Astana Sammıti – uıym bolashaǵynyń baǵdary

Ústimizdegi jyldyń 1-2 jeltoq­sa­nynda Astanada Qazaqstan Respýb­lı­ka­synyń Prezıdenti Nursultan Na­zar­baevtyń tór­aǵa­lyǵymen Eýro­pa­da­ǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıy­my­nyń Jetinshi Sam­mıti bolyp ótti. Onyń jumysyna EQYU-ǵa qaty­sýshy elder men áriptes memleket­terdiń 68 resmı delegasııasy men 20-dan astam halyqaralyq jáne óńirlik uıymdar­dyń delegasııalary qatysty. Forýmda sóılegen sózinde Qazaq­stan Prezıdenti 11 jyldyq úzilisten keıin uıym­dastyrylǵan Astana fo­rý­mynyń tarıhı mańyzyn atap ótti. El­basynyń pikirinshe, Sammıttiń ma­ńy­zy sonda, ol  qaýipsiz­dik pen yntymaqtastyq deń­geıin jańa belesterge kóteredi. Sammıt barysynda delegasııa bas­shy­­lary Vankýverden Vladıvostokqa deıingi ulanǵaıyr keńistikti qamtıtyn qaýipsiz­diktiń kókeıkesti qyr kór­se­týleri men qaterlerin múddeli tur­ǵyda talqy­lap, qatysýshy memleketter ara­syn­daǵy senim men ózara túsi­nis­tikti nyǵaıtý maq­sa­tynda EQYU-ny bekemdeý joldaryn sóz etti. Olar Qazaq­stan­nyń 2010 jylǵy belsendi de jemisti tóraǵalyǵyna jo­ǵa­ry baǵa berip, Uıym jumysyndaǵy qarqyn­dy yrǵaqty saqtaý qajettigin atap kórsetti. Sammıttiń basty jetistigi uzaqqa so­zylǵan konsýltasııalar qorytyn­dy­sy boıynsha Astana Deklara­sııasy­nyń qa­byl­danýy boldy. Qujatta qa­tysýshy el­der-áskerı saıası salada senim men ashyq­tyqqa negizdelgen, eko­no­mıka jáne ekolo­gııa sala­larynda sa­lı­qaly saıa­satty ba­sym­dyq retinde túsinetin, son­daı-aq adam quqyn to­lyq saqtaý men negizgi bostan­dyqtar jáne zańnyń ústem­digin basshy­lyq­qa alǵan uıym­nyń qaýip­siz­dikke qatys­ty úderisterin qýattady. Sonymen birge, Deklarasııada kelisilgen qaǵıdattar, ortaq mindettemeler men bir­tutas maqsattar jo­lyn­da eýroatlan­tıka­lyq jáne eýrazııalyq qoǵamdastyqty nus­­qaly birtutas jáne bólin­beıtin qaýip­­­sizdik turǵysynda ilgeri jyljytýdyń magıstraldy baǵyty aıqyndaldy. Sammıt qorytyndylary men As­tana Dek­lara­sııasynyń mazmunyn saraptaý my­na­daı negizgi qorytyndylar jasaýǵa negiz beredi: 1) Qazaqstan tóraǵalyǵy osy bedeldi halyqaralyq uıymdaǵy óziniń is-qımyl baǵdarlamasyn tolyqtaı júzege asyrdy. 2) Sońǵy 8 jyldan beri alǵash ret EQYU-nyń jalpysaıası qorytyndy qujaty qabyldanýynyń ózi kelisti oqı­­ǵa boldy. Budan bylaı qaraı uıym aıa­synda Helsınkı, Parıj jáne bas­qa da negiz qalaýshy qujattar qa­ta­ryn­da Astana Deklarasııasyna da tu­raq­ty túrde silteme jasalatyn bolady. 3) Uıymnyń Helsınkı Qorytyn­dy aktisinen bastalatyn barlyq úsh ólshemi boıynsha búkil mindettemeler, qalyptar men qaǵıdattar qaıta qýat­taldy. Atalǵan fakt «qyrǵı-qa­baq so­ǵys» kezeńindegi eski stereotıpterdi shyn máninde eńserý múmkindigi men EQYU aıasynda HHI ǵasyrdaǵy ózara is-qımyldyń jańa kezeńi bas­tal­ǵany týraly aıtýǵa múm­kindik beredi. 4) EQYU-nyń qaýipsizdik jáne jan­jaldardy sheshý máseleleri bo­ıyn­sha únqatysýdy qamtamasyz etetin keremet uıym retindegi róli qýat­tal­dy. Jan­jal­­dardy sheshý qaǵıdattarynyń, son­daı-aq Aýǵanstan aýmaǵynan arna tar­tatyn transulttyq qaýip-qaterler­men kúresti kúsheıtýde kúsh biriktirý­diń ma­ńyzy zor ekeni erekshe atap kór­setiledi. 5) Barlyq taraptar men áriptester múd­­deleriniń, birinshi kezekte, jan­jal­dy pro­blematıka men gýmanıtar­lyq ól­shem bo­ıynsha  názik balansy qamtama­syz etildi. 6) Onyń ústine Sammıttiń qory­tyn­dy qujaty ózine aıtarlyqtaı saıası salmaq alady. О́ıtkeni, qujatta alǵash ret «Qaýip­sizdiktiń eýroatlan­tı­ka­lyq já­ne eýrazııalyq» qoǵamdas­tyǵy túsi­nigi (bu­ǵan deıin EQYU qu­jattarynda qaýipsiz­dik qoǵamdastyǵy) nemese eýroatlan­tı­kalyq jáne eýra­zııa­lyq aımaq dep aı­tylyp kelgen-tin) bekitilip otyr. Bul termın postke­ńes­tik aımaqty nysan retinde emes, qaýip­sizdik qoǵam­das­tyǵyn qa­lyptastyrý úderisterine tolyq qatysý­shy retinde kórsetedi. 7) Sonymen birge, EQYU aıasynda «Qaýipsizdiktiń eýroatlantıkalyq já­ne eýrazııalyq qoǵamdastyǵy» túsini­gin ja­han­dyq deńgeıde berik tamyr­lan­dyrý uzaq merzimdi perspektıvada Qa­zaq­stan­nyń «Muhıttan Muhıtqa de­ıingi» (At­lant muhıtynan Tynyq mu­hı­tyna jáne Soltústik muzdy mu­hıtynan Úndi mu­hıtyna deıingi – tórt muhıt she­kara­laryndaǵy qaýipsizdiktiń birtutas keńis­tigi) qaýipsizdik pen yn­tymaq­tas­tyqty keń koordınattarda kó­rý­ge qatysty jańa deńgeıge ótý stra­tegııasyn júzege asyrý­ǵa múmkin­dik beredi dep esepteýge bolady. 8) Naqty is-qımyl josparyn qa­byl­daý múmkin bolmaǵanyna qaramas­tan, qu­jat jobasy kelesi tóraǵalyq úshin negizgi baǵyt-baǵdarlardy aı­qyn­daıdy. Onyń ústine Qazaqstan tór­aǵalyǵy áýel basta-aq Astana Sam­­­mıti «daıyn she­shim­derdiń» forýmy bol­­maıtynyn má­lim­degen bola­tyn. Osyǵan baı­lanysty Qazaqstan, EQYU-nyń belsendi qaty­sýshy eli jáne 2011 jyl boıy «Úsh­tiktiń» mú­shesi retinde, Astana Deklara­sııasynda qarasty­ryl­­ǵanyndaı, atqa­ryl­ǵan ju­mys­tar negizinde is-qımyl jos­pary­nyń naqty sul­ba­syn jasaýǵa dáıek­tilikpen kúsh-jiger jum­saı­tyn bola­dy. Bul Uıym aıasyn­da «Astana mura­syn» bekitýge múmkindik beredi. Sammıtke EQYU-nyń 2010 jyl­dyń qyrkúıek-qarasha aılary araly­ǵyn­da Var­­shavada, Venada jáne As­tana­da ót­ken úsh sholý konferensııasy jeli tart­ty. Sholý konferensııalary barysynda qa­ty­sýshy elderdiń memlekettik organ­dary men aza­mat­tyq qo­ǵam­dary ókilderi EQYU-nyń bar­lyq úsh ólshemi boıyn­sha sońǵy 11 jyl­daǵy qalyptar men mindetterdi júzege asy­rýdyń jaı-kúıin tal­qy­lady. So­ny­men qa­tar, ústimizdegi jyl­dyń 26 qarashasynda As­tanada ÚEU fo­rýmy, al 28-29 qarashada EQYU azamat­tyq qoǵamynyń Paral­leldi konferen­sııasy ótti. Qazaqstan ózi­niń tór­aǵa­­ly­ǵynyń qorytyndylary bo­ıynsha jo­­­ǵa­ry baǵa aldy. Ol As­tananyń Uıym­­nyń bar­­lyq keńistiginde azamat­tyq qoǵam­dy qol­­­daıtynynan, tu­tas­­taı alǵanda, EQYU-nyń adamı ól­shemdi damytý bo­ıynsha min­dette­me­­lerinen aınymaıtyn­dy­­ǵy­nan kórindi. Sammıt «alańdarynda» UQShU-ǵa qatysýshy elder syrtqy ister mı­nıstrleriniń jumys kezdesýi, EQYU Úshtiginiń kezdesýleri jáne Uıym Bas hatshylyǵynyń Azııa jáne Jerorta te­ńizindegi áriptesteri baılanys top­tary men múshe elderdiń júz­desýleri ótti. Sondaı-aq Astana forýmy barysynda Ázirbaıjan men Armenııa prezıdentteri, sonymen qatar, EQYU Mınsk toby teń tór­aǵalary elderi delegasııasynyń bas­shylary Taýly Qara­baqty retteý bo­ıynsha birikken málimdeme qabyldady. Memleket basshylarynyń delegasııa bas­shylarymen ótkizgen eki jaq­ty kezdesýleri kóp jaǵdaıda qory­tyndy deklarasııa bo­ıynsha konsen­sýsqa qol jetkizýge yqpal etken Astana Sammıtiniń ma­ńyz­dy sýbstantıvti elementi boldy. Olardyń ara­­synda BUU Bas hatshy­symen, Reseı Fe­derasııasy, Ýk­raına, Bela­rýs já­ne Aý­ǵanstan prezıdentterimen, Ita­lııa, GFR premer-mınıstrlerimen, Eýropa Odaǵy Prezı­dentimen jáne AQSh Memle­kettik hatshysy­men kezdesýler bar. Álısultan QULANBAI.