– Maǵan soǵyp ketińizshi, Qaı­reke. Qaısykúni kezekshi bolǵan edim, gazetten qate ketip qaldy ma dep júregim dúr­­sildeı jóneldi. Joq, redaktorym jaı­­dary, bııazy qalpymen áńgime sherte bastady.

– Álgi ázirde oblys ákimi Berdibek Saparbaevtyń qabyldaýynan kel­dim. Másele bylaı, qalam alyńyz, tyń­daı berińiz?!

Ákim:

– Aqyn Ábdilda Tájibaevtyń kózi kórýden, aıaǵy júrýden qalypty. Júdeý kórinedi. Halin bilýimiz ke­rek. Qandaı kómek kerek, nege zárý? Qazaqtyń Ábdil­dasy ǵoı ol. Syrdyń birtýar perzen­ti. Syrdy, dala akademıgi Ybyraı Ja­qaev­ty, Móráli Shámenovty tógilte jyrla­ǵany kimniń esinde joq. Nemis aqy­ny Geıne Reınesin jyrlasa, men Syrda týǵan Syrdarııany nege jyr­lamaımyn dep minbege talaı kóterilgeni bar. Bir jýrnalısti jiber­seńiz durys bolar edi. Buǵan kim­di qalaısyz, Jaqsylyq? – depti.

– Jýrnalıst Qaıyrbek Myrzah­metuly durys bolar...

– Durys, qosylamyn. Aqynmen áńgi­­me­­lessin. Sodan soń bolǵan jaıdy aı­ty­ńyz, – depti Berdibek.

Almatyǵa sýyt is-sapar bastaldy. Er­teńine dereý ushaqqa bılet alyp, jolǵa shyqtym. Oıym otyz bólek. Qaıdan izdeımin, aqyndy tabý qıyn bolmasa bolar edi dep tolǵanyp kelemin. Suraqty qalaı bastaımyn, aqynǵa ákimniń lebizin jetkizýge sheberlik kerek. Birden «nege zárýsiz?» desem aqynnyń ka­ha­ryna ushy­rap ketemin be degendeı oıdyń qursa­ýyna túskendeı kúı keship kelemin. Aqyn Muqaǵalı aıtqandaı, Ábdilda aqyn patsha Ivan Groznyı ǵoı, taıaq qaı jerge tıer dep oıǵa tústim.

Almatyda baıyrǵy baspager, jýrnalıst Serik Ábdiraıymuly degen azamat bar. Burynnan tanyspyz. Sol azamatty taýyp alaıyn degen sheshimge kel­dim. Qoıyn dápterimde keńse telefony bar bolatyn. Almatyda ushaqtan túse, tak­sıletip, qonaqúıge kelip, jaıly bólmege ornalastym. Sodan Serikke telefon soqtym. «Sanat» baspa úıinde eken. Ústinen tústim, aman-saýlyqtan soń sapar maqsatyn baıandadym.

– Aqyn Ábdildany úıinen tappaısyz. Ol kisi kópten saıajaıda, men bir-eki kezdesip, halin bilgenim bar. Qazir birge baramyz. Syrtqa shyǵyp turyńyz.

Baǵytymyz – aqyn saıajaıy. Seriktiń qyzmettik «Volgasymen» Almatyny qaq jaryp kelemiz. Saıajaı Almatynyń bir qıyrynda bolar dep oılaǵan­myn. Joq, Almatynyń qaq ortasynda bolyp shyqty. Saıajaı degen qala shetinde bolýshy edi, bul qalaı?

– Aqyn saıajaıy Taımanov kóshe­sin­de eken. Bul jer bir kezde jaǵalaı baý-baqshalyq bolǵan. Almaty mańaıy jaǵa­laı kolhoz edi. Qazir bir-bir mıkroaýdan, – dedi Serik. – Ýaqyt shirkin bárin ózger­tedi ǵoı, Qaıreke?!

– Keldik, mańaı jasyl jelekke oranyp tur. Esik aldynan bir áıel shyqty.

– Aqyn Ábdilda atanyń saıajaıy ma, qaraǵym?

– Iá, aǵa!

– Siz kim bolasyz?

– Men aqynnyń saıajaıyndaǵy kúzet­shimin, úı sypyrýshymyn.

– Aqyn úıde me?

– Úıde. Sizderdi kim keldi deıin.

– Qyzylordadan jýrna­lıst Qaıyrbek degen azamat deńiz. Qasynda baspager Serik Ábdiraıym­uly degen jýrnalıst bar deńiz.

Esik qaqtyq.

– Kirińder! – degen aqyn daýysy kún­deı kúrkirep estildi. Sálem berdik, ózi­mizdi tanystyrdyq. Aqyn menen góri Serik Ábdiraıymulymen shúıirkelesip otyrdy.

– Ýa, qaraǵym, aınalaıyn Se­rik eken­siń ǵoı. Dımashtyń – Qo­naev­tyń qasy­nan qalmaı júrgen azamatsyń. Áı, bárinen habarym bar. Adam túgili at úrker kezinde tý­ǵan inisindeı qasynda júrdiń, sesken­bediń. Dımashtyń talaı kitabyn qurastyrdyń. «D.Qonaev», «Elý jyl el aǵasy» atty kitaptary – na­ǵyz shejire ǵoı. Suhbattaryńdy súısine oqyǵanmyn, aınalaıyn Serik, qalamyń ushqyr. Atań qazir oqýdan, kóz kórýden, aıaq basýdan qaldy. Dalany serýendeý muń. Kóz­kórgenderden Ábdijámıl, Áljappar ǵana kelip tur. Ul-qyzdarym bir-bir shańyraq. Shúkir bárine. Al, myna qasyńdaǵyń kim?

– Ábeke, men Qyzylorda oblys­tyq «Lenın joly» gazetiniń qyzmet­ke­ri­min. Atym – Qaıyrbek, ákemniń aty Myrzahmet. Sizge oblys ákimi Sapar­baev halin bil dep arnaıy ji­berdi. Suhbat­tasýǵa keldim.

– Ýa, aınalaıyn Berdibekjan-­aı! Meniń jaıymdy bireý jetkizgen ǵoı. Salamat bolsyn. Aǵasy eshnársege zárý, muqtaj emes de. Baıaǵy kókirekti jaryp shyǵar óleń joq. Daýyl bar, ekpin joq, naızaǵaı bar, jarqyl joq, tolqyn bar, aǵysy joq darııa­daımyn...

Jazǵan kitaptaryma qalamaqy ke­lip jatyr. Zeınetaqym jeterlik. Men ózim qol joıýǵa joq adammyn. Aqy­nyn izdeıtin Berdibekteı azamattar kó­beı­geı, kóp jasasyn. Aǵasy Ábdil­da baıa­ǵydaı burqyratyp óleń jazýdan qal­ǵan, japyraǵy túsken butadaı de. Alla qýat berip jatsa, týǵan jerimdi – Syr­darııany, Qaraózekti bir sharlap qaıt­sam dep otyrmyn. Ulym Rústem kó­ligi­men serýendetem dep ýáde berip tur. Adam armanǵa toımaıdy ǵoı, qa­raǵym?! Ajal­ǵa sabyr berse týǵan jerge bir aýnap, qaıtsam ǵoı, shirkin-aı!

Aqyn biraz syr aǵytty. Berdi­bekke degen shynaıy yqylasyn tógiltti. Zaman­dastary jaıynda es­­telik aıtty. Anasy Aımankúl, sú­ıik­ti jary Sa­rany aýzynan tastamaı otyrdy. Sodan soń ǵasyr Gomeri – Jambyldyń qasynda kóp jyl júrge­nin, jyrlaryn kitap etip shyǵarǵanyn, buǵan Qal­qa­man, Taıyr, Ǵalı, aýdarmashy Pa­vel Kýznesovtiń, Qasym eńbe­gin tizbektedi. Bárin umytpaǵan aqyn­nyń qabileti tańyr­qatty.

– Jambyl dańqy qalaı shyqty, Ábeke? – dedi Serik.

– Bul uzaq áńgime. Suradyń ǵoı, aıtaıyn.

– Narkom Temirbek Júrgenov maǵan telefon soqty. Men ol kezde halyq-aǵartý komıssarıatynda qyzmet atqaratynmyn. Parıjden Mırzoıan telefon soqty, dedi Te­me­keń. О́z oıyn aldymen Oraz Isaev­qa aıtypty. Qazaq aqyn ha­lyq deısiz­der. Bul ras bolsa, al­daǵy Máskeýdegi dekadaǵa bir qart aqyn aparmaı bolmaıdy. Bizdiń mártebemizdi, qazaqty aqyn kóteredi. Súleıman Stalskıı sııaqty bir qart tabyńdar. Oraz muny maǵan tapsyryp edi. Men muny saǵan tap­syrǵaly otyrmyn. Kim laıyqty?

– Jambyldan qolaılysy joq!

– Dál taptyń, iske kiris, Ábdilda! – dedi Narkom.

Uzynaǵashta turatyn Jambyldy ta­ýyp alyp, Máskeýdegi dekadaǵa ázirledik. О́leń-jyrlarynyń tigisin jatqyzýǵa shyq­tyq. Buǵan bilek sybana eńbek etken Ǵalı, Qalqaman, Taıyr, sodan soń men boldym. Tógi­lip turǵan, tunyp turǵan jyr. Toq­sanǵa bet bursa da dombyra sher­tisi múldem bólek. Sodan soń arada birer aı ótti.

Máskeýdegi onkúndikke poıyz­ben bes kúndeı jol júrdik. «Prav­da» gazeti Jambyldyń sýre­ti­ men óleńderin ja­rııalady. Máskeý­lik­terdiń qolynda gazet. Tus-tustan «Jambyl, Jambyl»! – de­gen qoshe­metten qulaq tunady.

Dekada sońynda Stalınniń qa­byl­daýynda boldyq. Kósem Jam­bylǵa bas ızep, peıil baıqatqandaı boldy. Qabyl­daý bitti. Jambyl qa­byldaýdan shyǵar kezde:

– Stalın qonaqqa shaqyrady de­gen­deriń qaıda, úıine bir kún qonbaı ketemiz be? – dep qarap tur. Bárimiz dý kúldik. Sodan keıingi taǵy bir qyzyqty oqıǵany umytyp barady ekenmin, este­rińde bolsyn.

Bir ǵajaby, dekada kúnderinde Jam­byl bes ýaqyt namazyn qaza jibermedi. Kremldiń keń saraıynda jaınamazyn jazyp berip, namaz oqyp bolǵansha qasynda turǵanymyz bar. Bul da sol ýaqytta sál ersileý kóringen bolar, kó­semge bul habardy sýyt jetkizdi degendi de estip jattyq. Biraq kósem toqsanǵa kelgen adamǵa tımeńder, namazyn oqysa oqı bersin dep keri qaıtarypty degen ras-ótirigi aralas áńgime jel­deı eskenin qulaǵymyz estidi. Dekadada Jambyl mártebesi odan ári bıiktedi. «Lenın» ordenimen nagrattaldy. «Dekada» qalaı ótti degen saýalymyzǵa Patshalardyń 300 jyldyǵynan kem bolmady dep dombyrasyn shertýmen boldy.

Uly Jambyldyń Máskeýdegi dekada kezinde Kreml saraıynyń tórinde namaz oqyǵanyna aqyn-jazýshylardyń talaıy áńgime, estelik, jyr arnaǵany oıǵa orala beredi. Aqyn Tursynaı Orazbaeva­nyń «Dana Jambyl bir dara» atty óleń shýmaqtarynda sol bir sátti qaıtalap tur­ǵan sekildi kórindi. Zer salyp kórelik:

 Ne ǵajaptar bolmaǵan bul ómirde,

Jambyl namaz oqypty Kremlde.

Sol kezdiń tártibinen taısalmaǵan,

Batyrdyń oty bar ma júreginde?!

Jetkizip jyr-sálemin, toıǵa nazyn,

Tógiltip dombyrasy maıda sazyn.

Atqaryp óz kezegin bolǵan Jákeń,

Jaıypty bir buryshqa jaınamazyn.

Úırengen quraq ushyp susty ómirge,

Basshyǵa san búgilgen qysqa kúnde.

Kómekshi qyzmetkeri esi shyǵyp,

Bul jaıdy jetkizedi Stalınge.

Jymıyp mıyǵynan kúlip murtty,

– Jaıyna qaldyr, – dedi úrikpe sen,

Namazyn oqyp bolsa, jaılap surap,

Ne qajet ekendigin bilip kel, sen...

Tımeńder, qurmetteńder, aıalańdar,

Bul qartty teńemeńder jaı adamǵa.

Kórmegen raqatyn kórsin endi,

Toqsannan júzge jasy taıanǵanda.

О́miri – tunǵan tarıh,

О́neri – jyr,

Jyrymen kóńilderge sebedi nur.

Daryny, danalyǵy darııadaı,

Jıyrmasynshy ǵasyrdyń

Gomeri bul!

Aqyn Ábdilda Tájibaevpen kezdesý, sol bir issapar esten ketpeıdi. Bul jaıynda kezinde oblys ákimine qaz qalpyn­da baıandaǵanymyz bar. Ákim sonan soń óziniń meıirim shýaǵy men shapaǵatyn kórsetkeni óz aldyna bólek áńgime.

Qaıyrbek MYRZAHMETULY,

Qazaqstannyń Qurmetti jýrnalısi