«Qońyraýly kóldiń» perzenti

Ádette músheltoıǵa nemese mereıli jasqa oraılastyra ja­zyl­ǵan maqalalarǵa gazetimizde «Esimi elge eleýli», «Esimi eldiń esinde» de­gendeı aıdarlar qoıylyp jatatyn. Tanymal qalamger, aý­dar­ma­shy Keńes Iýsýptyń qazaq ádebıetinde, ult jýrna­lıs­tı­kasynda óz orny, óz izi bar Toqtarbek Qyzyqbaıdyń rýhyna taǵzym turǵysynda qaǵazǵa túsken myna maqalasyna «Ádebıettiń áńgimesi» aıdaryn oryn­dy kórdik. Nege deseńiz, avtor munda qanattas, qatarlas ósken qalamdas dosynyń shyǵar­mashylyǵyn talǵam bezbenimen dál ta­ra­zy­laı, ózine syıymdy baǵasyn bere kelip (ómirden ótken eki qalamgerdiń biriniń klassıkke aınala jazdap júrgeni jasyryn emes), óleńge adal­dyq­tyń, jýrnalıstıkadaǵy jankeshtiliktiń ózi áp-ádemi jemis bere ala­tynyn ádemi ańǵartady, poezııanyń keshegi, búgingi sıpatyna baılanysty baıypty baılamdaryn da ortaǵa salady. Mysaly, Ol­jas Súleımenovtiń ataqty poemasynyń («Zemlıa, poklonıs cheloveký») taqyrybyna oraı qanshama qazaq qalamgeriniń «Bulaı aıtý – as­tam­­dyq, adamzat ózin jaratqan anasy – Jerge «sen maǵan tabyn» dep sóılemeýge tıis» degen syńaıda syn aıtqany este edi. Keńes Iýsýp poema atyndaǵy «poklonıs» sózi «tabyn» degennen góri «taǵ­zym et» degenge jaqyndaý ekenin, orys tilinde «tabyný, bas ııý, syıyný» uǵymdary «preklonenıe» sózimen beriletinin qolmen qoı­ǵan­daı kórsete alǵan. Al «poklonenıe» sóziniń «bas ııý, tabyný, syıyný, ǵı­badat qylý, táýap etý» degendeı maǵynalar beretinin kez kelgen sózdikten kóre alamyz. Orystyń ǵajaıyp sulý sazben jaza­tyn jazýshysy Konstantın Paýstovskıı­diń Qazaqstanǵa arnalǵan úsh-tórt áńgimesi bar. Jazýshy óziniń «Pýteshestvıe na starom verblıýde» deıtin áńgimesin: «Qazaq­standa, kóshpendiler tolqynynyń taza syń­ǵyrlaǵan úni úshin «Qońyraýly kól» atap ketken Zaısan kóliniń jaǵasynda», dep bastaıdy... Sol «Qońyraýly kóldiń» jaǵasynda...bir zamandasymyz ósken, sol kóldi ańsaý­men dúnıe keshken. Tegi osy kóldiń tolqy­ny­nyń «kúmbirinde», sirá, bir sıqyr, bir qu­diret bar sekildi. Olaı deıtinim osy aı­dyn­nyń mańynda dúnıege kelgenderdiń ara­synan aqyndar kóp shyqqan. Bul «ortaımaı kóńil tolsyn dep, sonyǵa tarttym, sonyǵa» dep jyrlaıtyn Toqtarbektiń ósken ortasy. Ásilinde ol ózi­niń ómirbaıanyn óleńderimen ózi jazyp qal­dyrǵan. Minekı: Biz qyrqynshy jyldardanbyz – Tar kezde týǵandarmyz. Keshtetip búr jarǵanbyz, Kóp toıdan qur qalǵanbyz, Shyńyraýda shyńdalǵanbyz, Jyǵylyp turǵandarmyz, Muńdy án-jyrlardanbyz, Erteńgi dýmandarmyz – Biz qyrqynshy jyldardanbyz! Tutas bir urpaqtyń ǵumyrynyń baıany ǵoı. Osy joldardan onyń qyrqynshy jy­ly dúnıege kelgenin uǵasyz. «Áke kórmeı men óstim» degen óleńinde: «Besigimde son­da iń­gá­lap jatyppyn,/ Al sen sýyt attanyp­syń maı­danǵa», deı kelip, «jan áke, tym bolmasa, saqtalmapty-aý sýre­tiń» dep qamy­ǵa­dy. Qa­zirgi kezde jetpiske kelgen nemese sol tóńirekti shıyrlap júrgen talaıdyń peshe­ne­sine jazylǵan taǵdyrdyń «tańbasy»! Bul joldardan taýqymetti zamanda tary­ǵyp, áke meıirine zaryǵyp ósken jannyń ómirlik syryn baǵamdaısyz. Ekinshi derek – ol áke­siz ósken kóp muńlyqtyń biri. Endi osy ómirbaıandy jeke adamnyń naq­­ty tirshilik keshýine aınaldyrý, ǵaıy­bı kúıinen kádimgideı kózge kórinerdeı etip jandandyrý úshin birdi-ekili derek qo­sýymyz kerek. Tórt jyl aýdandyq gazet­te qyzmet istep, baspasóz (sol ke­zeń­de aýdandyq gazet jýrnalıstıkanyń bas­tap­­qy baıypty mektebi sanalatyn) álip­pesin ájeptáýir meńgergen jıyrma eki jasar jigit oblystyq «Kommýnızm týy» ga­ze­tine qyzmetke shaqyrylady. Ony munda alyp kelgen poezııany tereń túsinetin adam­nyń kózine túsken óleń-ocherki. Gazettiń sol tus­taǵy redaktory Beısenǵalı Táıkima­nov aq­sa­qal bilgir uıymdastyrýshy, bilikti bas­shy, ózi de tıip-qashyp óleń jazatyn adam aqyn jigitti erekshe qamqorlyǵyna alady. Bııazy da buıyǵy adamdardyń kópshi­li­gine tán minez be deımin, ol maqtaý-ma­ra­pat­qa barynsha salqyn qaraıtyn, jazy­la qalǵan, jaryq kórgen áldebir shyǵarma­la­ryna qoshemet aıtyla qalsa, ústi tom­paq­ta­na bitken alasy mol badyraq kózde­rin bir tóńkerip, etti erinderin jalap jiberip, «qoısaıshy-eı» dep dúńk ete qala­tyn. Keıde aqyn retinde ataǵynyń shyǵa qoı­ma­ǵany da osy mineziniń saldary ma eken degen de oı keledi. «Kishik jandy uıaltqyń kel­se, maqtaýǵa tyrys», deıtin naqyl osydan bolýy múmkin. Bul arada bir jáıttiń basy ashyq, ol ózi­niń «ómir-saparynda» tabıǵat syıǵa tart­­qan darynyn da, taǵdyr talaıy mań­daıyna jazǵan qajyry men qaıratyn da aıap qalǵan joq. Ol aqyndyǵy men jýr­nal­shy­lyq qyzmetin bóle-jara qaraǵan joq, birin joǵary, birin tómen qoıǵan joq, ol múm­kindiginiń eń joǵarǵy deń­geıinde aıanbaı ter tókti. Aıtalyq, ol oıy­na oralǵan áde­mi qısyndy óleńimniń shý­maǵyna jara­tar­myn dep irikken joq, qara maqalanyń qa­rapaıym jolyna qı­nal­maı-aq qııa sala­tyn. Osyndaıda, apyrmaı-á, osynysy be­ker­shilik bolmady ma eken degen de oıǵa kelesiń... Toqańnyń «Men zamannyń qara ógi­zimin nemese qara jumys týraly tolǵaý» atalatyn óleńder toptamasy bar. Taza pýb­­lı­sıstıkalyq sarynda jazylǵan sy­paıy da súıkimdi toptama. Munda onyń adam balasynyń qajyry men qaıratyna dege? ????????? ???? ?????????? ????????????????????: ??? ????? ????? ???-????? ?????, ???????? ??? ??????? ?????. ??? ???????? ???? ????????, ?????? ??????? ???? ????????. ??? ????????? ??????????????? ?? ??????????? ????. ????? ????? ????????, ???? ???? ??????? ???????, ???? ????????? ????? ???????? ????? ????? ?? ??????????. ????? ?????, ???????? ?????? ??????, ??????? ???? ???????? ?????????? ????? ????????, ???????? ????????? ???? ??????, ???????? ?????????? ???? (????????? ???????) ??????????? ?? ?? ??????, ???????????? ?????????????? (??????? ???????? ??????????) ??????????? ??? ??????, ?????????? ?????????? (??????? ?????????) ???????????? ?? ????? ????????? ???????? ? ???? ???????? ??????????? ???????? ??????. ???????? ????? ??????? ?? ?????? ????... ???????? ??????? ???????????? ??? ????????? ?????? ??????????? ??????????????? ??????? ??????, ???? ??-???????? ???????????, ?????????? ???? ????????? ??????????, ???? ????????? ?????? ???????? ????????????, ???-?????????? ????????????, ??????? ????? ????? ??? ????? ?????????? ?? ?? ??????? ?????????. ?????????, ????? ?????? ??????, ????? ???????????? ????????? ????????? ????????? ????? ??? ????????? ????? ??????? ????. ?????? ?????, ??????? ???? ?????? ?????????? ???????? ??????? ??????????? ??????? ????????? ???????? ???????? ????? ??? ?????????? ??????? ??????? ??????? ??????? ????????? ???? ??????????? ???????. ? ??????? ??? ????? ???????????, ?????????? ??? ?????? ????? ???????, ?????? ???????? ??????? ???. ????? ???-?? ????????? ????????? ?????? ??????? ??????, ?????????? ?????? ???????????, ???????? ????????? ???? ?????? ????? ???-?? ???????. ???? ?????????? ??? ??? ??? ????? ??? ?????? ?????. n kózqarasy óleń joldarymen ór­­­­­­nek­­­telgen: Keı kezde muńym kól-kósir neden, Ýaqyttyń ózi emdesin degem. Men zamannyń qara ógizimin, Tirlik arbasyn órge súıregen. Bul Toqtarbek Abdrahmanulynyń óz tir­liginiń syry. Ýaqyt solaı uıǵarǵan, Onyń qara jumysqa jegilip, aman qa­lý­dyń qamyn jasaýdan basqa amaly da bol­ma­ǵan. Býyny bekip, buǵanasy qatpaı ja­typ, aýyldyń qara jumysyna jegilgenin bylaı qoıǵanda, aýdandyq gazettegi tórt jyl­ǵy, oblystyq «Kommýnızm týy» (qa­zir­gi «Dıdar») gazetindegi on úsh jyl­ǵy, «Sosıalıstik Qazaqstandaǵy» (qazirgi «Ege­men Qazaqstan») gazetindegi bes jyl­ǵy, «Qazaqstan kommýnısi» (qazirgi «Aqı­qat») jýrnalyndaǵy on jylǵy qar­balas qyz­meti – álgi shýmaqtyń ádildiginiń aı­shyqty dáleli. Qarbalas jumys deýimiz de te­gin emes... Joǵaryda atalǵan basylymdarda osy jyldardyń ishinde jarııalanǵan Toqtar­bek­­tiń qolynan shyqqan, onyń oı-eleginen ót­kizilgen, zerdesimen jáne sezimimen sú­zil­gen, qara qalamynyń ushymen óńdelgen ma­qalalardy, hat-habarlardy toptastyr­sa, qanshama tomdy qurar edi degen jelpinisti oı da kókeıde tunshyǵady. Kólemdisi, meıli kishisi bolsyn, sonyń árqaısysynda jýr­nalshy azamattyń qalamynyń qyzýy men júreginiń jylýy jatqany anyq. «Toqań barda, «zapas» bar» deıtin Toq­tarbek oblystyq gazette redaktordyń birinshi orybasary qyzmetin atqarǵan kezde sol basylymnyń jaýapty hatshysy bol­ǵan baıyrǵy jýrnalıst Aqan Muhama­dıev aǵa­myz. – Aldynda bir qorap «Belo­mory», kúlsalǵyshy men qalamy jatsa bolǵany, To­qań saǵattap otyrýǵa bar. Sodan eki-úsh nó­mirlik qoryńyzdy birden ázirlep tastap, shalbarynyń tizesi qalta­lanyp, óńi­rine shylymynyń kúli juqqan kezde bir-aq turady». Onyń portretine bul asa bir ádemi ári shynshyl shtrıh. Teginde, T.Qyzyqbaı bir isi bitpeı tu­ryp kelesisi qylań beretin tynymsyz ma­man­­dyq ıesi, sharýasy saıabyrsysa, keıingi bi­rin ózi izdep taýyp alatyn, únemi elegizip turatyn, qaıda júrse de gazet boıa­ýy­nyń ıisin ańsap júretin naǵyz gazetshi bo­la­tyn. Qazaqstan Respýblıkasy Pre­zı­den­ti Ákimshiligindegi jaýapty qyzmetinen zeı­net demalysyna shyqqan ol naryq «za­many» bergen erkindikti paı­dalanyp, aý­dan­­dyq gazettiń forma­tyn­daǵy «Qas qa­ǵym sát» atalatyn gazet shyǵarýdy qolǵa ala­dy. Osy basylymnyń birneshe nómirin ta­ra­typ ta úlgeredi. Sol gazettiń jaryq kór­­gen eki-úsh nómirin sholyp shyqqan edim. Sonda kókeıge túıgenim: Toqtarbek aý­dandyq gazette júrgen kezinde qaptaǵan qaýly-qararlardyń, kún saıynǵy sharýa­shy­lyq máseleleriniń qalqasynda iske asy­­rylmaı qalǵan oı nıetin, aıtylmaı qal­­ǵan sózderin jańǵyrtpaq nıette bolǵan sekildi, naǵyz «adamı keıiptegi» gazet shy­ǵa­rýǵa tyrysqan tárizdi. Týǵan ólke­siniń ótkeni men ketkeni, eń bastysy «Końy­raýly kóliniń» abzal arly azamat­tary tý­ra­ly, olardy keıingi urpaqqa úlgi tutý maq­satynda keleli oı tolǵaıdy. Sol kezde Toqań ekinshi «Dostyqty» (Zaısan aýdan­dyq gazetiniń qazirgi ataýy) shyǵara bas­tap­ty-aý» degen ázil de taraǵan. Meniń bir oıym aıtady: Toqańnyń patsha kóńili arǵy-bergini eksheı kele, erteńgi kúni kúlli el ómirindegi eń eleýli taqy­ryptardy qamtıtyn qalyń jurttyń qaje­tine jaraıtyn gazet shyǵarýdy murat tu­ta­dy. Nesi bar, qarjysy bolǵanda, shy­ǵa­rýǵa da qaýqary men qabileti de qaptal jetetin edi. Maǵan árdaıym Toqań óleńmen oılana­tyn sııaqty kórinetin. Ol kókeıinde tun­ǵan oılardy qara sózden góri óleń jolda­rymen órnekteýge beıim de beıildi sııaq­ty. Sondyqtan da Toqtarbektiń jýrnal­shyl­dyq qyzmeti men aqyndyq týyndy­gerligin bóle-jara qaraýǵa kelmeıtini se­zi­lip turady, bular birin-biri joqqa shy­ǵar­maıdy, kerisinshe bir tutastyq qurap tu­ra­dy. Ol tirshiliginiń túpqazyǵy bolǵan bas­pa­sóz­ge aqyndyq lep engizse, óleńde­rine pýb­lısıstıkalyq ekpin kirgizedi de, ekeýiniń bir­deı yqpal-áserin kúsheıte túsedi. Osy oraıda eriksizden ýaqyt týraly oılanasyń. Ol «túri ulttyq, mazmuny sosıalıstik» ádebıet áleminde ómir súrdi. So­nymen qatar ol naryqqa ótýdiń ótpeli kezeńin de óz kózimen kórdi. Osyndaıda maı­­koptyq aqyn Kırıll Ankýdınovtyń «Lıteratýrnaıa gazetada» jarııalanǵan qa­zirgi orys poezııasy týraly «on hatynyń» bi­rindegi mynadaı pikir oıǵa oralady: «Keńestik poezııa ózindik erekshe tamasha, alaıda múlde tuıyq ári tumshaly quby­lys bolatyn. Keńes aqyndary qalaıymen qap­talǵan biteý qutynyń ishinde ómir súrgen tárizdi». Bul oraıda kókireginiń tereń túkpirin­de táýelsizdikti ańsaǵan sezim jatqa­ny­men, Toqań men onyń tustastarynda sol ýa­qyttyń, sol qoǵamdyq qurylystyń qun­dy­lyqtaryna degen senimniń de bolǵanyn aıtýymyz kerek. Onyń qalamynan týǵan, jaryq kórgen on bes jyr jınaǵynyń (meniń esepteýimshe) keminde ony keńestik kezeńniń enshisine tıedi. Bul shartty túrdegi, hronolo­gııa­lyq turǵydaǵy bólý ǵana, áıtpese aqyn kóz­qarasyndaǵy túbirli ózgerister kózge sha­lynbaıdy, ol ótkenin «áshkerele­meı­di», mazmunynda, óleń pishininde shalt, oqys ketetin, burynǵy aıtqandaryna qar­sy nemese qaıshy keletin tustar, bury­lys-qaltarystar joq, bul bir tik basqysh­tyń boıyndaǵy satylar sekildi, tejeledi, jo­ǵary kóteriledi, oıy baısal tartady, birde qoıýlaıdy, birde juqarady. Teginde bu­rynyraqta patetıkasy men pafosy ba­symyraq sııaqty edi... Onyki bul da meniń zamanym deıtin keń pishilgen qazaqy minez. Alaıda ýaqyt óte kele, oza kele óziniń uı­ǵarymyn jasaıtyn sekildi. «О́mir-sapar» (Toqtarbektiń bertingi jınaǵy) aqynnyń sezimine, túısinýi men paıym­da­ýyna tús aýyp bara jatqan tustan sáý­le­sin túsirip tur. Kún jaryǵyndaǵy bul uzaq kezeń, talaı is tyndyrýǵa bolatyn kez. Kún áli uıasyna qonýdan alys. Biraq «kek­selený», usaq-túıekke alańdamaı, kesekti ǵana nazarǵa alý, joǵarydan alysqa kóz salý, ár neni baıyppen jan-jaǵynan sho­lý, túkpirdegi men tereńdegi negizine úńilý seziledi. Ol sózinen, uıqasynan, yr­ǵaǵynan jańylmaıdy, basqasha tarmaq­taý ushyrasady, biraq býyndarynyń ól­she­minen alystamaıdy. Ol jańashyldyq ja­saı­myn dep te sharq urmaıdy. Ol Tó­leý­jan-aǵa Ismaılov qusap, «syndy­ram qa­byr­ǵańdy on bir býyn» dep te jul­qyn­baı­dy.Teginde poezııada da, basqa qaı sa­la­daǵy sııaqty, sonylyq tabýǵa qulshyný, túr­lendirýge tyrysý qaı kezde de bolǵan jáne bola da beretin tárizdi. Búgingi kúni de oıdy kúrdelilendirý, kúlteleý, yr­ǵaq­ty syndyrý, oıymdy tap deıtin aýyr qı­syn­dar túzý, jańsaq ıirimder jasaý, jum­baqtaý jıi kezigip turady. Sirá, elikteýden óterdegi eseıý kezeńiniń syrqaty bolsa kerek. Biraq báribir bári de aınalyp kelip qa­zy­ǵyn taýyp jatady. Sóz shirkinniń bul­ta­laqqa kónbeıtin syńaıy bar. Kóbi­nese mun­daı aýytqýlar, atymdy shyǵar­sam, óz­ge­lerge uqsamaı dara kórinsem deıtin ál­de­bir áýeıi pıǵyldan órbıtin sııaqty ma qa­laı? Alaıda oı ózgesheligi men óristiligi ony jetkizýdiń ádisi men amalynan alshaq sekildi. T.Qyzyqbaıdyń áýel bastan mundaı «ja­ńashyldyq» dertke shaldyqpaǵany onyń jyr joldarynan aıqyn kórinis berip turady. Al munyń ózi onyń kánigi gazet­shiliginen be eken, sonda júrip erte eseıýinen, sóz parqyna erterek jetýinen be eken degen oı keledi. Ol beıneleıtin dú­­nıesi men sátine basqa qyrynan kóz tigedi, biraq dástúrli amaldarmen sýretteıdi. Ol «óleń tehnıkasyn» (eger bulaı deý­diń ábestigi joq bolsa) sheber meńgergen, onyń uıqastary órilip, quıylyp, qab????? ?????? (????????, ????????, ?????????? ??????? ??????????? ??????????? ?????????), ???? ???? ??????? ??????????, ??????????????, ???? ????????????? ??????? ??????, ???????? ??????. ???????? ?????????, ??????? ???? ????????? ???????????? ???????? ?? ????? ?????????? ??????????? ????????? ????????, ????????????? ????????, ??????????? ???????????????? ????????? (?????????? ????), ?????? ?????? ????????. ????? ???? ?????????? ???????? ??? ????, ????????????????? ????? ????? ?????? ?????????? ?? ??????????? ???. ????? ??? ??????? ?????? ????????. ????? ??? ????????? ???????, ???? ??? ????????? ???????? ???????. ??????? ?????????? ??????????????? ?????? ?? ???? ??????? ????? ??????? ?????????? ????. ??? ?????? ????? ????????? ??, ???????? ???????????? ?? ????????????????? ???????? ?????????? ?????? ???????????? ???? ????? ???????? ???????? ?????????? ?? ??????. ???????, ?????????? ??????????, ?????? ??????????? ?????? ?? ??????? ????????????? ????? ???. ??? ????? ?????? ????? ?????, ??????? ????? ???????? ?????, ???, ????!? ??? ?????? ??????? ??????? ??! ?????????? ?????????? ??????? ????????? ?? ????? ????. ??????????????? ????? ? ?????? ???????????? ???? ??????????? ??????????????? ???????, ???????-?? ???????? ???? ?????????, ???, ?????? ?????? ?????? ????????, ??? ???, ????????????. ???????? ??????????????? ??? ????????? ??? ????????? ???? ??, ?????? ?? ???? ????????? ?????? ???????? ???????? ?????? ????!? ????????? ???? ??? ?????????? ?????????? ?????? ????? ?????, ?????, ???? ????? ??????? ??????? ????????. ??? ????? ?? ?????????? ?????? ????? ????? ??????? ???. ????? ?????? ????? ????? ???????? ??????, ????? ??????????????? ???? ?????. ??????? ?? ????? ???????, ?????????? ????? ?????, ??????? ???????? ??????????? ?????, y­syp turady («barady», «qarady», «ja­ra­dy» sekildi grafomandyq jamaý­larǵa bas­paıdy), onyń óleń joldary yrǵa­ǵymen, áýez­diligimen, ishki úndestigi­men janasym ta­ýyp, jymdasyp jatady. Sózderdi qubyltýǵa, óleńniń syrt pi­shi­nin túrlendirýge baspaǵan ol qazaq óle­ńi­niń klassıkalyq úlgisinen jazbaıdy, ja­sandylyqqa barmaıdy, óleńderiniń jyl­­­­­tyraqsyz qarapaıym (qaradúrsin emes), tabıǵı qalpyn saqtaıdy. Keıde onyń jyrlarynda poezııaǵa tán emes, pýb­lı­sıstıkalyq saryn basym deıtin pikirlerdi de estigenimiz bar. Munyń ózi teginde shartty kózqaras. Munyń ózi kóbine­se tań­daý, taný men talǵamnyń máselesi sekildi. Teginde poezııadaǵy pýblısıs­tıkany esh­kim de kúni búginge deıin teriske shy­ǵar­ǵan emes. Sol sııaqty názik lırıkanyń da, baısaldy fılosofııanyń da pýblı­sıs­tıkalyq yrǵaqpen sóıleýinde qandaı só­le­kettik bar? Buǵan kóptegen mysaldar kel­tirýge de bolady. Máselen, Maıakovskıı jyrlarynda, Ol­jas lırıkasynyń óziniń ár jolynda pýb­lısıstıka tunyp tur. Ony kúlli álemge tanys etken, qazaqsha ataýy «Adam­ǵa tabyn, Jer, endi!» dep alynyp júr­gen poemasy she! Oljekeńniń poema­syna silteme jasaýymyz da tegin emes. Toq­tar­bek­tiń «О́mir – sapar» jınaǵyn­daǵy «Jer sóı­­leıdi» pýblısıstıkalyq poemasy, son­daı-aq osyndaǵy «Kel ǵa­syrym», «Eı, nur­ly dúnıe» tolǵaý jyr­lary, sóz joq, pýblısıstıka. Ásilinde pýblısıstıkanyń ózi tebirenis pen tolǵa­nys emes pe, endeshe ol nege júrek­ten shyqqan jyrlarǵa ke­reǵar kelýge tıis!? Toqtarbek aqyn bul jyrlarynda adam­zatty óziniń anasy Jerdi, Kúndi, myna Jaryq dúnıeni aıalaýǵa shaqyrady. Bul jerde ol Oljekeńmen tipten qaıshy kelip otyrǵan joq. Jerdi adamǵa tabyn deýge ke­letin bolsaq, budan astamshy­lyq­tyń lebi esedi. Oljekeń de tabyn demeıdi, tar­ty­lys kúshin jeńip, ǵaryshqa samǵaǵan per­zentińe súıin, taǵzym et deıdi. (Men áli kúnge deıin tárjimeden ketken osy túıt­kildi sezinemin de turamyn. Tabyný men taǵzym etýdiń, ıaǵnı «poklon» men «pre­klonenıeniń» arasynda úlken aıyrma ja­tyr. Álde sol arqyly biz qazir jıi aı­tylyp júrgen «neperevodımost» ási­re­se poezııanyń tárjimelenbeıtini týraly tezısti qýattap otyrmyz ba? Qalaı desek te ekpin úshin, yrǵaq úshin mazmunǵa qııanat keltirýge bolmaıtyn sııaqty). Álbette fılosofııalyq tereńdikke kel­­gende, onyń jyrlarynda bul jaǵynan da jutańdyq sezilmeıdi. Álgi atalǵan poe­ma­synyń «Kúnge taǵzym» taraýyndaǵy my­na bir joldar osy aıtqanymyzdyń áde­mi dálelindeı: «Sondyqtan da, taby­nar tá­ńirimsiń,/ Júregime qan quıǵan ta­my­rym­syń,/ Omyrtqamsyń,/ О́kpemsiń,/ Qa­byr­ǵamsyń,/ Julynymsyń,/ Júıkem­siń,/ Baýyrymsyń!». Qarapaıym sózder­men, pýb­lısıstıkalyq sarynda aıtylǵan tereń maǵynaly sózder. Qalaı degende de, Toqtarbek Abdrah­man­uly Qyzyqbaı gazet jumysy boıdaǵy darynǵa, týyndygerlik negizge qarsy kelmeıtinin, qaıta tolyqtyra, ushtaı túsýge járdemdesetinin óziniń jyrlarymen kóz jetkize dáleldeıdi. Ǵajaıyp aqyn edi dep kólgirsimeıin, jazǵandarynyń bári de jaý­har edi dep te aıta almaımyn, alaıda kókirek tereńindegi sezim men oıdy qozǵaı alatyn jyrlar jazǵany shyndyq. Toqtar­bek joǵary talǵam tarazysyna tartýǵa áb­den turarlyq, qazaq poezııasyna úles bo­lyp qosylatyn tushymdy da tatymdy jyr­lar jazdy. Toqtarbektiń «Qońyraýly kóldiń» tul­ǵa­ly bir perzenti orystyń tamasha aqyny Pavel Vasılevtiń óleńderin qazaqshaǵa aý­darsam degen nıeti de bar edi. Alaıda ol óziniń osy bir jaqsy oıyn iske asyra almaı ketken sııaqty. Taǵdyrdyń uıǵarymy basqadaı bolyp, ol osydan týra bes jyl buryn baqılyq saparǵa attanǵan edi. Kózi tiri bolǵanda, ol dál osy aıda bir pende balasy tyndyr­ǵandaı isimen óziniń jetpiske tolǵan me­reı­toıyn toılaýǵa tıis edi. Bul ómirde jalǵyz ósken ol sońynda dúnıáýı jáne rýhanı maǵynasynda jaqsy iz qaldyrdy. Rýhanı murasy týraly joǵaryda aıttyq. Qazir onyń taǵdyr qosqan qosaǵy Roza Jaq­­sylyqqyzy ul-qyzdarynyń uıtqysy bolyp, nemerelerin baǵyp-qaǵyp, aqyn osha­ǵynyń otyn mazdatyp otyr. Kóp óleńshiniń biri emes, shynaıy aqyn Toqtarbektiń myna bir óleń joldary sa­namda jıi jańǵyratyn bolyp júr: Gúl emespin saǵaǵynan úzilgen, Úlgirgem joq jemis terip kúzimnen. О́tinemin, esimimdi óshirip, Meni syzyp tastamańdar tizimnen. Qulaq aspaı qaldyrýǵa bolmaıtyn ba­zy­na, kerek deseńiz, eskertý sııaqty. Álde- bir oıdy meńzep turǵan tárizdi... Múmkin, osy oraıda qazaq poezııasyna úlkendi-kishili úles qosqan, Ánýarbek Dúısenbıev aǵamyzdan bastap (ásirese Ánekeńniń ba­lalarǵa arnalǵan óleńderi qandaı!), joǵa­ry­da aýzymyzǵa alǵan Tóleýjan aǵamyz bar, keshegi Meńdekesh Satybaldıev, Keń­shilik Myrzabekov, Jumataı Jaqypbaev, Dáýitáli Stambekov, kúni keshe ǵana dúnıe­den ozǵan Dúısenbek Qanatbaev (men esime túskenderin ǵana atap otyrmyn) jáne basqalarynyń, osy Toqańnyń óziniń bir tomdyq tańdamaly jyrlaryn shyǵarsaq, kádimgideı qomaqty kólemmen shyǵarsaq, ári bul iske memlekettik turǵyda qamqor­lyq jasalsa, degen oı keledi. Ol úshin quzyrly komıssııa quryp, atalǵan nemese atalmaı qalǵan aqyndardyń jyrlaryn iriktese, jaryqqa shyǵýyna bas-kóz bolsa, munyń ózi marqum aqyndarymyzdyń mura­syn sanadan tys qaldyrmaı saqtaýǵa, aına­lysqa engizýge, sondaı-aq ádebıe­timizdiń, odan áride mádenıetimizdiń máni men mańyzyn odan ári keńeıte túsýge qosylǵan zor úles bolary sózsiz. Keńes IýSÝP, jazýshy.