Infografıkany jasaǵan Amangeldi Qııas, «EQ»
Sýmen jabdyqtaý sozbaqtaýdy súımeıdi
Osy másele boıynsha baıandaǵan Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstri Marat Qarabaev 2022 jyldyń qorytyndysy boıynsha respýblıkada sýmen jabdyqtaýdyń qoljetimdiligi qalalarda – 98,4%-ǵa, aýyldarda 94,5%-ǵa jetkenin atap ótti. Qalalardy aýyz sýmen qamtýdyń eń tómen deńgeıi Jambyl oblysynda – 91,9%, Qostanaı oblysynda – 80,4%, Aqmola oblysynda – 89,8% jáne Soltústik Qazaqstan oblysynda 85%-dy quraıtyny atap ótildi. Bul rette qarjylandyrýda aýyz sýmen qamtamasyz etý kórsetkishteri tómen óńirlerge basymdyq beriledi.
Bıyl sýmen jabdyqtaý jáne sý burý júıelerin salýǵa jáne rekonstrýksııalaýǵa respýblıkalyq bıýdjetten 280 mlrd teńge bólindi. Bul qarajatqa 402 jobany, onyń ishinde qalalarda 167 mlrd teńgege 135 jobany, aýyldarda – 113 mlrd teńgege 267 jobany júzege asyrý josparlanyp otyr. Jyl qorytyndysy boıynsha sýmen jabdyqtaýdyń qoljetimdilik deńgeıi: qalalarda – 98,8%, aýyldarda 96,3% jetýge tıis. Jalpy, 2025 jylǵa deıin qalǵan 25 qala men 1395 aýyldyń turǵyndary tıisti qyzmettermen qamtylady.
Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstri Zúlfııa Súleımenova atap ótkendeı, qazirgi ýaqytta respýblıkada uzyndyǵy 15,5 myń shaqyrymdyq 80 toptyq sý qubyry bar. Olar 1,4 mln adamdy qamtı otyryp, 655 aýyldyq eldi mekendi aýyz sýmen qamtamasyz etedi.
Qurylysy 2010 jyly bastalǵan Esqula sý qubyryn bıyl paıdalanýǵa berý josparlanyp otyr. Sondaı-aq Aqmola, Almaty, Atyraý, Ulytaý, Qyzylorda, Mańǵystaý, Túrkistan jáne Soltústik Qazaqstan oblystaryndaǵy toptyq sý qubyrlaryn salý jáne rekonstrýksııalaý boıynsha 27 jobany júzege asyrýǵa qarajat bólindi. Úıtas-Aıdos toptyq sý qubyryn rekonstrýksııalaý jumystaryn jalǵastyrý úshin qarajat bólý máselesi pysyqtalýda.
Aqmola oblysynyń ákimi Ermek Marjyqpaev, Qostanaı oblysynyń ákimi Qumar Aqsaqalov, Mańǵystaý oblysy ákiminiń orynbasary Qanat Quljanov óńirlerde atqarylyp jatqan jumystarǵa toqtaldy.
Premer-mınıstr Úkimetke 2025 jyldyń sońyna deıin halyqty 100% taza aýyz sýmen qamtamasyz etý mindeti qoıylǵanyn eske saldy. Osy oraıda elimizdegi sý resýrstarynyń tapshylyǵy máselesin sheshý mańyzdy baǵyttardyń biri bolyp otyr.
«Qazir elimizde 600 myńnan astam adam taza aýyz sý máselesin sheshýdi talap etedi. Tipti Astananyń ózinde sý tapshylyǵy qatty sezile bastady. Bul rette sýdy únemdeý mańyzdy suraq bolyp otyr. О́kinishke qaraı, kóptegen azamatymyz sýdy únemdegisi kelmeıdi. Bul suraqty sheshý úshin salany sıfrlandyrý jáne tıimdi tarıfterdi engizý qajet», dedi Á.Smaıylov.
Ol jańa Sý kodeksi men baǵdarlamalyq qujattardy daıyndaý kezinde eskerý qajet ekenin aıtty.
Budan basqa, áli sheshimin tappaǵan birqatar júıeli problema bar. Máselen, keı óńirlerde sý tazartý qurylystaryn salý jumystary sozylyp ketti. Aqmola oblysynda bul jumys 10 jyldan beri bitpeı keledi. Sonymen qatar izdestirý-barlaý jumystary da ýaqytynda bastalǵan joq. Qaraǵandy oblysynda konkýrstyq rásimder endi ǵana ótkizilip jatyr.
«Saqaldy» qurylysqa aınalǵan aýyz sý jobalaryn aıaqtaý isinde de shıkilik kóp. Munyń aıqyn mysaly retinde Ulytaý oblysyndaǵy Esqula sý qubyryn, Qyzylorda oblysyndaǵy Talap sý qubyryn, Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy Presnov sý qubyry men Sokolov sý qubyrynyń 2-shi kezeńin aıtýǵa bolady. Sonyń kesirinen 220 myńǵa jýyq adam sapaly sýǵa qol jetkize almaı otyr», dep atap kórsetti Premer-mınıstr.
Onyń aıtýynsha, sýmen jabdyqtaý júıesinde tehnıkalyq aqaýlardyń oryn alýyna negizinen ınfraqurylymnyń tozýy men kúrdeli jóndeý jumystarynyń ýaqtyly júrgizilmeýi sebep bolyp tur.
«Máselen, sáýir aıynda magıstraldyq qubyrdyń jarylýynan Balqash qalasy birneshe kún boıy túgeldeı aýyz sýsyz qaldy. Abaı oblysyndaǵy Andronovka aýylynda sý munarasy qulap, jergilikti turǵyndar sýdy tasyp ishýge májbúr boldy. Semeıde sý arnasyndaǵy apat 70-ten astam úıdi sýsyz qaldyrdy. Sondaı-aq magıstraldyq qubyrdaǵy apattan Aqmola oblysynyń 11 eldi mekenine sý berilmeı qaldy. Bul – tek bir aıdyń ishinde oryn alǵan jaıttar», dep atap ótti Álıhan Smaıylov.
Úkimet basshysy mundaı problemalardyń barlyǵyn keshendi túrde sheshý kerektigin jáne osy jyldyń qorytyndysy boıynsha qalalar men aýyldyq eldi mekenderdi taza aýyz sýmen qamtýdyń josparlanǵan kórsetkishterine qol jetkizýdi qamtamasyz etýleri qajet ekenin atap ótti.
Qorytyndylaı kele, Álıhan Smaıylov elimizdegi sýmen jabdyqtaý ınfraqurylymyna monıtorıng júrgizip, bir aı merzimde Úkimetke apat qaýpi asa joǵary obektilerdiń tizbesin engizýdi, osy jyldyń sońyna deıin qurylys jumystary sozylyp ketken barlyq aýyz sý jobasynyń aıaqtalýyn qamtamasyz etýdi, sondaı-aq bir aı merzimde sýǵa jańa tarıftik saıasatty engizý boıynsha naqty usynystar engizýdi tapsyrdy.
«Bul rette túsken qarajatty ınfraqurylymdy jańǵyrtýǵa, onyń ishinde sýdy paıdalanýdyń sıfrlyq tehnologııalaryn engizýge baǵyttaýdyń mańyzy erekshe», dep túıindedi sózin Álıhan Smaıylov.
Taýarly-sút fermalary men kókónis qoımalaryn salý
Úkimet otyrysynda Azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etýdiń 2022-2024 jyldarǵa arnalǵan josparyn iske asyrý barysy qaraldy.
Osy másele boıynsha esep bergen Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Erbol Qarashókeev 2022 jyldyń qorytyndysy boıynsha qabyldanǵan is-sharalardyń arqasynda azyq-túlik óndirisiniń kólemi 3,9%-ǵa artyp, 2,9 trln teńgege jetkenin baıandady. Atap aıtqanda, ósimdik maıy, un, makaron, jarma, shujyq jáne qant óndirisi artqan. Alaıda sút ónimderi, sonyń ishinde sary maı, sút, irimshik jáne súzbe boıynsha shıkizat bazasynyń tómen deńgeıde damýyna baılanysty óndiris azaıǵan.
Jaǵdaıdy ózgertý úshin óńirlik ÁKK arqyly iri taýarly-sút fermalarynyń qurylysyn jeńildikpen qarjylandyrý boıynsha SQO-nyń tabysty tájirıbesin qoldaný jónindegi jobany iske asyrý bastaldy. Osy maqsattarǵa 2023 jyly 100 mlrd teńge bólý josparlanyp otyr, bul óndiristik qýaty jylyna 373 myń tonna sútti quraıtyn 65 taýarly-sút fermasyn qurýǵa múmkindik beredi. Nátıjesinde, otandyq sút zaýyttary sapaly shıkizatpen qamtamasyz etiledi, jalpy sút boıynsha ımportqa táýeldilik aıtarlyqtaı tómendeıdi. Aldaǵy jyldary osyndaı taǵy 50 ferma salý josparlanyp otyr.
Mınıstr kókónisterdiń negizgi túrleri boıynsha Qazaqstan ishki naryqtyń qajettilikterin tolyq qamtamasyz etip otyrǵanyn aıtty. Máselen, 2022 jyly 4,1 mln tonna kartop, 621 myń tonna sábiz, 1,1 mln tonna pııaz jáne 551 myń tonna qyryqqabat jınaldy. Alaıda óndiris kólemine qaramastan, qys-kóktem kezinde saqtaý qýatynyń tómendigine baılanysty naryqta otandyq kókónister usynysy tómendep otyr. Bul máseleni sheshý úshin kókónis qoımalaryn salý jáne jańǵyrtýdyń 2025 jylǵa deıingi keshendi josparyn iske asyrý júrgizilýde. Onyń aıasynda 2021-2022 jyldary jalpy saqtaý kólemi 200 myń tonnadan asatyn 37 joba iske qosyldy. 2023 jyldyń sońyna deıin 111 myń tonna ónimdi saqtaýǵa múmkindik beretin 29 jobany iske asyrý josparlanǵan.
Premer-mınıstrdiń orynbasary – Saýda jáne ıntegrasııa mınıstri Serik Jumanǵarın áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵasyn ustap turý jónindegi jumys týraly aıtyp berdi.
О́ńirlerde júzege asyrylyp jatqan is-sharalar týraly Atyraý oblysynyń ákimi Serik Shápkenov, Batys Qazaqstan oblysynyń ákimi Narıman Tóreǵalıev, sondaı-aq Túrkistan oblysy ákiminiń orynbasary Ermek Kenjehanuly baıandady.
Premer-mınıstrdiń aıtýynsha, álemdegi geosaıası jaǵdaıdyń shıelenisýi jáne ónimder men shıkizatty jetkizýdiń jahandyq tizbekteriniń buzylýy saldarynan azyq-túlik qaýipsizdigi eń ózekti máselege aınalyp otyr.
«Osyǵan baılanysty ótken jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etýdiń 2022-2024 jyldarǵa arnalǵan jospary qabyldandy. Onda egis alqaptaryn ulǵaıtý jáne negizgi aýyl sharýashylyǵy daqyldarynyń túsimin arttyrý kózdelgen. Sondaı-aq mal basyn ósirýge jáne mal sharýashylyǵynyń ónimdiligine basa nazar aýdarylyp otyr», dedi Álıhan Smaıylov.
О́tken jyly aýyl sharýashylyǵy ónimderin ulǵaıtý jáne egis alqaptarynyń kólemin arttyrý esebinen elimizdiń agroónerkásip kesheni damýdyń oń serpinin kórsetti. Máselen, aýyl sharýashylyǵynyń jalpy ónim kólemi 9%-ǵa ulǵaıyp 9,3 trln teńgeni qurady. О́sýdiń negizgi faktory bolǵan ósimdik sharýashylyǵynda ónim óndirý kólemi 15%-ǵa artty.
Úkimet basshysynyń aıtýynsha, jospardy iske asyrýmen birge, deldaldyq shemalardyń jolyn kesý, áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵasyna monıtorıng júrgizý jáne naryqtyq retteý is-sharalary belsendi túrde iske asyrylýda.
Respýblıkanyń agroónerkásip kesheninde birqatar joba júzege asyrylýda. Atap aıtqanda, óndiristi odan ári ártaraptandyrý úshin 65 taýarly-sút fermasy iske qosylady. Oǵan qosa, Dúnıejúzilik janýarlar densaýlyǵyn saqtaý uıymymen birge Qazaqstan janýarlardyń asa qaýipti ınfeksııalary boıynsha turaqty degen mártebe alýy týrasyndaǵy jumystar jalǵasyp keledi. Bul ótkizý naryqtaryn keńeıtýge jáne et ónimderiniń eksportyn ulǵaıtýǵa múmkindik beredi.
Sonymen qatar aýyl sharýashylyǵy ónimderin saqtaýdyń qajetti ınfraqurylymy qurylýda. Búgingi tańda jalpy syıymdylyǵy 2 mln tonnaǵa jýyq kókónis pen jemisti saqtaıtyn 1 200-den astam obekt bar. Alaıda Úkimet basshysynyń aıtýynsha, bul jetkiliksiz – jańa kókónis qoımalary qajet.
Oǵan qosa Á.Smaıylov fermerler Biryńǵaı memlekettik sýbsıdııalaý aqparat júıesine shaǵym aıtatynyna nazar aýdardy.
«Azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý josparyn oryndaý boıynsha jumysty jalǵastyrý qajet», dedi Úkimet basshysy.
Máseleni qorytyndylaı kele, Premer-mınıstr naryqtyń naqty qajettiligin eskere otyryp, Jańa kókónis qoımalaryn salý jáne qoldanystaǵy qoımalardy jańǵyrtý boıynsha keshendi jospardy ózektendirýdi, barynsha qysqa merzim ishinde sýbsıdııalaýdyń onlaın-platformasynyń tıisti jumysyn qamtamasyz etýdi, maýsym aıynyń sońyna deıin áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń qajetti ónimderin satyp alýdy, onyń ishinde kórshi elderden ákelýdi qamtamasyz etýdi, sondaı-aq «Azyq-túlik korporasııasynyń» jumysyn elimizdiń azyq-túlik qaýipsizdigin jáne ÁMAT baǵasyn turaqtandyrýdy qamtamasyz etýge baǵyttaı otyryp, qaıta qurýdy tapsyrdy.
