Kútimsiz energııa nysandary memleketke qaıtarylady

Energetıka mınıstri Almasadam Sátqalıev búgingi tańda respýblıkanyń elektr stansalaryna tehnıkalyq aýdıt aıaqtalǵanyn, bul jumysqa halyqara­lyq konsýltanttar tartylǵanyn baıanda­dy. Nátıjesinde, tozý, negizgi jabdyqtar­dyń jaramdylyq merzimi, otyn shyǵy­ny, tehnologııalyq buzýshylyqtar jáne t.b. kórsetkishter boıynsha reıtıng qalyptastyryldy. Qazirgi ýaqytta odan ári is-qımyl josparlary daıynda­lyp jatyr. Sonymen qatar barlyq 37 JEO boıynsha ákimdiktermen birlesip, aldaǵy jylý berý maýsymyna daıyn­dyq úshin jol kartalary jasalyp jatyr, olar Energetıka mınıstrliginiń baqylaýynda bolady.

Jalpy, bıyl elektr stansalarynda 10 energııa blogyn, 49 qazandyqty jáne 54 týrbınany jóndeý josparlanǵan. Bir energetıkalyq blokta, eki qazandyqta jáne úsh týrbınada ártúrli kezeńderde jumystar júrgizilip jatyr. Elektr jelileri boıynsha jalpy uzyndyǵy 25 myń shaqyrym elektr berý jelilerin, sondaı-aq 564 joǵary voltty qosal­qy stansalardy jóndeý josparlanǵan. Elektr jelilerin jóndeý jumystary mamyr aıynda bastalmaq.

Jalpy, ótken qystyń aýyr ótkeni belgili. О́tken jyldyń qazan aıynyń sońynda Rıdder elektr stansasynda jylý jelisiniń temperatýrasynyń aıtar­lyqtaı tómendeýimen aýyr apat­tyq jaǵdaılar bastaldy. Osy jyldyń qańtar aıynda taspaly konveıerler galereıalarynda jáne №6 qazandyqtyń basqarý taqtasynda órt boldy. Naýryzda №5 qazandyqtaǵy kabelderdiń ter­mııalyq zaqymdanýy jáne №6 qazandyq aımaǵyndaǵy kómir shańynyń tarsyly qorshaý qurylymdarynyń ishinara buzylýy apatqa sebep boldy.

Jylytý kezeńiniń basynan bas­tap jylý jelileri jumysynyń tempe­ratý­ralyq rejimin saqtamaýdyń 133 jaǵ­daıy oryn aldy.

«Qarajyra» aksıonerlik qoǵamy aldynda jetkizilgen kómir úshin shama­men 1,5 mlrd teńge mólsherindegi bereshek otynnyń turaqty jetkizilýine áser etedi. Osy faktiler boıynsha tergeý júrgizildi, jaza týraly hattamalar jasalyp, jospardan tys tekserýler júrgizildi.

27 qarashada Ekibastuz qalasynyń jylý jelilerinde kóptegen zaqym bol­dy. Temperatýra kestesi 94 ret oryn­dalmaǵan. Mınıstrliktiń Atomdyq jáne energetıkalyq qadaǵalaý men baqylaý komıteti tehnologııalyq buzýshylyq­qa tergeý júrgizdi, ákimshilik jaza shy­ǵa­ra otyryp, «Ekibastuzteploenergo» mekemesine qatysty jospardan tys tekserý júrgizdi. Qoldanystaǵy aıyppul sharalary halyqqa keltirilgen zalalmen salystyrǵanda óte az ekenin atap ótý qajet.

Jylytý maýsymy bastalǵannan beri «Arselor Mıttal Temirtaý» aksıonerlik qoǵamynyń jylý ortalyǵy boıynsha temperatýralyq kesteni saqtamaýdyń 70 jaǵdaıy baıqaldy. Qańtar aıynda №3 qazandyqta kúl ustaǵysh qondyrǵy jumysynyń nasharlaýyna baılanys­ty gaz qubyry qulady. Qazirgi ýaqytta №3 qazandyqta gaz qubyryn qalpyna keltirý jalǵasýda, sonyń saldarynan №1 qazandyq bir aptalyq artta qalýmen jóndeýge shyǵaryldy. Temir­taý qalasynyń tutynýshylaryn jylýmen senimdi qamtamasyz etý úshin №7 qa­zandyqtyń qurylysy júrgizilýde. Kelesi jylytý maýsymyna osy qazan­dyqty iske qosý qajet.

Jezqazǵan jylytý ortalyǵynda jy­lytý kezeńinde qolda bar 6 qazandyq boıynsha 75 apattyq toqtatýlar oryn aldy. Eń kóp sany №9 qazandyqta bol­dy, alaıda bıyl bul boıynsha qar­jy­landyrýǵa silteme jasaı otyryp kúrdeli jóndeý josparlanbaıdy. Jez­qazǵan oblys ortalyǵy mártebesine ıe ekenin eskere otyryp, mınıstrlik «Kazakhmys Energy» mekemesimen osy jylý ortalyǵyn jańǵyrtý máselesin pysyqtaýda.

Jeltoqsan jáne qańtar aılaryn­da «MAEK» mekemesinde sýmen jab­dyqtaýda qıyn jaǵdaı oryn aldy. Mań­ǵys­taýdyń energetıkalyq negizgi óńir­diń biri bolýyna baılanysty josparlan­ǵan jóndeý naýqanynyń tolyq kólemde jáne belgilengen merzimde oryndalýyn qamtamasyz etý qajet.

2012 jyldan bastap Kentaý jylý ortalyǵynda qazandyqtaryna kúrdeli jóndeý júrgizilmeıdi. Osy jyly shamamen 5 mlrd teńge somaǵa 4 qazandyqqa (№5, 6, 7, 8) jáne 1 týrbınaǵa (№6) kúrdeli jóndeý josparlanǵan.

Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstri Murat Qarabaevtyń málimdeýinshe, respýblıkadaǵy jylý­men jabdyqtaý jelileriniń jalpy uzyn­dyǵy – shamamen 14 myń shaqyrym. El bo­ıynsha jelilerdiń 54%-y ortasha deń­geıde tozǵan – 7,5 myń shaqyrym jelini aýystyrý qajet. Eń joǵary tozý deńgeıi – Abaı, Shyǵys Qazaqstan, Qaraǵandy, Pavlodar jáne Soltústik Qazaqstan oblystarynda.

2023 jyly bıýdjetten tozý kórset­kishi 75%-dan asatyn kommýnıkasııalar boıynsha 47 jobany iske asyrýǵa 69,4 mlrd teńge bólindi. Bul qarajatqa shamamen 107 shaqyrym jylý jelile­rin qaıta jańartý josparlanyp otyr. Jalpy, 2029 jylǵa qaraı jylý qubyr­larynyń tozýyn 43%-ǵa deıin tómendetý mindeti tur.

Buǵan qosa, qazirgi ýaqytta Úkimet rezervinen Aqmola jáne Pavlodar ob­lys­taryndaǵy jylý jelilerin re­kon­strýksııalaý men jańǵyrtýǵa qara­­­jat bólý máselesi pysyqtalyp jatyr. Máselen, 15 naýryzda Ekibastuz qala­synda 4 jylý magıstralin (2-JM, 5-JM, 8-JM, 12-JM) rekonstrýksııalaý jáne Pavlodarda jańa jylý jelilerin salý boıynsha oń dáıekteme alyndy. Sondaı-aq Aqmola oblysy ákimdiginiń ótinimi boıynsha Stepnogor jáne Kókshetaý qalalarynda jylý joldaryn jóndeý máselesi pysyqtalýda.

2023 jylǵy bıýdjetti naqtylaý ke­­zinde Pavlodar qalasynda jylý jeli­­lerin qaıta jańartý boıynsha 1 jo­­bany (5 km) iske asyrýǵa 1,6 mlrd teń­­ge kózdelgen. Sondaı-aq Pavlodar qala­­synda jylýmen jabdyqtaýdyń 2 jo­­ba­sy boıynsha jobalaý-smetalyq qu­jat­tamany ázirleý júrgizilýde.

Úkimet rezervinen tıisti qarajatty bólý týraly qaýlynyń jobasy (13,3 mlrd teńge) múddeli memlekettik organdarmen kelisýde. Sondaı-aq Stepnogor jáne Kókshetaý qalalary boıynsha jylý jelilerin jóndeýge (5,9 mlrd teńge; 18,3 km) Aqmola oblysy ákiminiń ótinishhaty joldandy. Búgingi tańda smetalyq qujattamalary pysyqtalýda. Jaqyn arada Qarjy mınıstrligine qoldaýhat jiberiledi.

Aldaǵy jylý berý maýsymyna da­ıyn­dyq sheńberinde oblystardyń, Almaty, Astana jáne Shymkent qala­larynyń jergilikti atqarýshy organdary turaqty jylýmen jabdyqtaýdy qamtamasyz etý úshin:

Jylytý maýsymy aıaqtalǵannan ke­ıin turǵyn úı-kommýnaldyq sharýa­shylyqtyń jáne áleýmettik salanyń barlyq obektilerin aldaǵy 2023-2024 jyldardaǵy jylý berý maýsymyna daıyndaý jónindegi is-sharalar jos­pa­ryn ázirleýi jáne bekitýi, kómir qa­jet­tiliginiń durys josparlaryn qalyp­tas­tyrýy; 2023 jylǵy 1 maýsymǵa deıingi merzimde jylý jelileriniń jaı-kúıi­ne tehnıkalyq tekserý júrgizýi jáne jeke jelilerdi kommýnaldyq menshikke berýdiń oryndylyǵy máselesin qaraýy; 2023 jyldyń sońyna deıin 2024 jylǵy qurylys montajdaý jumystaryn qam­tamasyz etý úshin jobalaý-smetalyq qujat­tama ázirleýdi aıaqtaýy; jazǵy ýaqytta tuıyqtarda jáne kómir shuń­qyr­larynda kómir qorlaryn jınaýdy bastaýy; saýda bırjasynyń ashyq jumysyn jáne kólemderdiń birkelki bólinýin qamtamasyz etýge mindetti.

Tótenshe jaǵdaılar mınıstri Iýrıı Ilın óndiristi de, áleýmettik ınfraqu­ry­lym nysandaryn da jylý jáne elektr energııasymen qamtamasyz etetin ónerkásip kásiporyndaryn tekserý ju­mystary týraly baıandama jasady.

О́ńirlerdegi jumys josparlary týraly Pavlodar oblysynyń ákimi Asaıyn Baıhanov, Qostanaı oblysynyń ákimi Qumar Aqsaqalov, Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ákimi Danıal Ahmetov jáne Aqmola oblysynyń ákimi Ermek Mar­jyq­paev aıtyp berdi.

Premer-mınıstr ótken qys mezgili jylý energetıkasyndaǵy kóptegen problemanyń betin ashyp bergenin aıtty. Atap aıtqanda, Ekibastuz, Rýdnyı jáne Rıdder qalalarynda jaǵdaı óte kúrdeli boldy. Ondaǵy máselelerdi kúni-túni baqylaýǵa alyp, shuǵyl túrde she­shýge týra keldi.

«Barlyq ákimdik budan qorytyndy shyǵaryp, mundaı jaǵdaıǵa endi qaıtyp jol bermeý úshin sapaly jumys isteýi kerek», dedi Álıhan Smaıylov.

Úkimet basshysynyń aıtýynsha, ót­ken jylytý maýsymynda apattardyń sany aıtarlyqtaı ósti, tipti iri qala­lardyń ózinde jylý energııasynyń jetpeı qalýynan ortasha temperatýrany tómendetip berýge týra keldi. Negizgi jabdyqtardyń tozýyna baılanysty basqa da ınfraqurylymdyq aqaýlar boldy.

«Munyń barlyǵy turǵyndardyń oryndy narazylyǵyna alyp keldi. Keıbir óńirlerde kómirdi ýaqtyly jetkizip berý problemaǵa aınaldy. Bul jyl saıynǵy júıeli jumys. Onda eshqandaı irkilister men kemshilik­ter bolmaýǵa tıis edi», dedi Premer-mınıstr.

Jalpy, Á.Smaıylovtyń aıtýyn­sha, buǵan deıin jabdyqtardyń tehnı­kalyq jaı-kúıine ýaqtyly, keshendi jáne obektıvti baǵalaý júrgizilgen joq. Odan bólek jylý elektr ortalyq­tarynyń basshylyǵy men ıeleriniń jaýapkershiligi tómen.

«Ýákiletti memlekettik organdardyń nusqaýlyqtary tek qana usynys deńge­ıinde boldy, menshik ıelerin olardy tolyqtaı oryndaýǵa mindettemeıdi. Sondyqtan qordalanyp qalǵan mundaı problemalar óte kóp. Olardyń basym bóligi jylý jelileriniń tozýyna qatysty», dedi Úkimet basshysy.

Osyǵan baılanysty bıyl Úkimet energııalyq baqylaý qyzmetin zańna­malyq turǵydan kúsheıtip, olarǵa jos­pardan tys tekserýler júrgizý quqyǵyn beredi. Energııa obektilerin tıisti deń­geıde kútip ustamaı, tirshilikke qajetti júıelerdiń qyzmetine qaýip tóngen jaǵdaıda memleketke olardy menshikten alyp qoıý quqyǵy beriledi.

«Úkimet pen ákimdikter jáne men­shik ıeleri tıisti energetıkalyq ınfra­qurylymdy jóndeý jáne rekonstrýksııalaý jobalaryn qarjylandyrýdy basym tártippen qamtamasyz etedi. О́ńir­lerden kelip túsken ótinimder negizinde jelilerdi aýystyrý boıynsha quny 69 mlrd teńgeni quraıtyn 47 jobadan turatyn pýl jasaqtaldy. Bul jumys­ty sapaly jáne ýaqtyly júrgizýdiń mańyzy óte zor», dedi Á.Smaıylov.

Sonymen qatar Premer-mınıstr 2 myń shaqyrym jylý jelileri jeke menshikte ekenin aıtty. Olardyń tozý deńgeıi shamamen 77%-dy qurap otyr. Osyǵan baılanysty osy jelilerdiń jaǵdaıyna jáne jóndeý jumystarynyń mindetti túrde júrgizilýine baqylaýdy kúsheıtý kerek.

«Energııa obektileri ıeleriniń ja­ýapkershiligin arttyryp, ony qyzmet kórsetý kelisimsharttarynda qarastyrý kerek. Shart talaptaryn oryndaý usynym túrinde emes, mindetti bolýǵa tıis», dedi Premer-mınıstr.

Sonymen qatar Úkimet basshysy jekemenshiktegi jylý jelilerin bıýdjettik kredıtteý arqyly rekonstrýksııalaý máselesin pysyqtaý kerek ekenin aıtty. Qarjyny qaıtarý «Tarıfti ınvestısııaǵa aıyrbastaý» sheńberinde júrgiziledi.

О́z sózin qorytyndylaı kele, Úkimet basshysy óńir ákimdikteri Energetıka, Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrlikterimen birlesip, bar­lyq turǵyn úı-kommýnaldyq sharýa­shylyq, turǵyn úı jáne áleýmettik sala obektisiniń aldaǵy 2023-2024 jylytý maýsymyna daıyndyǵy bo­ıynsha is-sharalar josparyn bekitip, ony tez arada iske asyrýǵa kirisýi qa­jet­tigin aıtty.

Oǵan qosa Álıhan Smaıylov 1 maý­symǵa deıin qoldanystaǵy jylý jeli­leriniń jaǵdaıyna tehnıkalyq tek­serý jumystaryn aıaqtaý jáne osy jumys­tardyń qorytyndysy boıynsha apatty jaǵdaıdaǵy jekemenshiktegi jylý jelilerin kommýnaldyq menshikke berý­diń qajettiligin anyqtaý kerek eke­nin aıtty.

«Týyndaǵan barlyq máseleni jylytý maýsymyna deıin sozbaı, jedel she­shý qajet. Usaq-túıek demeı, qaýip-qa­terlerdiń barlyǵyn muqııat esepteý kerek», dep túıindedi Premer-mınıstr.