«Qara kempir»

«Saǵyndym Jeksenqulym,

Qosshyqulym,

О́zekti jaryp shyqqan qos shybyǵym.

Qyryq jyl ańyraǵan sorly ananyń,

Zaryna qulaǵyńdy tosshy búgin»,

dep bastalatyn ándegi azaly ún Altynbek Qorazbaevtyń daýsymen qulaǵyńa jetkende janaryń jasqa shylanyp ketetini daýsyz. Endi she, jyldar boıy uldarynyń qazasyna senbegen ananyń beınesi ón boıyńdy shyrmap almaı qaıtsin...

«Qara kempirdi» tyńdaǵan sátte boz jýsandy jamylǵan dalanyń tóbesinen qara bult tónip turǵandaı kórinedi. Jaı bult emes, qaıǵyny, qasiretti jetektegen, kók júzinde janyna muń toltyryp júzgen qatpar bult pa dersiń.

Sodan soń... Keıýananyń úmit pen kúdik­ke tolǵan janaryn kóresiń, sezinesiń. Jeksenquly men Qosshyǵulynyń ólimine senbeıtin, júregi áldebir álsiz úmittiń sáý­lesine sengen, júzindegi taramdalǵan áji­min úmit jaryǵyna almastyrǵysy kelgen ana...

Janyń aýyrady. Maıdanǵa attanǵan qos qulynshaǵynyń jolyna ólgenshe qaraǵan shesheıdiń muńy boıyńdy bılep ala beretini ras qoı. Qaı ana balasyn ólimge qısyn... Qısynǵa salsaq, eshkim de qı­maıdy ǵoı. Ol «eki ulyń erlikpen mert bol­dy» degen habarǵa da senbeıdi, sengisi kelmeı­di. Ilanýǵa qaqysy joqtaı kórinedi. Jany­nyń jarasyn jasyrǵysy kelgen ananyń jan qasireti... Kimdi de bolsyn oılandyrmaı, tolǵandyrmaı qoımaıdy.

«Qara kempir» áni arqyly kúlli qazaq­qa tanylǵan Qyzylsaıǵa tabanyń tıse, qara kempirdiń muńyn estıtindeı sezim boıyńdy bıleı túsedi. Dramalyq án shý­maq­tary boıyńdy órtteı sharpyp óte­tindeı me?! Qara kempirdiń úni kókten estilip, jerde jańǵyryp, janyńdy qoıar­ǵa jer tappaı ketetiniń aıdan anyq. Qysqasy, Qorazbaev «Qara kempiri» arqy­ly ádebıette jasalýy tıis tıptik obrazdy ánimen jasady. Ánmen qoıylǵan eskert­kish demeske lajyń da joq.

«Qyzylsaı qyrat-qyrat belesi kóp,

Beleste qos bozdaqtyń elesi kóp.

Bilemin ólim bar ǵoı óle almaımyn,

О́ıtkeni mal-múlkimniń egesi joq.

Kóńilim sonsha nege qońyrlaıdy-aý,

Torlap bir alǵany ma ómir qaıǵy.

Ata sý Asparaǵa saǵyndyrǵan,

Qos qozym nege kelip shomylmaıdy»,

degen án joldary – ananyń jan qaıǵysy. Ánniń búkil tabıǵaty osy eki shýmaqqa syıyp ketkendeı kúı keshesiń. Árıne, jan tolǵaýynyń basqa shýmaqtary da kisi balasyn beıjaı qaldyrmaıtyny anyq.

Maıdan dalasynda Qyzylsaıdan ketken qanshama sarbaz oralmady deseńizshi. Úmit etken kóziniń nuryndaı balalarynyń jolyna kózi talǵansha qaraǵan analar az emes qoı. Soǵys tragedııasy talaı názik jannyń júregin julym-julym, jyrym-jyrym etkeni aqıqat. Qaıǵyrǵan sheshelerdiń azaly únin estý qandaı aýyr. Sol qasiretti júrek kózinen ótkizgen Altynbektiń áni eskirmeıtini daýsyz.

«Qara kempir» áni týraly talaı qa­lam­ger, tirshiligin tilshilikpen baıla­nystyrǵan jýrnalıster tolǵana otyryp jazǵany da málim. Ǵasyr qasiretin jyrlaǵan ánge qoıylǵan eskertkish te bar. Ásirese belgili jýrnalıst Qalı Sársen­baıdyń jazbasy júrekti shymyrlata túsetini daýsyz. Án­niń dramasy sartap dalaǵa jaıylǵanda Qyzyl­saıdyń ózi de qyzaryp ketetin sııaqty...

Ándi jazǵan Altynbek Qorazbaev «Qara kempirdiń» jan álemine dendep enip ketkeni talas týdyrmaıdy. О́ıtkeni shyǵarmadaǵy kúlli qasiret tyńdarmannyń boıyna sińip qalady. Avtormen birge qaıǵyra túsesiń, oıǵa shomasyń...

«Qaısybir jyly eldi meken irgesine tikushaq qonǵan eken. Sol kezde keıýana: «Baryńdarshy, surańdarshy, qos qulyn­shaǵymdy kórgen bolar» degen eken. Ana­nyń azasyn túsingen halyq: «Rasynda, ulda­ryńyzdy kóripti. Olar kók júzinde ushyp júr eken» dep keıýanany jubatqan desedi. Sonda ol: «Qosshyǵulym men Jek­sen­qulym tiri dep aıttym ǵoı. Olar áli keledi», degen senimin jasyrmapty», degen Altynbek Qorazbaevtyń pikiri júrekti tilgileı túsetindeı.

Qandy soǵys qasireti qanshama otbasy­nyń úmitin úzdi deseńizshi. «Qara kempirdi» tyńdaǵan saıyn qazaq dalasy men qazaq balasy bastan keshken qasiret kóz aldyńa túrli beınede turyp alady. Júrekke sal­maǵy zilmaýyr júk artatyn án esti urpaq­tyń jadynan eshqashan óshpesi anyq. О́ıt­keni munda bir ananyń ǵana emes, bir ulttyń tragedııasy tunyp tur. Oǵan eshkimniń daýy joq.

Nege ekenin qaıdam, «Qara kempir» týyn­dysyn tyńdaǵan saıyn Qyzylsaı kóz aldyma kele beredi. «Qara qaǵaz» Qyzyl­saıǵa, qyrǵyzdyń qyzyna, keıýanaǵa jet­peýi kerek pe edi degen oı sanańda turyp ala­dy. Biraq ol bizdiń qııal ǵana ǵoı. Keıýananyń esin joǵaltýyna áser etkeni­men, qaraly habar onyń úmitin sóndire almap edi-aý. Tek azaly jannyń júregine daq túsirdi...

Ánge arqaý bolǵan «Qara kempirdiń» eskertkishi eńkish tarta qoımas. О́ıtkeni onyń muńy – qazaqtyń tragedııasy, qazaq analarynyń jazylmas qasireti. Búginde az ǵana mal aıdaǵan áıel zatyn kórsek, «Qara kempir» oıǵa oralatyny bar. Sodan soń, Altynbektiń ánin qaıta tyńdaısyń, bir emes, birneshe márte... О́mirsheń ánniń ólmeýiniń syry da tarıhynda jatsa kerek...

Jambyl oblysy