Teatr • 30 Naýryz, 2023

Qýyrshaq teatrynyń qupııasy

Halyqaralyq Teatr kúni merekesi kóktemmen, jaqsylyqtyń jarshysy, jańa jyldyń bastaýy Naýryzben birge kelip jetedi. Asyra aıtqandyq emes, eldegi eń eski teatrlardyń biri, aldaǵy jyly torqaly toqsan jasyn qarsy alǵaly otyrǵan Almaty Memlekettik Qýyrshaq teatry balalarǵa arnalǵan barlyq óner mekemeleriniń ishindegi mańdaıaldysy. Teatrdyń kıim ilgishten bastalatynyn bári biledi, biraq shymyldyq syrtyndaǵy sahna ómiri ekiniń birine qupııasyn asha bermeıdi. Kishkentaı kórermenniń kóz aldynda álemdi sıqyrǵa aınaldyryp jiberetin sırek mamandyq ıeleri kásibı merekesine oraı kishkentaı kórermenderi men baspasóz ókilderin shaqyryp, arnaıy tanystyrý týryn jasady. Tilshilerdi shaqyryp, tanystyrý maqsaty – jumbaq ári tylsymǵa toly Qýyrshaq teatry jumysynyń kóp qyrly ekenin kórsetý.

Aıgúl AHANBAIQYZY

Balanyń qansha jasta ekenine qaramastan oǵan esten ketpes áser syılaıtyn pesalardyń eń aldymen ádebı negizi qyzyqty bolýy kerek. Qoıylym maqsaty – balany oılandyrý, neniń durys, neniń burys ekenine kózin jetkizip, móldir minezdi boıyna sińirip, tárbıeleý. Balalarǵa arnalǵan spektakldiń ortasha uzaqtyǵy 40-50 mınýt dep eseptesek, ártiske saǵatqa jýyq búksheńdep aýyr qýyrshaqtardy jetelep júrip keıipker obrazyn oınap shyǵý ońaı emes. Onyń syrtynda kórermen bile bermeıtin qýyrshaq jasaý, olarǵa kıim tigý, qımyl-áreketin keltirý, daýysyn salý, bir sózben aıtqanda, baǵaly tasty kúni-túni qyrnap-jonyp jarqyraǵan áshekeıge aınaldyratyn zerger sııaqty, shyǵarmashylyq jáne tehnıkalyq quramnyń birlikte júrip tolassyz atqaratyn tolyp jatqan sahna jumysy bar.

Almaty Qýyrshaq teatry tárbıelik-tanymdyq mańyzy zor «Este saqta, balaqaı!» atty jańa qoıylymynyń premerasy aldynda qýyrshaq júrgizý óneriniń qyr-syrymen tanystyryp, kópshilik úshin sheberlik sabaqtaryn ótkizdi. Qýyrshaqtar ártúrli: taıaq qýyrshaq, boıly qýyrshaq, planshet qýyrshaq, bessaýsaqty qolǵap qýyrshaq, marıonetka, taǵy basqa túrleri bar. Toqsan jylǵa jýyq tarıhynda teatrdyń muraǵatynda jınaqtalǵan qýyrshaq qory asa mol.

– Alýan túrli qýyrshaqtardyń jasalý tehnıkasy kúrdeli ári qyzyq. Jarty saǵattyń aınalasynda jasala salatyn qýyrshaqtar da bolady nemese bir qýyrshaqty jasaý úshin aılar boıy jumys isteýge týra keledi. Onyń sebebi de ártúrli, soǵan qaramastan biz úshin qoldan kelmeıtin múmkin emes nárse joq. Aldymen keıipkerdiń sýretin salyp, eskızin ázirleımiz, sońyra aǵashtan, temirden, rezeńkeden qalybyn jasaımyz. Tiginshiler kostıým ázirleıdi,– deıdi on jyl boıy qýyrshaq jasaýmen aınalysyp kele jatqan sýretshi-sheber Bolat Amanqul.

Bul aýqymdy jumystyń bastapqy kezeńi ǵana, qýyrshaq ázirlenip bolǵan soń jumysqa akter kirisedi. Ártis pen qýyrshaq tabysatyn kezeń naǵyz shyǵarmashylyq izdeniske jol ashady. Sahnadaǵy shyǵarmaǵa baılanysty árqaısysyna pishin, minez berý qýyrshaq jasaıtyndardan da, ártisten de yjdaǵatty jaýapkershilikti talap etedi. Akter qýyrshaqqa jalǵanyp, bes saýsaǵyna baılanǵan jipten ıakı symtemirinen tartqanda, jansyz qýyrshaqtardyń bári qozǵalysqa kelip, tiri aǵzaǵa aınalyp sala beredi. Ádette balalar bir estigen ertegisin taǵy da júz ret tyńdaǵysy keletini bar. Qaıtalaǵan saıyn qııaly da samǵaı túsedi. Sol estigen ertegisin qýyrshaqtar oryndap bergende, óz qııalynyń shyndyqqa aınalatyny sondaı, obrazdar máńgilik umytylmastaı júregine uıa salady. Qýyrshaq teatrynyń ártisi jady men júrekte óshpesteı saqtalatyn osy jalqy sát úshin tynymsyz eńbektenedi. Bala bolmysynyń qasterli mekeni qýyrshaq óneri ordasyna ómirin arnap kele jatqan talantty ártis Baqytjan Qaıýov sábı júregine jylylyq uıalatýdyń ádis-tásilimen bóliskende, yqylasty peıilmen áńgimeleı jónelgeni osyny ańǵartady.

1983 jyly О́ner ınstıtýtynyń drama óneri fakýltetin bitire sala, Memlekettik Qýyrshaq teatrymen ómirin baılanystyryp, qyryq jyldan beri qyzmet etip kele jatqan Erkesh Júnisova: «Bizdiń teatrymyzda qýyrshaq óneriniń barlyq júıesi jumys isteıdi. Álemdik sahnada nendeı jetistik bar, sonyń barlyǵy ulttyq sahnamyzdyń ajaryn ashyp júr. Marıonetka, shaǵyn keıipkerdi beıneleıtin planshetti, adam boıymen birdeı taıaq qýyrshaqtar, bes saýsaqty qolǵap qýyrshaqtar, qaı-qaısysyn bolsa da, teatr ártisteri kásibı túrde sheber meńgergen. Balaǵa qýanysh syılaǵannan asqan baqyt bola ma, kishkentaı kórermenderimizdiń kúlgeni, shattanǵany bizge shabyt syılaıdy», deıdi.

«Qýyrshaq teatry – balalar úshin» degen túsinik bul kúnde túp tamyrymen eskirgen. Qýyrshaq teatrynyń esigin bir márte ashyp kórmegenderdiń arasynda ony balalarǵa ǵana qyzmet kórsetetin jáne estııar adamdardyń bala sekildi erkelep, ótirik daýyspen sóılep, óner kórsetetin orny dep oılaıtyndary da bar. Múlde olaı emes ekenine búgingi Qýyrshaq teatry ártisteriniń óneri dálel, olar keıipkeriniń kóleńkesinde júretin eski tásilden áldeqashan qol úzgen. Kez kelgen dıplomdy akter drama teatrynyń ártisi bolyp oınaı alýy múmkin, alaıda akademııalyq, memlekettik teatrlardyń sol ártisteri Qýyrshaq teatrynyń sahnasynda oınaý qajettiligi týa qalsa, jaqsylap turyp oılanyp alar edi. Sebebi qýyrshaq teatrynyń ártisi bolýǵa kez kelgen akterdiń júregi daýalaı bermeıdi.

Búgingi kúni teatr balalarǵa ǵana emes, eresekterge arnalǵan spektaklder de usynyp, álemdik klassıkanyń jaýharyna aınalǵan «Medeıa», «Makbet», «Ana – Jer Ana», «Men dep oıla...» sekildi spektaklderdi óz kórermenderine tartý etti. Ulttyq qýyrshaq ónerine engizilgen bul álemdik tájirıbe ómirsheńdigin tanytyp, atalǵan qoıylymdardyń barlyǵy da halyqaralyq báıgelerde top jaryp, júldeler enshilep júr.

– Biz repertýarymyzdyń túrli taqyryptan túzilgenin, alýan túrli ıdeıany qozǵaǵanyn qalaımyz. Sol sebepti aldaǵy premeramyz 2000 jylǵy Olımpıada chempıony Bekzat Sattarhanov týraly bolmaq. Ultymyzdyń úlgi tutar uldaryn, keshegi, búgingi dep bólip-jarmastan erlikti, eldikti dáripteıtin jaqsy dúnıemizdi bala tanymyna laıyqtap dáripteı bergenimiz mańyzdy, – deıdi Almaty Memlekettik Qýyrshaq teatrynyń dırektory Almat Ábdirahmanov.

ALMATY