«Egemende» eńbek etken jyldaryńyz nesimen este qaldy?

100 • 21 Qarasha, 2019

«Egemende» eńbek etken jyldaryńyz nesimen este qaldy?

Kez kelgen aıtýly data toıǵa ǵana emes, oıǵa jetelep, ótken kezeńniń «bárekeldisi» men «áttegen-aılaryn» saraptaýǵa myqty sebep ári múmkindik dep sanaımyn. Osy turǵydan alǵanda «Egemenniń» ǵasyrlyq tarıhynyń men úshin eki úlken taǵylymy bar.

Birinshiden, aǵymdaǵy bılik júıesi qandaı bolsa, resmı BAQ ta sondaı bolǵany – ashy shyndyq. Sondyqtan da ótken kezeńge syn kózimen qarap, gazettiń óz tusynda bolshevıktik-kommýnıstik júıeniń quramdas bóligi bolyp, ózine júktelgen rólin atqarǵanyn eskergenimiz jón.

Sonymen birge qatyp-semip qalǵan júıeniń tusynda joǵary jaqtyń tyıymy men saıası senzýrany shyǵarmashylyq ádis-tásildermen oraǵytyp ótip, gazet jáne onyń redaksııasy ulttyq mańyzǵa ıe ıgi isterdiń basy-qasynda bolǵanyn da aıtýǵa tıispiz.

Ásirese ol rýhanı ómirge kóp qatysty. Gazet óner men ádebıet, ǵylym men tehnıkanyń damýyna óz úlesin qosqany ras. Qanshama talanttarǵa, jańa esimderge jol ashyldy! О́z basym gazette Sherhan Murtaza sekildi uly redaktor tusynda jumys istegenimdi maqtanysh etemin. Ýnıversıtettiń sońǵy kýrsynda júrip, gazetke qyzmetke shaqyryldym. Keńes Odaǵy ydyramaı, Kompartııa ústemdik etip turǵan shaqtyń ózinde gazette ulttyq qundylyqtar men qoǵamdyq múdde ashyqtan-ashyq aıtyla bastady. Siresip qalǵan kommýnıstik úgit-nasıhattyń kóbesi sol tusta sógile bastalǵan-dy. Gazet quryltaıshysy – Kompartııanyń Ortalyq komıtetine jaqpaıtyn synı maqalalar sol kezde jarııalana bastady. Qylyshy men qalamynan qan tamǵan partııalyq bıýrokratııadan kóz asha almaı kelgen basylymda demokratııa nyshandary paıda bola bastady. Onyń bári gazettiń bedeli men taralymyn kúrt arttyrdy.

Ekinshi taǵylym gazettiń qazirgi qoǵamdaǵy ornyna qatysty. Iá, basylymda oń ózgeristerdiń nyshany bar, zamanaýı formalar men ádis-tásilder engizilip, gazet básekeli naryqtyq ortaǵa beıimdelýge bet burǵandaı. Biraq, menińshe, saıası erik-jigerdi qajet etetin asa mańyzdy bir qadamǵa barmaı, ol umtylys tolyqqandy jemisin bere almaıdy. Onyń mánisi mynada. Qoǵam qandaı bolsa, BAQ ta, sonyń ishinde, dástúrli túrde bıliktiń basty úni retinde qabyldanatyn gazet te sondaı bolýy shart. Iаǵnı, qoǵamda qandaı oı-pikir oryn alsa, ol mindetti túrde gazette óz kórinisin tabýy kerek. Naryqshalasaq, qoǵam tarapynan qandaı suranys bar, gazet tarapynan sondaı usynys bolýy qajet! Jabyq taqyryp ne tyıym salynǵan tulǵalar bolmaýy tıis. Áıtpese, oqyrman senimine ıe bolýy qıyn. Kez kelgen oqıǵa bir ǵana resmı pozısııa turǵysynan emes, balama, onyń ishinde táýelsiz sarapshylar pikiri turǵysynan taldansa, ondaı aqparatqa, ondaı basylymǵa oqyrmannyń kózqarasy da, iltıpaty da basqasha bolmaq. Menińshe, osy ózgeriske qoǵam da, jýrnalıstik qaýym da, oqyrman da daıyn. Endigi jerde bılik qoǵamdyq sanadaǵy osy metamorfozany eskerip, shynaıy sóz bostandyǵyna kepildik berýi tıis. Sol kezde «bılikshil» jáne «antıbılikshil» bop qaq bólingen qoǵam da barshaǵa ortaq memlekettik, ulttyq, órkenıettik qundylyqtar tóńireginde ashyq pikir alysyp, sol múddeler tóńireginde odan saıyn uıysa túser edi. Ǵasyrlyq tarıhy bar gazettiń bir mıssııasy osy dep sanaımyn.

Ámirjan QOSANOV,

saıasatker, 1989-1990 jj. «Sosıalıstik Qazaqstannyń» tilshisi