Memlekettik organdar men táýelsiz baǵalaý uıymdary jyl basynan bergi eldegi qarjylyq jáne aqsha-nesıe saıasatynyń aldyn ala málimetterin jarııalaı bastady. Burnaǵy jyldardaı emes, bıyl eldegi qarjylyq jáne aqsha-nesıe ahýaly munaı baǵa­sy men makroekonomıka­lyq qaty­nastar sekildi syrt­qy fak­tor­lardan ishki ózgeris­ter­ge kóbi­rek táýeldi bolǵany baıqalady.

Jalaqy men áleýmettik tó­lem­­niń ósýi saldarynan ha­lyq­­­t­yń satyp alý qabiletiniń artýy ınflıasııany kúsheıtip, tıi­­­sin­­she bazalyq mólsherle­meni ósirý­­ge túrtki bolsa, Ulttyq bank­­tiń aktıvteriniń sapasyn ba­­­qy­­laýdy (AQR) bastaýy men qar­jy­lyq baqylaý quzy­re­tiniń jańa memlekettik organ­ǵa berý tý­raly sheshimi eki­nshi deń­g­eı­li bankterdiń qosymsha qor­lan­dy­rylýyna alǵy­shart boldy. Degen­men aksıo­nerlerdiń bank ak­tıv­teriniń sapasyn qan­sha­lyq­ty ońaltqanyn keler jyl­dyń ba­synda AQR qory­tyn­dysy shy­q­qan kezde biletin bolamyz.  

 Bas bank pen Úkimet jumysyndaǵy qaıshylyq

Jyl basynda 4-6 paıyz ara­lyǵynda bolady dep jospar­lan­ǵan ınflıasııa qazanǵa deıin 5,7 paıyz shamasynda saqtalǵan-dy. Alaıda sońǵy aıda taǵy kóterilip 5,8 paıyzǵa jetti. Eger Ulttyq bank teńgeniń ba­za­­lyq mólsherlemesin 9 paıyzdan 9,25 paıyzǵa ósirmegende kór­­set­kish budan da joǵarylap, 6 pa­­ıyzdan asyp keter me edi?! 

Jalpy bıyl eldegi áleý­met­tik-ekonomıkalyq jaǵdaı Úkimet pen Ulttyq banktiń múd­delerin birine biri qara­ma-qarsy qoıdy desek artyq aıt­qandyq emes. Jyl basynan beri Úkimet Memleket bas­shy­­sy­nyń tapsyrmalaryna oraı birqatar áleýmettik ja­ńa­lyq­ty qolǵa aldy. Eń tómengi jalaqy men bıýdjet qyz­met­kerleriniń aılyǵy ósip, jár­demaqy ulǵaıdy. Munyń teris jaǵy – kúndelikti tutyný taýar­lary, sonyń ishinde azyq-túlik birshama qymbattady. Statıs­tıka agenttiginiń derekterine júginsek, jyl basynan beri tamaq baǵasy 9,7 paıyzǵa ós­keni sonyń dáleli. Sonyń ishin­de shetelderden ımporttalatyn azyq-túlik taýarlary, aı­ta­lyq kókónis – 40,4 paıyz qym­battap ketken eken. Al kú­rish, kondıterlik ónimder men ósimdik maıynyń baǵasy 10 paıyz shamasynda ósken.

Sóz joq, Úkimettiń áleýmet­tik kampanııasy saıası upaı ákel­­geni sózsiz. Halyqtyń áleý­­met­tik ahýaly da birshama jaq­­saryp qalǵandaı kórinedi. De­gen­men, bul Ulttyq bank úshin jańa másele týyndatty. In­flıa­sııany 4-6 paıyz ara­lyǵynda ustap tu­rý­ǵa mindet­telgen bas bank jaǵ­­daıǵa ózi ara­laspaǵanda, teń­ge­niń qunsyzdaný kórsetkishi 6 pa­­ıyz­dan asyp keter edi. Oǵan jol bermeý úshin aqsha-nesıe saıasa­tyn qatańdatý týraly sheshim qa­byl­dandy. Ekonomıkany ne­sıe­lendirýdi yntalandyrý úshin sońǵy birneshe jyldan beri tó­men­dep kele jatqan teń­geniń baza­lyq mólsherlemesi qaı­ta­dan ósip, 9 paıyzdan 9,25 pa­ıyz­ǵa jetti. Degenmen, abyroı bol­­ǵanda, bankterdiń bıznesti qar­jy­landyrý kórsetkishi tó­mendeı qoımady.

 «Ulttyq bank quzyretin keńeıtý kerek»

Osy oraıda Halyqaralyq valıýta qory sarapshylarynyń maýsymdyq baıandamasynda jo­ǵa­ryda atalǵandaı Úkimet pen Ulttyq banktiń saıasaty qaı­shy kelmeýi úshin mynadaı usy­nys­tar aıtyldy.

Birinshiden, Ulttyq banktiń táýelsiz saıasat júrgizýine múm­kindik berý kerek. Sonyń ishin­de baǵanyń turaqtylyǵyn qam­ta­masyz etý úshin bas banktiń keı qyzmetteri men aktıvterin báse­kelestik ortaǵa bergen jón. Qazir Ulttyq bank ekinshi deń­­geıli bankter úshin saýyn sıyrǵa aınalyp otyr. Bul tý­ra­ly Májilis depýtattary da másele kóterip, bankterdiń eko­no­mıkany nesıelendirýdi azaı­týynyń bir sebebi retinde ekin­shi deńgeıli bankterdiń Ulttyq bank shottaryna aqsha salýyn aıtqan-dy. Iаǵnı, qarjy ıns­tıtýttary artyq aqshany bızneske berýdiń ornyna Ulttyq banktiń 9 paıyzdyq depozıtine salǵandy artyq sanap otyr.

Ekinshiden, Úkimet áleýmet­tik-ekonomıkalyq bastamalar qabyldaǵanda Ulttyq bank­­tiń pikirimen sanasýy kerek. Jo­ǵaryda atalǵandaı, Úki­met­tiń halyq tabysyn kóbeıt­keni Ult­tyq bank úshin prob­lemaǵa aı­nalmaýy jaǵyn oılas­tyrǵan jón. Ol úshin Ulttyq bank te, Úki­­­met te eldegi áleýmettik-eko­no­­­mıkalyq jaǵdaıdy baǵamdap, bir saıasatty ustanýy tıis.

Úshinshiden, Halyqaralyq valıýta qory sarapshylarynyń pikirinshe, kapıtal naryǵyn damytyp, dollarsyzdandyrý saıasatyn kúsheıtý qajet. Degenmen bul másele qazir qarjygerler arasynda ekiudaı pikir týdyrýda. Ulttyq bank úshin, árıne, ult­tyq valıýtaǵa sura­nystyń art­qany tıimdi. De­gen­men, is jú­zinde ekinshi deń­­geıli bank bas­shy­larynyń pikirin­she, dollar­syz­dandyrý­dyń ke­sirinen bıznesmender artyq aq­shalaryn elden syrtqa shyǵaryp jatyr.

Al Halyqaralyq valıýta qory sarapshylarynyń jeńildikpen nesıeleýdi birtindep azaıtý týraly usynysy kerisinshe kásipkerlerge jaqpaýy múmkin. Biraq uzaqmerzimdi bolashaqta bıýd­jet pen Ulttyq qor aqsha­syn bızneske úılestirip berýdiń bıznesti damytýǵa yqpaly shamaly ekeni onsyz da túsinikti.

 Jabylatyn bank qalmady

Halyqaralyq valıýta qory sarapshylarynyń málimetinshe, Úkimet pen Ulttyq banktiń bank sektoryna kómektesýi jaǵdaıdy jaqsartqanymen, shyǵyny tym kóp boldy. Bankterdiń portfeli qazir aıtarlyqtaı ońalǵanymen, qarjy uıymdary áli de bolsa bıznesti nesıelendirýge asy­ǵar emes. Ýaqyt ótken saıyn bız­­neske berilgen qaryzdan góri tutyný nesıesiniń ósip bara jatqany baıqalady. Ras, soń­ǵy birer toqsanda bızneske berilgen nesıe kólemi azdap óskenimen, aınalyp kelgen­de bul da memlekettiń bız­nesti qol­­daý úshin bólgen jeńil­detil­­gen kredıtteri. Iаǵnı, bankter áli de bızneske senbeıdi degen sóz. Halyqaralyq valıýta qory sarapshylary byl­tyr da memlekettiń bız­nes­ke j­eńil­de­tilgen nesıe berýin azaı­týǵa sha­qyrǵan. Sarap­shy­lar­dyń piki­rinshe, shaǵyn jáne or­ta bız­nesti damytý úshin sýbsıdııa bólýdiń bankterge tikeleı mem­lekettik qoldaý kórsetýden aı­tarlyqtaı aıyrmashylyǵy joq.

Bıyl bastalǵan bankterdiń aktıvterin baǵalaý (AQR) naý­qany keler jyldyń basynda aıaqtalyp, eldegi ekinshi deń­geıli bankterdiń naryqtaǵy orny qanshalyqty myǵym ekeni belgili bolady. Iаǵnı, aldyn ala boljam boıynsha, nesıe port­feli nashar bankterge qarsy Ult­tyq bank shara qoldanbaq. Tipti, lısenzııasyn qaıta alyp qoıýy yqtımal. Degenmen, otan­dyq keı sarapshylar endi esh­qandaı bank jabylmaıdy degen pikirde. Birigetin bankter biriktirildi, «artyq» bankter jabyldy. Qazirgi 28 banktiń keıbiri aıtarlyqtaı sapaly bolmasa da, onyń artynda turǵan aksıonerleri yqpaldy. Sol sebepti eger AQR nátıjesi boıynsha keı bankterdiń nesıe portfeliniń tym nashar ekeni anyqtalyp jatsa, Úkimet pen Ulttyq bank memleket qara­jaty esebinen taǵy qoldaý kór­setýi múmkin. Iаǵnı, bank sek­tory áli de saýyqtyrylýy yq­tı­mal. Al Halyqaralyq valıýta qory sarapshylary bolsa budan bylaı bank sektoryna memleket aqshasyn bólýdi toqtatý kerek deıdi.