymsha taldaý júrgizip, naqty usynystar engizýdi, sondaı-aq kezekte turǵandardy turǵyn úımen qamtamasyz etý kezinde memlekettik qoldaýdyń barlyq baǵytyn ýaqtyly qarjylandyrýdy tapsyrdy.

Á.Smaıylov óńirlerde qurylys maýsymyn ýaqtyly bastaý úshin tıisti jer ýchaskelerin aldyn ala bólý, jobalyq qujattamany ázirleý jáne qajetti ınfra­qurylymdy júrgizý mańyzdy ekenin atap ótti.