Azattyq arhıtektory

Sebebi Uly dala tósin myńdaǵan jyldar boıy meken etken kóshpeli kók túrikterdiń asyl urpaqtary úshin bostandyqtan artyq baǵaly uǵym joq, egemendikten erekshe syı bolǵan emes. Tarlan tarıhqa tereń úńiletin bolsaq, bul altyn Azattyqqa alty Alash balasynyń qoly bir kúnde jete salmady. Qazaq ulysynyń qabyrǵaly el bolýy jolynda qanshama qaıratker tulǵalar osy bostandyq úshin bastaryn báıgege tige júrip, búgingi baqýatty Qazaqstannyń baqanyn tiktedi. Kemeńger babalardyń kemel jolyn ustana júrip keń-baıtaq terrıtorııamyzdyń shekarasy shegendeldi. Qos qulash qasterli Kók týymyz bıik jelbirep rýhymyzdy oıatty, asqaq shyrqalǵan Ánuranymyz sherli shejiremizdi baıan etti.

Qazaqta «Táýekel túbi jel qaıyq, ótesiń de ketesiń, Ýaıym túbi tuńǵıyq batasyń da ketesiń» degen tamasha maqal bar. Shyn máninde táýelsizdik degen tátti uǵymnyń ar jaǵynda únemi táýekel degen tábárik sóz turady. Er-azamat qashanda táýekelshil bolǵany durys. Esimi álemge áıgili amerıkalyq psıholog Deıl Karnegı – táýekelge barý týraly kóp aıtqan tulǵa. Alaıda ol da osy qazaq atamyzdyń qaǵıdasyn qaıtalaıdy: «Alysqa baratyn adam – táýekelshil bolýy kerek. Táýekelge bara almaıtyn adam bútin qaıyqpen de batyp ketedi», deıdi. Oılap qarasaq, shynymen de syn saǵattarynda sheshýshi sózdi táýekelge bermesek, táýir jetistikterge jete qoıýymyz ekitalaı. Jalpy, taǵdyrsheshti tar ýaqyttarda shuǵyl sheshim qabyldaý –  úlken tártipti talap etedi. Ishki tiregiń tastaı bolmaı táýekelge barý – ajdahanyń aýzyna aldaspansyz jalań qolmen júgirgenmen birdeı. Al endi el taǵdyryna qatysty tarıhı táýekelder – tipti úlken jaýapkershilik.

Jalpy, túrli táýekelderge barý týra­ly aıtqanda, kóbine kóshbasshy tul­ǵa­lar erekshe eske túsedi. Olardyń ishinde jáne elimizdiń Tuńǵysh Prezı­denti – Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń turatyny sózsiz aqıqat. Qazaq ulysynyń qaıta qýatty elge aınalýy jolynda tegeýrindi táýekel qadamdarǵa durys bara bilgen basshy retinde Elbasynyń sarabdal suńǵyla saıasaty – jalǵyz bizge emes, basqa da syrt memleketterge úlgi-ónege.

Jýyrda estigen esti sózdiń biri – Mark Tven aıtty degen myna bir támsil. «Táýelsizdikke qol jetkizgen el saıası lotereıada pil utqanmen birdeı, al pildi asyraý kerek», depti jazýshy. Shynymen de táýelsizdiktiń atan kótere almas aýyr jaýapkershiligin osylaı aıtpasa, basqasha beıneleý múmkin emes sııaqty. Túsinikti tilmen aıtqanda, táýelsizdikke qol jetkizýden góri, ony ustap turý áldeqaıda qıyn. Bul ne degen sózdi bildiredi? Iаǵnı táýelsizdik degen uǵym bizdiń qalaı bolsa solaı erkin ketýimiz degendi bildirmeıdi. Qaıta neǵurlym erkin bolǵan saıyn soǵurlym jınaqy bolýymyz kerek. Bul rette el tizginin eń bir qıyn kezeńderde qolyna alǵan qaıratker tulǵa, kóregen kóshbasshy Nursultan Ábishulynyń álemge áıgili saıasatkerlik sıpaty bizdi únemi jınaqylyqqa shaqyryp turady.

Elbasynyń eń úlken táýekelderiniń biri – álemdegi qýaty turǵysynan 4-shi ıadrolyq qarýdan bas tartýy boldy. 1991 jyly Elbasynyń arnaıy Jarlyǵymen elimizdegi Semeı polıgony jabylǵany belgili. Bylaı alyp qaraǵanda, bul jerden eshqandaı táýekel kórmeıtinder de bolýy múmkin. Alaıda bilgir basshy retinde Nursultan Nazarbaev qýatty qarýdan bas tartý arqyly bedelimiz artatynyn sol kezdiń ózinde áriden ańdady. Shynymen de, búgingi maıdan – atom qarýynyń soǵysy emes, aqyldyń soǵysy ekenin júırik ýaqyttyń ózi dáleldep otyr. Sol kezeń turǵysynan alyp qaraǵanda, árıne, jan-jaǵynda antalaǵan jaýy kóp jas memlekettiń qolyndaǵy qarýyn tastaı salýynan úlken qatelik joq sııaqty kórinedi. Biraq biz aıtyp otyrǵan naǵyz táýekel osyndaı qadamdardan turatyndaı. Qaterli qarýdyń eki ushy baryn erek sezingen  Elbasy erte túsindi der edik. Ulttyń qaýipsizdigin jappaı qyryp-joıatyn qarýsyz-aq saqtaýǵa bolatynyn san qyrly saıasatker oı eleginen  on qabat ótkizip baryp óz sheshimin jarııalady. Bul – zamana tynysyn tap basqan zor kóregendik, keleshekke degen nyq qadamnyń nátıjesi. Ony Reseı Federasııasynyń prezıdenti Vla­dımır Pýtınniń ózi «Nursultan Ábishu­ly – saıasatta kópten, Keńes dáýiri­nen kele jatqan tulǵa. Meni qatty tańǵal­dyratyny – onyń zaman tynysyn tap basyp tanıtyny. Bul qasıet – bú­gin­gi álemdi dóp basyp sezine alatyn qa­sıet oǵan qaıdan daryǵan?..» dep tańǵala moıyndaıdy. Táýelsiz jas Qazaqstannyń sol kezdegi eń úlken táýekeli týraly AQSh Prezıdenti bolǵan Barak Obama da: «Prezıdent Nazarbaev – ıadrolyq qarýlardy taratpaý máselelerinde álem­degi úlgi tutar kóshbasshylardyń biri. Qazaqstan ıadrolyq qarýdan bas tartyp, qaýipsizdik pen ekonomıkalyq órkendeýge qol jetkizýde úlgi bola alady. Bul qadam Qazaqstandy óńirdegi turaqty elderdiń birine aınaldyrýǵa múmkindik berdi», dep shyn baǵasyn berdi.

Shırek ǵasyrdan astam el bıliginde bolǵan Elbasy júrip ótken jolda táýekelmen betpe-bet kelgen oqıǵa­lar jalǵyz bul emes. Ertisten Edilge, Alataýdan Arqaǵa sozylyp jatqan sa­ıyn dalamyzdyń saıası kartadaǵy zańdy ornyn belgileýde de táýekelge barmaı eshqandaı is bitpegen bolar edi. Shekara shebimizdi sheber mámilegerlikpen bekitýde sol kezeńdegi el Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń táýekelshil  qımyl­dary álemdik saıasattaǵy nebir iri tul­ǵalarmen irge sýytyspaı-aq isti ilgeri­letýge bolatynyn kórsetip berdi. Baı­taǵymyz bútin, baıraǵymyz bıik eńseli el bolýymyzda osynaý táýekel tarıhı qadamdar bizdi jańa dáýirge, jarqyn bolashaqqa bastap berdi.

Elbasynyń qaptalynda júrgen qaıratker tulǵalardyń kóbi baıtaq terrıtorııamyzdy baıypty shegendeý­de Elbasy ustanǵan utqyr qadamdar jas urpaqqa árdaıym úlgi-ónege bolýy kerektigin aıtady. Máselen, qazirgi Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ákimi Danıal Ahmetov shekaramyzdy delımıtasııalaý kezinde shekarany mejeleý jónindegi tıisti komıssııany basqaryp turǵandyǵyn aıta kelip, Qytaı Halyq Respýblıkasynyń sol kezdegi basshysy Szıan Szemınmen ótken asa bir mańyzdy kezdesýdi áńgimeleıdi. «Szıan Szemın bizge qarap: «Men delımıtasııa shartyna tek Nursultan Nazarbaevqa degen ózimniń jeke qurmetim úshin ǵana qol qoıamyn. Eger sizder óz taraptaryńyzdan, ıaǵnı qazaq tarapynan delımıtasııa prosesin jyldamdatpasańyzdar, mundaı múmkindikti endigári eshqashan ala almaısyzdar», dep qadap aıtty», deıdi D.Ahmetov.

Bul da Elbasynyń tar joldan táýekelmen talas-tartyssyz ótkendigin kórsetedi. Qytaımen aradaǵy shekarany erterek bekitýdi Elbasy bul jerde taza táýekelge salyp turǵanyn baıqaý qıyn emes. О́ziniń saıa­sı sahnadaǵy bedeline sengendikten ǵana san ǵasyrlar boıy ata-babamyz aq naızanyń ushymen, aq bilektiń kúshimen qorǵap kelgen baısyndy qýatty eldiń qolynan qalam ushymen táýekeldep bekitti.

Sol batyl bastamalardyń, tabandy táýekelderdiń jemisteri jyl ótken saıyn óz nátıjesin ónimdi berip keledi. Shekaranyń yń-shyńsyz ymyramen bekitilgeniniń arqasy bolar, Qytaı Halyq Respýblıkasynyń tóraǵasy Sı Szınpın de: «Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń arqasynda bizdiń elderimizdiń arasynda áriptestiktiń myqty irgetasy qalanǵan. Prezıdent Nazarbaev elderimizdiń dostyǵyn nyǵaıtý úshin qanshama jyl aıanbaı eńbek etti. Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy qarym-qatynasty damytýǵa zor úles qosqan Nursultan Nazarbaevty Qytaı eli jaqsy biledi jáne asa qurmetteıdi», dep erekshe yqylaspen Elbasyn qurmetteı sóıleıdi.

Tuńǵysh Prezıdentimizdiń taǵy bir táýekelge barýyna Baıqońyrdy soltústiktegi kórshimizden qorǵap qalǵan oqıǵasy sebep bolady. Ony Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev «Nur men kóleńke» atty eńbeginde ashyq jazady. «Máskeýde ótken kelissózder barysynda Nursultan Ábishuly men Borıs Nıkolaevıch Baıqońyrdyń Qazaqstan menshiginde qalatyny, biraq Reseı ony jalǵa alý shartymen paıdalanatyny jóninde prınsıpti turǵyda ýaǵdalasty» dep bastalatyn maqalada Nursultan Ábishuly Borıs Nıkolaevıchtiń qolyna Baıqońyrdy tegin ustata salmaı, ony jalǵa alýdaǵy qarajatty qalaı kelistirgeni qyzyq baıandalady. Uzaq tájikeden keıin Nursultan Ábishuly: «Jaldaý aqysyn 100 mln dollar deńgeıinde belgileıik, buǵan qosa 15 mln dollar dostyǵymyz úshin bolsyn», depti. Eshqaıda bultara almaǵan Borıs Nıkolaevıch kelisýge májbúr bolypty. Bile bilgen adamǵa bul da úlken táýekeldi tájike. Reseıdeı alyp ımperııanyń alaqanynan Baıqońyrdaı baı qonysty aman alyp qalý úshin qandaı saıasat ustaný kerektigin Qasym-Jomart Kemeluly kelisti jazady.

N.Nazarbaev ózi de: «Men elimniń táýekeline senemin!»  dep kóp aıtady. Biryńǵaı táýekelge bel býǵan adam ǵana beleske shyǵady, bıikterdi baǵyndyrady. Eldiń ekonomıkalyq ál-aýqaty áli qalpyna kelmeı turǵan almaǵaıyp kezdiń ózinde Alataý bókterindegi qazaq astanasyn tik kóterip qyrǵa kóshirý, salqar kóshtiń betin Saryarqaǵa burý erlikpen para-par naǵyz táýekel sheshim bolatyn.

Biz sol kezde atom qarýynan bas tartyp, Alash astanasyn tatýlyq alańyna aınaldyrmaǵanda, keıin atqarylǵan kemel isterdiń bári búginde keri ketken bolar edi.

Táýekel qadamdardyń qataryna «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamalyq maqalasyn da qosqymyz keledi. Ondaǵy latyn qarpine kóshýdiń qandaı táýekel tetik ekenin bárimiz jaqsy bilýge tıispiz. Syrt kózge áli qabyrǵamyz qatyp, buǵanamyz tolyq bekı qoımaǵan jas memlekettiń alfavıt aýystyrýy – kópirde at aýystyrǵanmen birdeı kúlkili kórinýi múmkin. Alaıda bundaı táýekelge búgin barmasaq – erteńgi urpaqtyń eldigine kóleńke kóp túsetinin Elbasy buryn sezdi.

Batyl qadamǵa baıyppen, táýekel iske tereń paıymmen bara biletin saıasatker Nursultan Nazarbaev kemeńgerligi – jarqyn keleshektiń jasampaz kepili.

Bir sózben aıtqanda, táýelsizdik­tiń tiregi – táýekelshil tulǵa, Tuńǵysh Prezıdent – Elbasy Nursultan Nazarbaev bıigi.