Sonyń biri ózim­min. О́mirdiń ózindeı tabıǵı áń­gi­me, hıkaıattary júrekke jyly tıip, dál sol jyldary ol maǵan qazaqtyń Gaıdary bop kóri­netin. Bul oıym meni aldaǵan joq, jasóspirimderge arnap jaz­ǵan «Kún uıasy», «Alǵashqy sabaq», «Saıaq», «Bógen aýyl balalary» kitaptary dereý taralyp ketti. Aýyldyń qara do­malaq balalarynyń minez-qulqy, áreketi, qııalǵa tunǵan órshil maqsaty sol kezeńdegi jas urpaqtyń tulǵasyn qalyp­tastyrýǵa tikeleı áser etkeni ras edi. Jaqaýdyń bul oraıdaǵy izdenisi esh tolastaǵan emes. Bal­ǵyn keıipkerleri zaman tala­byna saı ósip-ónip, nebir qy­zyqty qylyqtary kúni búginge deıin shynaıylyqpen sýrettele jalǵasýda. Sonyń shaǵyn aıǵaǵy – avtordyń «Tátáı bala jáne onyń dostary» atty qııal-baıany. Teh­no­logııanyń tym sharyqtap ketken búgingi jaǵdaıynda búl­dirshin sana-seziminiń qalaı da­myp, qaı baǵytta órbıtini ja­zýshy Jaqaý Dáýrenbekovti qat­ty alańdatatynyn ańǵaramyz bul shyǵarmasynan. Dál qazirgi ýaqytta Tátáı balanyń beınesi jas oqyrmanǵa asa qajetti dep sa­naımyn. Qazaqtyń ul, qyzyn qat­qyldyqqa, jasandylyqqa qu­­­rylǵan sheteldik shytyrman shyrǵalańynan qutqarý qan­shalyqty qıyn desek te oǵan tótep berýdiń bir amaly Jaqaýdyń Tátáı balasyn neǵurlym keńirek nasıhattap, búgingi ortaǵa ‘jan-jaqty tanystyrý bolsa kerek. Baldyrǵandarymyzdyń ult­tyq sıpatyn saqtap, oı óri­si­niń sharyqtaýyna búkil álem jurt­shylyǵy qulap-súrine jaq­­sy kóretin Garrı Potter emes, B.Soqpaqbaevtyń Qojasy, J.Dáýrenbekovtiń Tátáı balasy áser etýin armandaıtynym da son­dyqtan. Bala janyn túsinip, tereńine boılaı bilýi Jaqaýdyń kóp qyrly talantynyń bir ǵana kórinisi. Shyǵarmashylyq betasharyn osy taqyryptan bastaǵan jazýshynyń balalar álemine áli de adaldyq tanytyp kele jat­qany qazaq ádebıetiniń ortaq ıgiligi.

Jaqaýdyń pýblısıstıkasy jastar gazetinde kún saıyn­ jańalyqtaı jarııalanyp jar­qyrap kórindi. Osy rette qaı taqyrypqa qalamyn salsa da sony soqpaqpen júrýge, forma­lyq izdeniske barýǵa, ózindik stıldi saqtaýǵa, oqshaý oımen túıindeýge, janrǵa tán erek­shelikke kórkemdik nár berýge, tosyn túıindeýlerge barýǵa, de­rek­terdi ózindik sóz sarabymen sóı­letýge, utymdy sózben ushqyr jazýǵa umtylysy, jazýdaǵy jul­qynysy árbir ocherkinde, pýb­lısıstıkalyq dúnıelerinde aıqyn kórindi. Oqyrmanǵa oı tastap qana qoımaı, nazaryn aýdartty. Jýrnalıstıkadaǵy ta­nymal dara esimge aınaldy. Oǵan sol jyldarda óte sırek beriletin Jýrnalıster Oda­ǵynyń syılyqtaryn alýy, «Shuǵylaly shaq», «Aýylym – altyn besigim» pýblısıstıkalyq kitaptary kýá. Onyń osy izde­nimpazdyǵyn «Sóz kıesi» kita­byn­daǵy pýblısıstıkanyń túr­lerimen baıyta jazǵan (Oıtol­ǵaq, qaz-qalpynda, syr-suhbat, álipteme, baıymdama, jórgemsóz, marqaıys, serkesóz, muńaıys, sıpattama, lebiz, dáýir daýasy, oraıy kelgen áńgime, ǵumyrnama, dabyldy oılar, áýeze, ocherk, biraýyz sóz, oıórim) dúnıeleri daralaı túsedi, ondaǵy til, stıl, forma degenniń ne ekenin jas jýrnalıster úlgi alarlyqtaı qa­lypta qazdaı tizilýinen qala­mynyń alymy men qarymy jar­qyl salyp jatqandaı. Bul maqtaý sóz emes, bardyń mánin ashyp naqtaý sóz, nyqtaý oı...

Jaqaýdyń jazý mektebi­niń  sheberligin seziný, pýblısıs­tı­ka­lyq potensıalyn paıymdaý – oqyǵan jannyń óresine ózi-aq oı salady, belgili bir baıypqa uıy­tady, úlgi-ýájge ılandyrady.

Taǵdyr bárimizdi «Lenınshil jas» gazetine toptastyrdy. Alǵashqy kúnnen-aq jınaqy, kez kelgen tapsyrmaǵa jaýap­ker­shilikpen qaraıtyn erek­sheligimen bas redaktor Seı­dahmet Berdiqulovtyń senimine kirip úlgerdi. Merekelik gazet­ nómirleriniń basy-qasynda Ja­qaý júretin. Ásirese maket syzýdy, materıaldardy ornalas­tyryp, tıimdi usynýda al­dy­na jan salmaıtyn. Buǵan qosa burqyratyp ocherk, áńgime, pro­blemalyq maqalalar jazady. Sonyń bárine qalaı úlgeredi eken dep tańǵalatynmyn. Endi oılasam, qudaı bergen talantyna óz-ózi­ne talap qoıǵyshtyǵy, tártipke temir­deı beriktigi, ádildikten taı­maıtyn týrashyldyǵy aınymas serik bolǵandaı eken.  

Nesin jasyraıyn, kóńil-kúı­diń san qubylar jaǵdaıynda jú­retin men úshin Jaqaýdyń nen­deı máselede de aıtqanynan qaıt­paıtyny, eshqashan joldan taımaıtyny, óz ıdeıasyn júzege asyrýda eshkimnen taısalmaıtyny pálendeı unamaıtyn. Qaı-qaısymyzǵa da tapsyrylǵan sharýanyń qalaıda oryndalýyn qadaǵalap, qyltyń-syltyńy­myzdy áste kótermeıtin. Kún saıyn shyǵatyn gazettiń talabyn Jaqaýdaı túsinbeıtinim ras edi.

Ol úshin gazettiń usaq-túıek sha­rýa­syna deıin mańyz­dy bo­latyn. Azdy-kópti jaz­ǵan dúnıe­lerimniń býyna mar­qaıyp, keıde artyqtaý ketken sátter de ótti. Al Jaqaýdyń toqmeıil­sige­nin kórgen emespin. Erteli-kesh maket syzý, baspahanaǵa júgirý, oqyrmany asyǵa kútetin shyǵar­malaryn da jarııalap, qaınaǵan jumystyń ortasynda júrgeni.

Jaqaý – naqtyly is-árekettiń adamy. Syrttaı qataldaý kórin­geni­men júregi jumsaq, nıeti ta­za, qaıyrymdy.

Qalamdastarynyń ne jazyp, ne qoıǵanynan udaıy habardar, ásirese buıyǵylaý tirlik keship, kitap­taryn jaryqqa shyǵara almaı qınalǵan áriptesterine kómek­tesýge árdaıym daıyn. Za­man­dastarymnyń arasynan Jaqaý Dáýrenbekovti aıryqsha ataýym­nyń sebebi kóp. Eń aldymen onyń adaldyǵy, ádildigi, qaı ortada júrse de júıeli tártip ornatyp, tóńirektegilerdi jumysqa uıymdastyra bilýi qaıran qal­dyrady. Bul kóbimizdiń qoly­myzdan kelmeıdi. Ekinshiden, jeke basyma Jaqaýdyń jasa­ǵan  jaqsylyǵyn aıtpaýǵa dá­tim shydatpaıdy. Qınalyp, qy­­syl­­ǵanda aqyl-keńesimen, usy­nys, tilegimen demeıtinin bylaı qoıǵanda, kitaptarymnyń to­lyq­qandy tuńǵysh ret jaryq kórýine tikeleı yqpal etti. О́zi bas­qaryp otyrǵan «Ana tili» bas­pasy ar­qyly el, jurtqa tanyldym, uzaq jyldar esh jerde shyǵara al­maǵan «Jantásilim» atty romanymdy eki tom etip, qalyń jurt­shy­lyqqa usyndy. «Adam-qupııa» ki­ta­bymdy qalaı bezendirip shy­­­­ǵardy deseńizshi! Muny qa­laı umytaıyn. Men sııaqty on­daǵan, júzdegen avtor Jaqaýǵa qa­ryzdar bolsa kerek.

Jaqaýdyń qyzmetine, jumys isteý tásiline qyzyǵa qaraımyn. Bos sózge, jadaǵaı maqtaý, kól­gir­sýge onyń tıtteı ýaqyty joq. Qaramaǵyndaǵylarmen, avtor­larmen qarym-qatynasynan erik­siz úlgi, ónege alasyń. Ishki mazasyzdyǵy, tııanaqtylyǵy by­laıǵylardyń arqany keńge salǵan beıqamdyǵyn, dereý ysyryp tastap, birden máseleniń be, sharýanyń ba, túıinin sheshý­ge yqpal etedi. Sondyqtan Jaqaý­men jumys jasaý úlken ǵanıbet.

Bir joly sáti túsip, hal­qy­myzdyń belgili aqyny Má­rııam Hakimjanovanyń úsh tomdyq shyǵarmalar jınaǵy Ja­qaý basqaryp otyrǵan baspadan jaryq kórýge tıis boldy. Qu­ras­tyrýǵa ózim nıet etken kitap­tardyń qalaı tez shyqqanyn baıqamaı da qaldym. Qyrýar ju­mystyń bas-aıaǵynyń jymdasyp, eki tomnyń jyp-jınaqy qolǵa tıgeni aldymen Jaqaýdyń erek eńbegi. Júzdegen, myńdaǵan jazba qaǵazdar muraǵatta saqtalyp, shań basqan qoljazba arasynan buryn jarııalanbaǵan dúnıe­lerin izdeımin dep, ýaqytty áb­den ozdyrǵanymda, Jaqaýdyń ymyrasyz qatań syn, eskertpe jasaǵany dereý esimdi jıǵyzdy. Sonshalyqty syrlasyp, rýhanı jaqyn aralasqanymyzben naq­tyly iske baılanysty ol esh­qashan aıtqanynan qaıtpaıdy. Qar­sylasýǵa tıtteı murshańdy kel­tirmeıdi, óıtkeni qoıyp otyr­ǵan talaby oryndy.

Jaýapkershilik júgin dál Jaqaý­daı kóteretin jan sirá de sırek shyǵar. Qoǵamnyń, el­diń, úkimettiń be, oqyrmannyń, otba­synyń ba, áıteýir kim-kim­niń de aldyndaǵy paryzyn, qa­ryzyn azamattyqpen atqaryp kele jatqany aqıqat. Jaqaý júr­gen jerde qashan da tap-ta­za, kıiminiń, tipti taqqan gal­stýgy­nyń túr-túsine deıin jo­­ǵary talǵamnan habar berip, tó­ńi­regindegilerdi de soǵan baý­lyǵandaı áser etedi. Onyń qa­syndaǵylar qalaı bolsa solaı, al­qam-salqam, beı-bereket, tirlik keshe almasa kerek. Úlkendi de, kishini de baǵalaı oty­ryp, tul­ǵa retinde ózi túıe bil­gen qaǵı­daǵa baǵyndyra biletini kez kel­­genniń óresi je­te bermeıtin qasıet. Jeke ba­synyń qadirine, qabiletine, kú­shine senetinderdiń ǵana qoly jeter jaıt qoı bul.

Bizdiń tolqyn ókilderine tán ortaq erekshelik eńbekqorlyq, jal­­taqtamaý, eshqashan eshkimniń ala jibin attamaý, qııanat jasa­maý, alaıda talantyna saı ataq, dańq ıemdengenderi saý­saq­pen sanarlyqtaı ǵana. Jalǵan daqpyrt, dań­ǵaza qýǵan bir de biri joq, bári de úzdiksiz iz­denis ústinde. Qa­lamdarynyń qýa­tymen qara­paıym ǵumyr keship, ultymyzdyń zııaly qaýymyn quraǵan iri tul­ǵalar arasynda Jaqaý Dáýren­bekov te bar.

Jýrnalıst, jazýshy retin­de Jaqaýdyń ózine ǵana tán qol­tańbasy bolsa, baspager, basshy retinde Jaqaý qalyptastyrǵan dara mektep bar. Shúkir, sol sı­rek mekteptiń ıgiligin kórip jat­qandar ýaqyt ótken saıyn kóbeıýde. Mine, otyz jyldyq táýel­sizdigimizde otyz jyl boıy rý­hanı qazynamyzdy nasıhattap kele jatqan, atap ótkeli otyrǵan otyz jyldyǵymyzben qurdas «Ana tili» baspasynyń avtorlary qazir tutastaı bir zııaly qaýymdy quraıdy. Qazaq tiliniń ýyzyna qandyryp, ádebıet, óner tylsymyna boılatqan, týǵan tarıh, mádenıetimizge úńiltip, ádet-ǵuryp, salt-dástúr, yrym-joralǵylarymyzdyń logıkalyq jemisin tabýǵa baǵyshtalǵan dú­nıelerdi Jaqaý alǵash shyǵara bastady. Qalamgerlik qýatyna qaı­ratkerlik batyldyǵy qosy­lyp, oqyrmannyń oı-órisin keńeıtýge kól-kósir yqpal etýde.

Ol ýaqyt talabyn da sergek­tikpen qabyldaýǵa beıim. Qoǵam men adam suranysyn sondyqtan da esh qınalmaı aıyryp, anyqtaı alady. Bul Jaqaýdyń baspagerlik tulǵasyn odan ármen bıiktete túskendeı. Halyqqa ne qajet, rýhanı muqtajynyń qandaı ekenin ol jaqsy biledi. Avtorlar aıasyn keńeıtip, taqyryp tańdaýdaǵy talǵampazdyǵy da el ıgiligine aı­nalyp jatady.

О́z ultyna adal eńbek etip júr­gen Jaqaýdyń shyǵarma­shy­lyq kókjıegi arnaıy tal­dap-zertteýdi qajet etedi. Jan dúnıesiniń ishki beımaza, ty­nymsyzdyǵy jazýshylyq kel­betin aıqyndap, sony jańalyq, oqys tujyrymdarǵa jeteleýde. Sońǵy kezde basylym betterinde úzik-úzik jarııalanǵan kórkem oı-sýret­teri, kózqaras-paıymdary múl­dem ózgeshe, keń tynystyń ná­tıjesi ispettes. Bul Jaqaýdyń udaıy izdenis ústinde ekenin dálel­deıdi. Qysqa da nusqa sóz mar­jandarynyń bereri mol, fılosofııalyq astary qalyń, tárbıelik máni tereń, tájirıbelik taǵylymy kól-kósir.

Munshalyq telegeı-teńiz oı tasqy­nynyń qoparyla aqtary­lýyna ne sebep bolǵanyn túsin­dirý, árıne múmkin emes. Jazýshy Jaqaýdyń jan qoınaýynda ja­sy­­rynǵan janartaýdyń ala­pat kúshin endi-endi ǵana bolja­ǵan­daımyz. Talant bolmysynyń jar­­qyraı kórinýi, mine osyndaıdan bastalady.

Biz bir-birimizdiń tabysymyz­ǵa udaıy qýanyp, ashyq pikir­lesýdi ejelden daǵdyǵa aınal­dyr­ǵanbyz. Gazet, jýrnaldar­da aragidik jarııalanar maqala­larymyzǵa deıin taldap otyramyz. Sońǵy jyldary san alýan ózekti mańyzdy máselelerge qa­tysty batyl da oqys oılarymen Ja­qaý baspasózde jıi kórinýde. Bul da onyń belsendiliginiń, aza­mattyq pozısııasyn ashyq bil­dire alatynyn ańǵartady. Kóz al­dyńda ótip jatqan jaǵymdy, jaǵymsyz ózgeristerge qaıratker retinde ol beıjaı qarap otyra almaıdy. Men úshin Jaqaýdyń osy qalamgerlik qasıeti asa qym­bat. О́zim kúmándanar qaısy­bir jaıttarǵa katysty syr bó­lis­kenimde, onyń kesip aıtar pikir­leri sheshýshi mán atqaratyny ras. Jaz­ǵan-syzǵanym týraly­ jyly sózderi árdaıym me­reıim­­di ósirip, qanattandyryp jibe­retinin de aıtsam deımin. Ja­zý ádisimizdiń dúnıetanýdaǵy kóz­qara­symyzdyń, hal-jaǵdaıy­myzdyń múldem uqsamaıtynyna qaramastan, qashan da bir baǵyt, bir endikte qatar kele jatqany árip­testermiz. Aǵartýshylyq qyz­­metimen qubylys jasa­ǵan belgili qalamger Qurman­ǵa­zy Qaramanuly bastap, jan-jaq­­ty jańalyǵymen oqyrma­nyn tańǵaldyrar Janat Elshi­bekov qostaǵan toptyń ishin­de Jaqaýdyń da juldyzy jarqy­raı janýda. О́zine ǵana tán qol­tańbasy, minezi, ózi ǵana tańdap baǵyndyrǵan keńistigi bar.

Taptaýryn joldy shıyrlaı bergennen saqtasyn bizdi. Ja­qaý muny asqan náziktikpen tú­sinedi. Qaı taqyrypqa qalam ter­­bep, qandaı isti bastasa da shy­­naıylyǵymen, sheberligimen ál­deqashan ózin moıyndatyp úl­gergen Jaqaý Dáýrenbekov qala­mynyń qalyby bar, qary­mynyń óz keńistigi bar, óz oıy bar óreli sóz ıesi.

Peshenesine jazýmen tirlik keshý jazǵan qalamgerdiń jan muraty da osy – sarabdal sóz ıesi bola bilý.

Osy essemdi aıaqtap redaksııa­ǵa usynar sát týǵanda Jaqaýdyń ózinen habar keldi.

– Maǵıra! Qýanyshty habar, Prezıdentimiz Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtan quttyqtaý hat alyp, tóbem kókke jetip otyr. Myń alǵys Prezıdentimizge!

Prezıdent óz hatynda­ ha­lyqtyń Jaqaýdy qazaq jýr­nalıstıkasynyń kórnekti ókil­­­deriniń biri, jazýshy, son­daı-aq qoǵam damýyna belsene ara­lasyp kele jatqan isker aza­mat retinde biletinin atap ótken. Zamandasymyzdyń tal­ǵamy joǵary oqyrmandarǵa ta­ǵylymdy dúnıeler usyný ar­qyly rýhanı salanyń keń qanat jaıýyna qosqan úlesi men «Ana tili» baspasyna shırek ǵasyr boıy basshylyq jasaǵanda polıgrafııa isiniń órkendeýine zor eńbek sińirgenin aıtyp, al­daǵy ýaqyttaǵy bastamalaryna sát­tilik tilepti.

 Men de tolqyp kettim.

Bul ádiletti aıqyn maqsat tutqan, halyq únin tyńdaı biler Prezıdentimizdiń úlgi bolarlyq izgi ulyq qasıeti dep bilemin!

Bárekeldi!

Qýanysh kóp bolsyn!

Maǵıra Qojahmetova,

jazýshy, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri