Keńestik dáýirde gýmanıtarlyq ǵylymdardyń ımperııanyń otarlyq saıasaty men kommýnıstik-ateıstik ıdeologııasyna únemi beıimdelip otyrýyna týra keldi. Beıimdeldi degenshe shyndyq burmalanyp, aqıqat aıtylmaı, ǵylym jalǵandandy deı berińiz. Biraq ondaı ǵylym da, ony jasap, qyzyǵyn halqy emes ózi kórgen beıimdelgish ǵalymdar da bıleýshi partııanyń kezeńdik kósemderimen birge ýaqyt shańyna kómilip qalǵanyn kórip otyrmyz.

Al uly Abaıdyń saıasat tyıym salǵan «kórinetin hám kórinbeıtin» tereńine boılap, sol tereńdi qorǵaý jolynda jeke basynyń múddesi muqalsa da, uly shyndyqqa jasýdaı jasandylyq jýytpaǵan Mekemtas Myrzahmetulynyń eńbekteri qazir qaıta-qaıta jaryq kórip, úlken bir arnaly ózenge aınaldy.
Sonda bul qandaı eńbekter? Abaıtanýǵa, jalpy qazaq fılologııa ǵylymyna, qoǵamtanýǵa qosqan úlesi qanshalyqty? Endi shamamyz jetkenshe sony taratyp kóreıik. Reti kelgen jerde ǵalymnyń otarlyq saıasatqa beıimdelmeı qoıǵan «qısyq minezderi» týraly da aıtarmyz.
1961 jyly Abaı atyndaǵy QazPI-diń aspırantýrasyna qabyldanǵan 31 jasar jigitke akademık Qajym Jumalıev Abaı muralarynyń zerttelý jaıyn kandıdattyq taqyryp etip bekitedi. Buǵan deıin pedınstıtýttarda dáris oqyp, maqalalar da jazyp kórinip júrgen Mekeń áýelgide eshteńe bermeı biraz júrip alypty. Sóıtip bir kúni ol jetekshisiniń aldyna Abaı shyǵarmalarynyń jáne aqyn týraly jaryq kórgen barlyq eńbekterdiń hronologııalyq bıblıografııalyq kórsetkishin bir-aq qoıady. Qajekeń buǵan qatty qýanǵan. О́ıtkeni bul aspıranttyń tikeleı mindetine jatpasa da ǵylym úshin asa kerekti jáne saýaby mol jumys edi. Keıin ǵalym bul jumysyn odan ári jetildirip, taqyryptyq kórsetkish jasap shyǵady.
Kóptomdyqtyń 5-tomyna toptastyrǵan qazaq jáne orys tilderindegi bul eńbekteri arqyly ǵalym áý basta-aq qandaı isti qolǵa alsa da irgetasyn nyq qalap, tııanaqty bastaıtynyn kórsetken-di. Sóıtip ol ózinen keıingilerdiń abaıtanýǵa kiretin jolyn jeńildetip berdi. Bul kez kelgen ǵalymnyń minezi kótere bermeıtin qasıet.
Ol osylaı abaıtanýǵa qatysty derek-materıaldardy túgendep baryp kirisken-di óziniń negizgi jumysyna.
Bul materıaldardyń ishinde ne joq deısiń? Abaıdy Tobyqtynyń aqyny retinde ǵana kórgen tar sheńberdegi tanymnan bastap, «qazaqtyń bas aqyny» dep baǵalaǵan (Á.Bókeıhanov) eńbekter de boldy olardyń arasynda. Olardan bólek Zeınelǵabıden ıbn Ámire, Kákitaı Ysqaquly, Samat Ábishuly, Sultanmahmut Toraıǵyruly sekildi qazaqtyń tóńkeriske deıin qalyptasqan zııalylarynyń Abaı murasyn taratýǵa sińirgen eńbekterin de atap ótip, bergen baǵasyn monshaq tizgendeı túzip shyqty. Al keńester bıligi ornaǵannan keıin aqyn muralaryn turpaıy sosıologııalyq, komporatıvıstik, formalıstik tanymdar turǵysynda taldaǵan soraqy syndardy da kóp ushyratty. Degenmen shyn asyldy ózi asyl ǵana tanıdy eken. Sonshama soraqy pikirlerdiń ishinen sabannyń arasynda jyltyraǵan ınedeı bolyp M.Áýezov pen Q.Jubanovtyń sopylyq saryn jaıly pikirleri ottaı basyldy kózine. Biraq bir qıyny mynaý edi. Álgi «Sheshender, qara taqtaǵa jazylyp qalmańdar!» dep urda-jyq pikirlerdi urandatqandar da qazaqtyń asyly atanyp júrgender edi. Olardyń tegeýrinin stýdent kezinde-aq Qaıym Muhamedhanov kandıdattyq dıssertasııa qorǵaǵanyna qatysyp sezingen Mekemtas. Aqyry Qaıym sol dıssertasııasy úshin 25 jylǵa sottalyp ketken-di. Sol «asyldardyń» birazynyń ózi, endi birsypyrasynyń áli de kózi júrgen. Sondyqtan ǵalymdar ǵylymı eńbekterin solardyń qas-qabaǵyna qarap «qoı da aman, qasqyr da toq» etip jazatyn.
Biraq Mekemtas olaı etkisi kelmedi. Eshkimge týra tartpaı, eshteńeni burmalamaı aǵyn aq, qarasyn qara etip kórsetýdi jón kórdi. Bul oıyna jetekshisi Qajym Jumalıev te qarsy bolǵan joq. Sóıtip M.Myrzahmetulynyń «Abaı ádebı murasynyń zerttelý jaıy» týraly dıssertasııasy da qatty pikirtalas týdyryp, jetekshisiniń úlken bedeliniń arqasynda áýpirimmen qorǵaldy (1965 j. 12 aqpan).
Sodan beri qansha jyldar ótse de bul jumysyn ǵalymnyń ózi jáne shákirtteri úzbeı tolyqtyryp, jetildirip keledi. Sonyń nátıjesinde sala eki arnaǵa tústi. Birinshisi – «Abaıtaný» tarıhy da, ekinshisi – «Abaı murasynyń zerttelý kezeńderi». Sońǵysyn ǵalym Áýezovke deıingi jáne Áýezov kezeńi, sondaı-aq Áýezovten keıingi dep úshke bóledi. Biz jalpy baǵdar bergen bul eńbekterdiń bári birinshi tomda jınaqtalǵan.
Abaıtanýdy jáne Abaı muralarynyń zertteýin júıelep alǵannan keıin ǵalymǵa uly aqynnyń ıslam shyǵysymen baılanysyn tikeleı zertteýine jol ashylǵandaı boldy. Jalpy, bul arman oǵan stýdent kezinde Abaıdyń aınalasy týraly Qaıym Muhamedhanov dıssertasııa qorǵaǵanda-aq uıalaǵan edi. Biraq marqum Muqań kózi tirisinde «jolyń bolmaıdy» dep maquldaı qoımady. Al jetekshisi Qajym Jumalıev bolsa, aldymen ózińe deıingilerdiń ne tyndyrǵanyn zerttep alsańshy dep taǵy basqa arnaǵa buryp jiberdi. Ol kezde Mekemtas bul taqyryptyń asa qaýipti ekenin, ony qozǵaǵan Muhtar Áýezovtiń ózi Máskeýdi saǵalap ketkenin, al Áýelbek Qońyratbaevtyń Qyzylordaǵa jylystaǵanyn bilgen joq-ty. Munyń bári 1949 jyly qabyldanǵan SOKP OK-niń kosmopolıtızm týraly qaýlysynyń lańy bolatyn. Ol qaýlyǵa salsań keńestik (is júzinde orystyq) mádenıetten aýytqyǵannyń bári kosmopolıt, ıaǵnı shyǵystyń nemese batystyń býrjýazııalyq mádenıetine tabynýshy, nasıhattaýshy bolyp shyǵa keledi. Atalmysh qujattyń ýyty áli de qaıta qoımasa da Áýezov mýzeı-úıine ǵylymı qyzmetker bolyp ornalasqan Mekemtas bul taqyrypqa táýekel etýge bekinedi. О́ıtkeni oǵan Abaıdyń shyǵysyna Áýezov arqyly ený múmkindigi týdy. Mine, onyń kabınetiniń qasyndaǵy bólmede uly jazýshynyń 600 papka arhıvi jatyr. Qaýlyǵa, árkimniń qabaǵyna qarap jaltaqtasań aldyrmaıdy ondaǵy altynǵa aıyrbastaı almas oılar. Al kirip, uly jazýshynyń Abaıdyń shyǵysy týraly qaǵazǵa túsirgenderiniń izine tússe, «táýekel túbi – jelqaıyq» óte shyǵar ózine deıingilerdi qaıyrlatqan qıyn ótkelden.
Arhıv aqtarý ústinde ol Muhańnyń da san túrli saıasatqa saılap aıtqan, jazǵan nemese emeýrin ǵana tanytyp qoıa salǵan tustary bar ekenin baıqady. Baıqady da bul kezde neni oqysa da jazylǵan dáýiriniń ıdeologııasy men saıasatyn zerttep baryp baǵalaýdy úırengen Mekemtas mátinniń astarly oıyn aınytpaı ańǵarýǵa tyrysty. Sodan da zertteýshiniń qalamynan arada saıasaty san qubylǵan qanshama jyldar ótse de ýaqyt synyna tótep berip, qazaq jáne orys tilderinde qaıta-qaıta jaryq kórgen «Muhtar Áýezov jáne abaıtaný problemalary» atty irgeli eńbegi týdy (2,3,4,6 tomdar).
Bul monografııanyń qazaq fılologııa ǵylymyna salǵan oljasy mol boldy. Eń aldymen ol jazýshy Áýezovti ǵalym retinde ashty. Ǵalym bolǵanda Abaı ómirbaıanyn jasaýshy, murasyn jınaýshy, óleńderiniń tekstologi ekenin dáleldedi. Sonymen birge Áýezovtiń pikirin aldyǵa sala otyryp Abaı aqyndyǵynyń úsh qaınar kózi (ult mádenıeti, ıslam shyǵysy, batys órkenıeti) ishinde osy ýaqytqa deıin tyıym salynyp kelgen ıslam shyǵysynyń aqynǵa áserin bultartpas dáleldermen batyl ashty bul eńbekte. Oǵan uly jazýshynyń Abaı Shyǵysqa arqasyn nyq tirep baryp betin batysqa burǵan degen pikiri tirek boldy.
Biraq Abaı orys jáne orys ákelgen batys mádenıetiniń jemisi dep shegelenip qalǵan shetin uǵymdy Hrýshevtiń «jylymyǵy» men Brejnevtiń Qazaqstanǵa búırek burýy da buza alǵan joq edi ol kezde. Doktorlyq dıssertasııa úshin jazylǵan bul eńbek aldymen kafedrada, ıaǵnı kishi ǵylymı keńeste talqylandy. Ondaǵylar ıslam shyǵysyna qatysty taraýlary dıssertasııanyń eń osal jeri, avtory dinge, fılosofııaǵa beker kirgen degen pikirler aıtyp, eńbektiń bul taraýlaryn alyp tastaýyn talap etti. Biraq Mekemtas Abaıdyń ulylyǵyn ashatyn taraýlardan bas tartqansha ǵylym doktory bolmaı-aq qoıaıyn, dep ol usynysty qabyldamady.
Sóıtip bul qorǵaý otarlyq júıe tárbıelegen keńestik qazaq fılologııasynyń ǵalymdary bul kezde Abaıdy túsine alatyn deńgeıde emes ekendigin kórsetti. Osy eńbegin jazýǵa shaǵataı, bizden góri dinge jaqyn qazirgi ózbek, túrik, ázerbaıjan, tatar tilderin, sondaı-aq arab grafıkasyn úırenip, Quran Kárim men onyń tápsirlerin áldeneshe ret oqyǵan Mekemtas Abaı iliminiń aqyldan góri júrekke basymdyq beretin meshaıýın mektebinen taraǵanyn indetip, onyń shyǵystyń basqa oıshyldarymen de úndestigin kóre alǵan kezi bolatyn.
Sondyqtan ǵalym Abaı eńbekterinde kezdesetin ǵulamalar men ǵylymı jáne dinı termınderge túsinik jazyp, aldymen osy múıizi qaraǵaıdaı ǵalymdardyń ózin Abaıǵa daıyndap alý qajettigin túsindi. Áıtpese, haýas jáýanmártlik, ımanıgúl, mýtakalımın, mantıkın tárizdi Abaı ilimine aparar aǵymdardyń ózinen habarsyz qudaısyz qoǵamnyń jemisi edi olar. «Abaı jáne shyǵys» (4 t), «Abaı jáne sopylyq ilim» (4 t), «Júregimniń túbine tereń boıla...» (8 t), «Abaı luǵaty» (10 t) tárizdi eńbekter sodan keıin paıda boldy.
Bul eńbekter jalǵyz ádebıetshilerdi ǵana emes, gýmanıtarlyq ǵylymdardyń kóptegen salanyń jastaryn qyzyqtyrdy. О́tken ǵasyrdyń sekseninshi-toqsanynshy jyldary jastardyń qatardaǵy ǵylym kandıdatynyń tóńiregine úıirsekteýiniń taǵy bir syry – Myrzahmetulynyń otarlyq saıasattyń zardaptaryn ashyp kórsetetin ótkir maqalalar jaza bastaýynan da edi. О́kinishtisi, keńestik kezeńde ol eńbekteriniń ilýde bireýi ǵana jaryq kórdi. Ári sol jarııalaǵan azamattar da M.Myrzahmetulynyń ózimen birdeı, bálkim tipti artyq táýekelge bardy. Máselen, «M.Áýezov jáne abaıtaný problemalary» atty atyshýly monografııasyn Ǵylym akademııasynyń ǵalym-hatshysy Zákı Ahmetov «ózim redaktory bolamyn, jóndeımin, qysqartamyn» dep ýáde berip, «Ǵylym» baspasynyń redaksııalyq kollegııasynan ótkizip jiberdi. Biraq qysqartpaı jarııalady.
(1983 j.). Al «Vannovka ataýynyń syry nede?» degen maqalasyn («Ońtústik Qazaqstan» 11 qańtar 1983 j.) jazýshy Marhabat Baıǵut bar jaýapkershilikti moınyna alyp jarııalapty. Ǵalymnyń «Qazaq qalaı orystandyryldy?» degen kólemdi eńbegin eshqandaı redaktor qabyldamaı qoıǵan. Tek, «Qazaq ádebıetiniń» bas redaktorlyǵyna jazýshy Tólen Ábdikov kelgen soń ǵana taqyryby ózgertilip, bólip-bólip jarııalanypty (7, 8, 9 t).
Alaıda mundaı redaktorlar da sanaýly edi ol kezde. Máselen, qanshama urpaq halqymyzdy ushpaqqa shyǵarǵysy kelgen aǵartýshy dep oqyp kelgen Ilmınskıı, Alektorov, Ostroýmovtardyń qazaq jerin otarlap, elin odan ári shoqyndyrýdy maqsat etken otarlyq joba-josparlardyń avtory ári júzege asyrýshy mıssıonerler bolǵanyn bultartpas arhıv derekteri arqyly dáleldep bergenimen baspasózde jarııalaý múmkin bolmaı tek stýdentterge aýyzsha aıtyp berýmen shektelgen kezderi de boldy.
Bul eńbekterinde de Mekemtasqa tán taǵy bir minez jatyr. Ol Abaıdy zerttegende fılosofııaǵa, dinge kirip ketetini sııaqty otarlaýdyń zardabyn ashý máselesinde de meniki-seniki dep turmaı tarıh jáne til ǵylymdarynyń da órisine enip ketip otyrdy. Sonyń arqasynda qazaq jerinde bolǵan barlyq basqynshylyq soǵystardy taldap, olardyń tilimizde jáne sanamyzda qalǵan izderin aıqyndady. Halqymyz úsh alapat ıirimge jutylmaı aman qalǵan eken. Olar: qytaı, arab-parsy jáne orys-eýropa ıirimderi. Sondaı-aq sol basqynshylyqtardan tilimizde jeti qatpar qalypty. Olar: qytaılyq, parsylyq, grektik, arabtyq, mońǵoldyq, qalmaqtyq, orystyq (eýropalyq) qabattar.
Ǵalymnyń bul eńbekteriniń (7, 8, 9 tt.) ult aldyndaǵy mańyzy orasan zor. О́ıtkeni ol sonaý sekseninshi jyldary egemendikke umtylǵan halqymyzdyń tarıhı jadyn qalpyna keltirip, ulttyń rýhyn kóterýge qyzmet etti. Áli de qyzmet ete bermek.
Sol jyldary baspasóz M.Myrzahmetulynan birneshe suhbat aldy, ózi de úzbeı maqalalar jazdy (7, 8 t). Olardyń basty taqyryby Abaı jáne el taǵdyry deýge bolady. Ǵalym ózimen qatar júrgen kóptegen áriptesi men aqyn-jazýshy týraly da oılaryn ortaǵa salypty. Solardyń biri «Haqańmen syrlasý» dep atalady. (7 t.147-2005 b.). Bul maqaladan ult úshin basyn báıgege tikken Qaıym Muhamedhanovpen ishki úndestikterin, syrlastyqtaryn ǵana emes, sonaý keńes zamanynyń ózinde-aq túbi bir aqtalady degen senimmen Alash arystarynyń eńbekterin astyrtyn baspaǵa ázirleý jónindegi áreketterin de kórýge bolady.
Mekemtas aǵaǵa únemi osyndaı uly maqsattar maza bermeı júretinine tanys-bilis bolǵan jıyrma jyl ábden kózimdi jetkizdi. Túrkistan, Taraz ýnıversıtetterinde jumys istep júrgeninde Ál-Farabı, Iаsaýı, Júsip Balasaǵun, Dýlatı, Baýyrjan Momyshuly muralaryn zertteýge den qoıdy ol. Sonymen qatar shákirtterimen birge Túrik halyqtary ádebıetiniń tarıhyn, hrestomatııasyn, baǵdarlamasy men bıblıografııalyq kórsetkishine deıin jasap shyqty. Qazaq ádebıetiniń tarıhyn bir myń jeti júz jylǵa tereńdetip, ony qaıta dáýirledi. Kırıllısanyń túbi aýysatynyn boljap, túrkiniń ejelgi syna jáne latyn jazýlaryn zerttetti shákirtterine. Munyń bári túptep kelgende abaıtanýǵa da qyzmet etti. О́ıtkeni bul zertteýler Abaı halqymyzdyń oǵan deıingi aqyl-oıynyń jıyntyǵy, sıntezi, al Abaıdan keıingi aqyl-oı uly aqynnan bastaý alatynyn odan ári dáleldeı tústi. Ony dáleldegen saıyn ǵalym Abaı aqyl-oıynyń shyńyna bir taban jaqyndaı berdi.
Ol aqynnyń tolyq adam ilimin osylaı ashty. Qyryq bir jasynda jazǵan «Internatta oqyp júr» (1886 j.) óleńindegi adamnyń bes dushpanynan jáne bes asyq isinen syzdyqtap shyǵatyn sanaly jaratylystyń uly mıssııasy týraly oılary «Áýelde bir sýyq muz – aqyl zerek» (1888 j.), «Laı sýǵa maı bitpes qoı ótkenge» (1895 j.), «О́lse óler tabıǵat, adam ólmes» (1895 j.), «Alla degen sóz jeńil» (1897 j.), «Júrekte qaırat bolmasa» (1898 j.), «Allanyń ózi ras, sózi de ras» (1902 j.) jáne basqa óleńderi men qara sózderindegi oılaryn qýalaı otyryp, ǵalym munyń bári jaı aqyndyq sezimder emes, sanaǵa sińimdi, júrekke qonymdy bolýy úshin sezimmen jyrlanǵan belgili bir ilim ekenin júlgelep shyǵardy. Tolyq adam iliminiń úsh tuǵyry bar eken. Olar ıslam shyǵysynyń Haýas (Abaıda úsh túrli maǵynada qoldanylady: birinshisi – adamnyń syrtqy bes, ishki bes sezimderi, ekinshisi – Allanyń on sıpaty, úshinshisi – Alla taǵala maǵynasynda), Imanıgúl (úsh súıý: Allany, adamzatty jáne ádiletti súıý) jáne jáýánmártlik (izgilikti úsh qasıet: aqyl, rahym, ádilet) uǵymdary.
Osy úsh taǵandy janynyń azyǵy etken jumyr basty pende kemeldene kele adamgershiliktiń eń bıik kórinisi bolyp tabylatyn izgilik pen qaıyrymdylyqty óziniń basty qasıeti ete alady eken. Túrli termınderge toly Abaı óleńderi men qara sózderinen kemeldenýdiń kóp satyly jolyn qarapaıym oqyrmanǵa ańǵarý qıyn, árıne. Al Mekemtas Myrzahmetulynyń bul eńbegi aqyn óleńderiniń sizdiń kókiregińizde shyraqtaı janýyna úlken septigin tıgizetin birden-bir qural.
Ǵalym eńbeginiń halqymyz úshin asa mańyzdy taǵy bir ǵylymı tujyrymy bar. Onyń mánisi mynada. Keńestik-kommýnıstik júıe bizdiń sanamyzǵa Abaıdy orys mádenıetiniń jemisi dep sińirip keldi. Al táýelsizdik alǵannan keıin «Abaılaryń qundy bolsa, qazaqqa ǵana qundy, ol álemdik deńgeıde eshkim emes» degen pikirler aıtylyp qalyp júr. Mekemtas Myrzahmetuly osyndaı «japtym jala, jaqtym kúıe» pikirlerdiń bárin joqqa shyǵaryp, Abaıdyń álem oıshyldary arasynda ózindik orny bar ekenin ornyqty dáleldermen kórsetip berdi. Qalaı deısiz ǵoı, aıtaıyq. Tolyq adam ilimi aspannan túse salǵan batpan quıryq emes, árıne. Ol, Jaratýshynyń sanaly jaratylysqa bergen qasıeti retinde uryq shashyp, damyp jetildi. Mine, sol túp-tamyrdy izdegen ǵalym izgilik pen qaıyrymdylyq týraly ilimniń qytaılyq Konfýsııden (b.z.d. 551-449 j.) «Jen», ıaǵnı, «adamdy súıý» túrinde, al Turannyń Uly bıleýshisi Alyp Er Tońadan (b.z.d. VII ǵ.) «Aqı nemese jomarttyq» túrinde bastaý alatynyn anyqtady. Sodan keıin ál-Farabıdiń «Parasatty adam» (H ǵ.), Júsip Balasaǵunıdiń jáýánmártlik (HI ǵ.), Iаsaýıdiń «Hál» (HII ǵ.), Abaıdyń «Tolyq adam» (HIH ǵ. sońy), Shákárimniń «Ar»
(HH ǵ. basy) ilimi túrinde terbelipti bul ilim uly Turan dalasynda.
Biraq Abaı bul ilimderdi eshqandaı da kóshirýshi, qaıtalaýshy emes. Qaıta odan ári damytyp, jetildirip óz ilimin jasaýshy ekenin dáleldep berdi Myrzahmetuly. Máselen, Allanyń segiz sıpatynyń ishinen «ǵylym» men «qudiretti» biriktirip «aqyl» dep alypty Abaı. Osy biriktirýiniń arqasynda aqyn «aqyldy» óte bıik satyǵa qoıady. Degenmen dúnıeniń «kórinbeıtin bóligine» kelgende sezimniń jóni bólek eken. «Aqylmen Haýas barlyǵyn, bilmeıdúr, júrek sezedúr» degen aqynnyń jantaný ilimin kvanttyq fızıka ashqan jańa dúnıetanym arqyly ǵana tanyp-bilýge bolady deıdi ǵalym.
Abaı jáýánmártlik ilimin de sol qalpynda qabyldamaǵan.
Úsh-aq nárse adamnyń qasıeti:
Ystyq qaırat, nurly aqyl, jyly júrek, – dep rahym men ádiletti júrekke syıdyryp, oǵan qaıratty qosady. Ári olarǵa «Ystyq», «Nurly», «Jyly» degen anyqtamalar beredi.
Sóıtip týǵannan paıda bolatyn eki qumarlyqtyń ishsem, jesem degenin emes, bilsem, kórsem degenin damytyp baryp joǵarydaǵy qasıetterge ıe bolǵan jumyr basty pende tolyq adam deńgeıine kóteriledi eken. Ol deńgeılerdiń de pálenbaı satylary bar. Mekemtas Myrzahmetulynyń eńbekterin basshylyqqa alǵan adam olardy aqyn shyǵarmalarynan ońaı tabady.
Bir sózben aıtqanda, M.Myrzahmetulynyń «Abaıtanýy» uly aqyn jumbaǵyn ashatyn kilt.
Aıtylýǵa tıis endi bir másele bar. Men sózimdi áýelde otarlyq saıasat pen ıdeologııa jalǵan ǵylym jasaýǵa da májbúrlegeninen bastaǵan edim. Al sol zorlyqqa kónbeı jasalǵan shynaıy ǵylym – qunarly topyraq sııaqty bolady eken. Oǵan túsken dán tez ónip, mol jemis beredi. Demek, shynaıy ǵylymnan ǵana ǵylymı mektep týady. Abaıtanýdaǵy Mekemtas Myrzahmetulynyń mektebi bul kúnde shynynda máýeli baqqa aınaldy. Uly Turan dalasynda terbelgen adamgershilik iliminiń Abaıǵa kelip jınaqtalyp, qorytylyp, odan bergisi uly aqynnan bastaý alyp jatqanyn ǵalymnyń shákirtteri tereńdete zertteý ústinde. Al Mekemtas Myrzahmetulynyń ózin bir ǵana qazaqtyń ulttyq Abaı atyndaǵy pedagogıkalyq ýnıversıtetinde jumys isteıdi deı qoıý qıyn. Qaı jerde uly ıdeıalardy júzege asyrýǵa múmkindik bar, Myrzahmetuly sol jerde. Ulttyq akademııamyzdyń Ádebıet jáne О́ner ınstıtýtynda, Shymkenttegi Áýezov atyndaǵy, Tarazdaǵy Dýlatı atyndaǵy ýnıversıtetterde de Mekemtas Myrzahmetulynyń ǵylymı jobalarymen kóptegen shákirti jumys istep jatyr. Uly aqynnyń Otany Semeı ýnıversıtetine, basqa óńirlerge de at basyn buryp turady. О́ıtkeni bárinde de onyń shákirtteri, olar aınalysyp jatqan jumystar bar.
Sol shákirtteriniń alǵashqylary elimizge belgili qalamger ǵalymdar Qoıshyǵara Salǵarın men Tursyn Jurtbaı áldeqashan «saqaly shyǵyp, jat bolyp» ketti. Qoıshyǵara tarıhtan, Tursyn bolsa «Abaı jáne álem oıshyldary», «Abaı jáne Alash arystary» degen taqyryptardy ári alyp áketti. Odan beridegi Dýlatıdiń «Tarıh-ı-Rashıdıi» men ısi qazaqqa, ásirese Tarazǵa qatysty kóptegen ádebıetti parsy tilinen qazaqshalap, Abaı jáne parsy, arab aqyndary týraly ǵylymı monografııalar jazǵan Islam Jemeneı, Shyǵys Túrkistan halyqtary ádebıetinen (qazaq jáne uıǵyr) dıssertasııa, qytaı arhıvteri negizinde Túrkesh qaǵanaty týraly monografııa jazǵan Álimǵazy Dáýlethan, «Abaı qarasóziniń janrlyq, stıldik erekshelikterin» ashqan Jabal Shoıymbet, Abaı men Júsip Balasaǵun baılanystary, sondaı-aq «Adamgershilik ilimi jáne hakim Abaı» sııaqty irgeli eńbekter bergen Maqsat Áliphan, «Abaıtanýdyń Áýezovten keıingi kezeńin» jazyp shyqqan Rahat Salamatova, «Abaı jáne Shortanbaı, Dýlat penen Buqar jyraý» atty eńbekti eńsergen Talǵat Erbaı, «Ulystyq ádebıetten ulttyq ádebıetke deıin» sholyp shyqqan Imanǵazy Nurahmetuly bastaǵan tizimdi odan ári jalǵastyra berýge bolady.
Buryn ǵalym keńestik fılosoftardy Abaıdy materıalıst etkeni jáne eýrosentrızmnen aryla almaı júrgeni úshin synaıtyn. Al osy on tomdyqta tuńǵysh ret fılosof Ǵarıfolla Esimniń eńbekterinen úzindiler alyp, óz pikirlerine tirek etipti. Demek, bul salada da seń júrdi degen sóz.
Bul mysaldardyń bári abaıtanýda Mekemtas Myrzahmetuly mektebi áldeqashan qalyptasqanyn, mynaý on tomdyq sol mekteptiń negizgi máıegi, qunary, al sol qunardan nár alǵan shákirtteriniń san taraýly eńbekteri Myrzahmetuly mektebiniń jemisteri ekenin ábden dáleldeıdi. Ǵalymnyń aýyr joly osylaı sara jolǵa aınaldy.
Elen ÁLIMJAN,
jazýshy
Taraz
Bolashaqta esepshi mamandyǵy bolmaıdy – Eńbek mınıstrligi
Qazaqstan • Búgin, 13:30
A.Soı BUU Ekonomıkalyq jáne áleýmettik keńesiniń otyrysyna qatysty
Qazaqstan • Búgin, 13:00
Úkimettiń bastamasymen ázirlengen árbir zań jobasy jurtshylyqpen talqylanady
Qazaqstan • Búgin, 12:30
Álem • Búgin, 12:15
Almatyda bir táýlikte aýrýhanalarǵa 416 adam qabyldandy
Aımaqtar • Búgin, 11:25
Aımaqtar • Búgin, 11:00
Oralda partııa fılıalynyń esep berý konferensııasy ótedi
Aımaqtar • Búgin, 10:30
Búgin erkin kúresten Azııa chempıonaty bastalady
Kúres • Búgin, 10:00
Elimizde ótken táýlikte 2892 adam koronavırýstan jazyldy
Koronavırýs • Búgin, 09:40
Bir táýlikte 2822 adamnan koronavırýs anyqtaldy
Koronavırýs • Búgin, 09:17
Petropavlda meıramhana órtenip, adamdar evakýasııalandy
Aımaqtar • Keshe
Qaraǵandy oblysynyń aýmaǵynda áskerı ushaq qulady
Oqıǵa • Keshe
Almatyda sybaılas jemqorlyqqa qarsy komıssııanyń otyrysy ótti
ANTIKOR • Keshe
Salymshylardyń esepshotyna 73 mıllıard teńge qaıtaryldy
Ekonomıka • Keshe
Tobyl qalasynda oblystyq «Jas tulpar» oqýshylar aıtysy ótti
Aımaqtar • Keshe
Shý aýdanynda gollandııalyq kartop ósiriledi
Aımaqtar • Keshe
Jazǵy saýyqtyrý lagerlerindegi gıgıenalyq talaptar
Qazaqstan • Keshe
Azııa chempıonaty: Búgin arýlarymyz úsh júlde aldy
Sport • Keshe
Túrkistan oblysynda 22 myńnan asa oqýshy test tapsyrady
Aımaqtar • Keshe
«Shahter» komandasyna jańa bas bapker keldi
Aımaqtar • Keshe
Teatrda «Maýglıdiń» tusaýkeseri ótti
О́ner • Keshe
Mańǵystaý oblysynda «Qalqan-2021» oqý-jattyǵýy aıaqtaldy
Qazaqstan • Keshe
Shyǵys Qazaqstan oblysynda birneshe aýdandy sý basý qaýpi bar
Aımaqtar • Keshe
Páter ishin zańsyz josparlaý nege aparady
Qoǵam • Keshe
Azııa chempıonaty: Tórt arýymyz jarysty jalǵastyrýda
Sport • Keshe
Aqtaý-Jetibaı tas jolynda júk kólik órtenip ketti
Aımaqtar • Keshe
Elordada gazdandyrý jumystary qalaı júrip jatyr?
Elorda • Keshe
Almaty oblysynyń orman alqabyndaǵy órt áli tolyq sóndirilgen joq
Aımaqtar • Keshe
Nur-Sultan stasıonarlarynda 4,5 myńǵa jýyq naýqas emdelip jatyr
Koronavırýs • Keshe
Ekibastuzda kólik júrgizýshi úı aýlasynda jasóspirimdi qaǵyp ketti
Aımaqtar • Keshe
Brakonerlik faktiler boıynsha 20 qylmystyq is qozǵaldy
Ekologııa • Keshe
Eki kılogramm esirtki tárkilendi
Oqıǵa • Keshe
Ádilet qyzmetkeri áriptesine judyryq jumsaǵan
Aımaqtar • Keshe
Túrki ıntegrasııasy jańa deńgeıge kóterildi – Shahrat Nuryshev
Rýhanııat • Keshe
Shahrat Nuryshev: Elbasy Túrki áleminiń bolashaǵyna senim bildirdi
Qazaqstan • Keshe
Elimizde gemofılııamen aýyratyn naýqastardyń sany artyp barady
Medısına • Keshe
21 han, 8 sultan.Túrkistanǵa taǵy kimder jerlengen
Qoǵam • Keshe
«Halıfa Altaı» meshitinde vaksına egý pýnkti jumysyn bastady
Aımaqtar • Keshe
Almatyda quny 66 mıllıard teńgeden astam 5 myńnan asa páter salyndy
Qazaqstan • Keshe
Almatyda 12 600 oqýshyǵa arnalǵan 8 jańa mektep salynady
Bilim • Keshe
Aqtóbede jaıaý júrginshini júk kóligi qaǵyp ketti
Oqıǵa • Keshe
BQO-da karantın talaptaryn buzǵandarǵa 4,2 mln teńge aıyppul salyndy
Aımaqtar • Keshe
Tutynýshy úshin dárilik nusqaýlyqtardyń túsinikti bolýy mańyzdy
Medısına • Keshe
Baqylaýdaǵy tarıh: Biz odan aryla aldyq pa?
Tarıh • Keshe
Memleket basshysy aqyn Esenǵalı Raýshanovtyń otbasyna kóńil aıtty
Prezıdent • Keshe
Uqsas jańalyqtar