– Ol kezde bizdiń óleń órisinde jas peri bolyp, talaptanyp júrgen kezimiz ǵoı. Sol aıtysta Omar atamyz aǵa aqyn boldy. Ol kezde aıtys ótkizý dástúri qazirgiden ózgesheleý bolatyn. Bir aqyn kórermenge óleńmen aıtysqa qatysatyn aqyndardy tanys­tyryp, báriniń maqtaýyn jetkizedi. Aıtys aıaqtalǵan soń, bir aqyn jyrmen qorytyndylaıtyn. Sol aıtysta men Omekeńniń kózine túsippin. Sirá, maqamym, óleńim unasa kerek, ol kisi de men týraly jyly lebizder aıtty. Omekeńniń ózi aqquba, saqaly seleýdeı, kórikti kisi edi. 1960 jyly oblysta jas aqyndardyń sletinde aqynmen taǵy da kezdestim. Oblystyq partııa komıtetiniń ıdeologııa jónindegi hatshysy Ibragım Janálıev degen kisiniń bastamasymen ótken slette ol óziniń mashınasyn jiberip, Temirqazyq aýylynan Omar Shıpındi aldyrǵany esimde. Sol joly halyq aqynymen sýretke túsippiz, – dep Qasymhan aǵa Omar Shıpınniń jas aqyndardyń ortasynda túsken sýretin aýdandyq mýzeıge tabys etti. Al jýrnalıstıka ardageri Qajy Qorǵan aýdan mýzeıine Omar Shıpın beınelengen hronıkalyq túsirilimderden úzindini memlekettik arhıvten ákelip tapsyrdy.

Omar Shıpın qazaq poezııasy úshin umytylyp ketetin esim emes. Ol ótken ǵasyrdyń ortasynan bastap, ásirese, aıtys óneri men dastandar jazýda kóp eńbek sińirgen. Sonymen qatar halyq aýyz ádebıetiniń de bilgiri bolatyn. «Qobylandy», «Er Tarǵyn», «Qyz Jibek» sekildi epostyq jyrlardy jatqa aıtqanyn eske alady zamandastary. Kezdesýge qatysqan nemeresi, muǵalim, ózge ult ókilderine qazaq tilin úıretýde birneshe nusqaýlyqtardyń, beıne oqýlyqtardyń avtory Muhametqalı Shıpın atasy týraly qyzyqty derekter aıtty. Negizi «taqyr jerge shóp shyqpaıdy» degen ras.

– Meniń atam Omar 1979 jyly Torǵaı oblysynyń Qaıdaýyl bolysynda dúnıege kelipti. Bul qazirgi Amangeldi aýdanyndaǵy Úrpek degen aýyldyń mańaıy bolsa kerek. Uly atamyz Shymbolat Torǵaı qalasynda Ybyraı Altynsarınniń atqosshysy bolypty. Oǵan Ybyraımen rýlas aǵaıyndyǵy da yqpal etken shyǵar dep oılaımyn. Shymbolat pysyq, ónerli kisi bolypty, dombyra tartyp, án salypty. Qustardyń daýysyn aınytpaı salady eken. Ybyraıdyń aınalasyndaǵy orys­tar Shymbolatty «Shıp, Shıpa» dep ketipti. Meniń atam da qujat alǵanda ákesiniń atyn «Shıpın» dep jazdyryp jibergen, sodan tutas áýlet Shıpınder bolyp júrmiz, – dedi Muhametqalı.

Omar Shıpın 1923 jyly búgingi Altynsarın aýdanyndaǵy Temirqazyq degen aýylǵa kelip ornalasady da, sol jerdi ómiriniń aıaǵyna deıin meken etedi. Qazir súıegi de sol aýyldyń zıratynda jatyr.

– Atam 1963 jyly 84 jasynda qaıtty. Men ol kezde 3 jasta ekenmin. Atam aqyndyǵymen de, kópti kórgen qarııalyǵymen de, «elim, jerim» degen patrıottyǵymen de kóptiń qalaýlysy, qadirlisi bolypty. Atam qaıtqanda jergilikti atqarýshy bıliktiń, partııanyń basy-qasynda júrgender mıtıngi jasaǵan, el-jurtymen qoshtastyrǵan. Sonda álgiler máıitti musylmansha tárbıeleýdi «ersi» kóripti. Sóıtip «partııasha» kostıým-shalbaryn, basyna bórkin, aıaǵyna másisin kıgizip tabytqa salyp alyp shyqqan. Betin ashyp qoıǵan. Beıittiń basyna kelgen soń, aýyldyń moldasy men aqsaqaldary qarsylyq kórsetip, «jasarlaryńdy jasadyńdar, endi obal bolady, shaldy ózimizge berińder» dep, máıitti qaıtadan musylmansha rásimdep, jer qoınyna tapsyrǵan eken, – dep, Muhametqalı tabyttaǵy Omar atasymen qoshtasyp jatqan aýyldastyrynyń ózi saqtap júrgen sýretin kórsetti.

Omar Shıpınniń artynda birneshe kitapqa toptasqan shyǵarmalary qaldy. Ásirese solardyń ishinde «Amangeldi» dastanynyń orny erekshe dep bilemiz. Ol ózi ómir súrgen HIH ǵasyrdyń aıaǵy men HH ǵasyrdyń ortasy aýǵansha qazaq dalasyndaǵy ózgeristerdi, halqymyz kórgen qıyndyqtardyń barlyǵyna kýá bolyp qana qoımaı, ony qalamyna da iliktirgen edi. Belgili qalamger Sapabek Ásipovtiń jazǵanyndaı, Omar Shıpın 1909 jyly otyz jasynda Amangeldi Imanovpen tanysyp, sodan qasynda bolady. 1914 jyly Amangeldi Imanov qýǵyndalǵanda onyń janynda júrgendikten Omar da Semeı jaǵyna jer aýdarylady. Ol sol ketkennen 1916 jyly Torǵaıǵa bir-aq oralady. Za­man­nyń daýyly soǵyp, patsha jar­lyǵyna qarsy el búlinip, kóterilip jat­qan kez edi. Omar Shıpın Amangeldi sarbaz­darynyń jazalaýshy otrıadtarǵa qarsy soǵystarynyń barlyǵyna qaty­sady. Amangeldi ony ózine hatshy etip taǵaıyndaıdy. Torǵaıǵa shabýyl kezin­de ot pen oqtyń arasynda júredi. Keıin onyń «Amangeldi» das­tanyn jazǵa­ny belgili. «1916 jylǵy ult-azat­tyq soǵys­tarynyń poezııalyq panoramasyn aqyn­dar arasynda birinshi jasaǵan Omar Shıpın boldy» dep jazdy Sapabek Ásipov.

Soǵys bastalǵanda da tyldaǵylardy maıdanǵa kómekke jumyldyrý isinde Omar aqyn aldyńǵy qatarda boldy. Ol 1943 jyldyń jazynda Qostanaı eńbekshileriniń sálemdemesin aparǵan delegasııa quramynda bolyp, Lenıngrad maıdanyndaǵy jaýyngerler aldynda jyr tolǵaıdy. «Myna soǵystyń janynda biz qatysqan 19-shy jyldyń joryǵy ótkinshideı ǵana nárse eken. Aspannan samolet atyp túsiretin «Zenıt» degendi kórip, oıǵa shomdym. Az ǵana jyldyń ishinde soǵys óneriniń, tehnıka ǵylymynyń sharyqtap óskenine qaıran qaldym» dep jazady Omar aqyn.

Soǵystan keıingi beıbit jyldary Omar Shıpın Qazaq KSR-niń Joǵarǵy Keńesiniń úsh shaqyrylymyna depýtat bolyp saılanady. Sol jyldary aqsaqal Qostanaı aýdanyndaǵy baıyrǵy jylqy zaýytynyń qaıta jańǵyrýyna úlken eńbek sińiripti. Qazynaly qarııa Temirazyq aýylynyń mán-mańyzy, berekesindeı bolypty. Arasynda jas­tardy eńbekke jigerlendiretin óleń jazýdy da, aıtysty da umytpaǵan. Aqynnyń qolyn alýǵa jan-jaqtan aqyn-jazýshylar kelip jatatyn. Te­mirqazyqtyqtar aqsaqalǵa sálem berýge kelgen Sábıt Muqanovty, basqa jazýshylardy, ult zııalylaryn talaı kútken.

– Oblystyq tarıhı-ólketaný mý­zeıinde Omar Shıpınniń 25 óle­ńiniń qoljazbasy, kitaptary, shapany, bórki saqtaýly. 1934 jyly aqyn Almatyda búkil qazaqstandyq birinshi shyǵarmashylyq olımpıadasyna qatysady. Sol joly óleńine rıza bolǵan Jambyl óziniń shapanyn Omardyń ıyǵyna japqan eken degen derekti aýyl­dastary aıtady. Sol shapan bizdiń mýzeıde tur, – deıdi oblystyq tarıhı-ólketaný mýzeıiniń ǵylymı qyzmetkeri Nazıma Otasheva. «Men ózim kóne qartpyn kópti kórgen, nemere-shóberem bar sońyma ergen» dep jyrlaǵan eken qarapaıymdylyqtyń tamasha úlgisindeı aqyn.

Búginde Temirqazyq aýylynda saý­saqpen sanarlyq qana úı qaldy. Aqyn aýyldyń shetindegi qyrdyń ústinde otyryp, kórgen-bilgenin shertedi eken, áńgimeshil bolǵan desedi. Qazir Temir­qazyq aýyly qaraıtyn burynǵy Maıakovskıı selolyq okrýgi Omar Shıpın dep atalady. Ortalyq aýyldyq mektep te  halyq aqynynyń atyn al­dy. Onyń 140 jyldyǵyna arnalǵan shara aıasynda Omar Shıpın óleńderin mánerlep oqýdan oqýshylar arasynda baıqaý ótti. Aýdan mektepteriniń oqýshylary aqyn óleńderin qazaq, orys tilderinde jatqa aıtty. Temirqazyqtaǵy beıitine shóbereleri ilgen mármár taqtaǵa aqyn atasynyń: «Jastardy ósiredi muǵalimder, bolattaı shynyqtyryp, jyldar óter. Almastaı sýarylǵan sózi­menen, quıady kókiregine qaırat, jiger» degen bir shýmaq óleńin jazypty. Aqynnyń almastaı sózi búgin de ózekti emes pe? О́leńi aqyndy aldaǵy kúnderge jeteleı bermek.

Qostanaı oblysy,

Altynsarın aýdany